Το Σάββατο 18 Ιουλίου 2020 κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Γεωργίου Α. Καλογεράκη με τίτλο: «Αρχείο Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Κρήτης Ομάδες Μπαντουβάδων”.
Στις 690 σελίδες του, παρουσιάζονται 210 ανέκδοτα έγγραφα με παραλήπτη τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, το πρώτο οκτάμηνο του 1943.
Μιας περιόδου, που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα με την καταστροφή της επαρχίας Βιάννου και τις εκτελέσεις εκατοντάδων κατοίκων της. Τα έγγραφα του αρχείου κατέγραψε, ταξινόμησε και επιμελήθηκε, ο κ. Δημήτρης Μελάς.
Το βιβλίο μοιράστηκε το Σάββατο 18 Ιουλίου στον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Ηρακλείου στο 40/θήμερο μνημόσυνο της αείμνηστης κ. Ειρήνης Μελά Μπαντουβά και θα συνεχίσει να διανέμεται δωρεάν από την οικογένεια Δημητρίου και Ειρήνης Μελά και από τον συγγραφέα.
Για το βιβλίο, ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης στην εισαγωγή του σημειώνει:
“Την 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη αλλά και το σύνολο σχεδόν της Ευρώπης, βρέθηκε στην κατοχή του φασιστικού και ναζιστικού στρατού των δυνάμεων του άξονα. Το πηγαίο συναίσθημα της ελευθερίας που διακατέχει διαχρονικά τους Κρητικούς, δημιούργησε στο νησί το πρώτο αντάρτικο, σύμβολο και οδηγό των κατεχόμενων Ευρωπαϊκών λαών. Βενιζελικοί, λαϊκοί, αριστεροί, όλοι αντιτάχτηκαν στις προσταγές των κατακτητών.
Ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς με δική του ομάδα στη Μάχη της Κρήτης, τα αδέρφια του, τα ξαδέρφια του και Κρήτες πατριώτες, στις 2 Ιουνίου 1941 στο σπήλαιο Χαμαμουτζή ορκίζονται και οργανώνονται σε αντιστασιακή ομάδα, (τα τεκμήρια – έγγραφα της ορκωμοσίας, θα παρουσιασθούν στα απομνημονεύματα του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά που θα ακολουθήσουν).
Τα εγκλήματα των Γερμανών αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, δεν εμπόδισαν ούτε πτόησαν τους αγωνιστές ώστε να αποσυρθούν στους ορεινούς όγκους, Λευκά Όρη, Ψηλορείτη, Λασιθιώτικα Βουνά, και από τις αρχές του 1942 να μετατρέψουν τις Οργανώσεις τους σε ένοπλη αντίσταση.
Προστασία, τροφοδοσία και περίθαλψη των συμμάχων στρατιωτών που παρέμειναν στο νησί μετά τη Μάχη της Κρήτης, κυκλοφορία ειδήσεων σε δελτία, δολιοφθορές, άρνηση καταναγκαστικής εργασίας, μάχες, ήταν η καθημερινότητα της Κρητικής Αντίστασης. Ακολουθούσαν πάντοτε εκτελέσεις, βασανισμοί, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, μεταφορά σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως και εργασίας. Από τις κατοχικές δυνάμεις βαφτίζονταν ως αντίποινα.
Στην ομάδα του Καπετάν Μανόλη, γραμματέας ορίστηκε από τον Αρχηγό ο Έφεδρος αξιωματικός από το χωριό Παλαιοπαναγιά Θηβών, Αριστείδης Παπαϊσιδώρου. Διαφύλαξε την αλληλογραφία του Καπετάν Μανόλη, ως τη σύλληψη και εκτέλεσή του από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1943.
Οι επιστολές που βρίσκονται στο «Αρχείο Αγωνιστών» Εθνικής Αντίστασης Κρήτης Ομάδες Μπαντουβάδων», αφορούν την περίοδο του πρώτου οχταμήνου του 1943, τα γεγονότα της μάχης της Σύμης, την καταστροφή και εκτελέσεις της επαρχίας Βιάννου, αριθμούνται σε διακόσιες δέκα και έχουν ως παραλήπτη στο σύνολό τους τον Αρχηγό Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά.
Πολλά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν το καλοκαίρι του 1943, πολλά ερωτήματα που δημιουργήθηκαν μεταξύ των ιστορικών μετά την καταστροφή της Βιάννου, διασαφηνίζονται με τις επιστολές του Αρχείου Αγωνιστών. Στο κεντρικό ερώτημα αν οι Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι προέτρεπαν ή απέτρεπαν τον Καπετάν Μανόλη σε αγώνα μετά τις διαδόσεις για συμμαχικές αποβάσεις και απελευθέρωση της Κρήτης, τα έγγραφα του αρχείου δίδουν τις απαντήσεις.
Η δημοσιοποίηση του «Αρχείου Αγωνιστών», συνοδεύεται και από πλήθος εγγράφων αγνώστων ως σήμερα, γερμανικών και ελληνικών, μαρτυρίες και τεκμήρια, όπου καταδεικνύεται η θέση και ο ρόλος του Αρχηγού Καπετάν Μανόλη στην Αντίσταση της Κρήτης. Η ηγετική παρουσία των αγωνιστών κρίνεται και τοποθετείται στην «πυραμίδα», από τους αντιπάλους.
Το λαϊκό στιχούργημα:
“…οι Γερμανοί σαν άκουγαν τ’όνομα Μπαντουβάδες
τους έπιαν’όλους πυρετός κι εννιά λογιώ τρομάρες…”
δημιουργήθηκε τα χρόνια της κατοχής από άγνωστο ποιητή, αποκαλύπτοντας τον φόβο των κατακτητών αλλά και τις αξίες της οικογένειας των Μπαντουβάδων. Μιας οικογένειας με πολλά θύματα, μιας οικογένειας που πρόταξε τον αγώνα και την ελευθερία της Κρήτης, μιας οικογένειας που παραδίδει μετά από 80 χρόνια στην ιστορική έρευνα το σύνολο των 210 εγγράφων του Αρχείου Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Κρήτης Ομάδες Μπαντουβάδων».
Ενδεικτικά, παρουσιάζουμε πέντε έγγραφα, τρία με την υπογραφή του επικεφαλής των Βρετανών αξιωματικών συνδέσμων στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν ή Ιωάννη και δύο του Βρετανού αξιωματικού συνδέσμου Πάτρικ Λη Φέρμορ ή Μιχάλη. Και τα πέντε απευθύνονται στον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά.
Στις επιστολές των Βρετανών αξιωματικών, διασαφηνίζεται η στάση του Συμμαχικού Στρατηγείου και των ίδιων, για ένοπλο ή όχι αγώνα, την κρίσιμη περίοδο του καλοκαιριού του 1943, πριν την καταστροφή και τις εκτελέσεις της επαρχίας Βιάννου που ακολούθησαν τη μάχη της Σύμης.
Α) Επιστολή υπ. αριθμ. 117, Τομ Ταμπάμπιν προς Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 11 Σεπτεμβρίου 1943 :
“Αγαπητέ κύριε Μανόλη, Σας χαιρετώ όλους και ελπίζω με την πρώτην ευκαιρίαν να σας ανταμώσω. Τώρα περιμένω τον Μιχάλη ο οποίος ασχολείται με την κατάστασιν. Εγώ δεν είμι καλά τοπισμένος (σημ. κατατοπισμένος) και περιμένω την άφιξίν του να μάθω λεπτομέριες.
Εν τω μεταξύ όμως σας ειδοποιώ ότι ο Μιχάλης συζητεί με τον στρατηγόν το ζήτημα των όπλων και αι τοπικαί Ιταλικαί αρχαί θα λάβουν διαταγάς απ` τον στρατηγόν. Είναι ακόμη ζήτημα αν θα αντισταθούν, ώστε δεν πρέπει να εκβιάζεται να παραδώσουν τα όπλα. Εν πάση περιπτώσει δεν επιτρέπεται να παραδώσουν τα όπλα εις τους Γερμανούς. ή θα πολεμήσουν εναντίον των ή θα πάρομεν ημείς τα όπλα. μόλις γυρίζεται (σημ. επιστρέψη) o Μιχάλης θα σας ανακοινώσομεν νεώτερα.
Είμε θαυμασμένος (σημ. είμαι ενθουσιασμένος) να ακούω την δράσιν σας προπαντός με τους προδότας. Είναι μία δουλειά η οποία φέρνει μεγάλα αποτελέσματα. Επίσης γράφετε διά τους Γερμανούς, όσους θα πάρετε αιχμαλώτους θα είναι οι καλώς αφιγμένοι κάτω. οι τελευταίοι έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες. θα ήθελον άλλους όταν δώσεται (σημ. δοθεί) ευκαιρία. να προσέξετε όμως πολύ να αποφύγετε συγκρούσεις κοντεύει η ώρα, αν δεν σφάλλω, και δεν πρέπει να αρχίζομεν προώρως με δυο-τρία άχρηστα φυλάκια.
Γράφω βιαστικά και προσωρινά, περιμένω να σας δω σύντομα, όταν επιτρέπει η κατάστασις. Χαιρετισμούς πολλούς εις όλους προπαντός τον Νίκο, τον Γιάννη, τον Ζαχαρία
Με αγάπη Ιωάννης”.
Β) Επιστολή υπ. αριθμ. 118, Τομ Ταμπάμπιν προς Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 12 Σεπτεμβρίου 1943:
“Αγαπητέ κύριε Μανώλη, Έλαβα τώρα την επιστολήν σας και έχω συζητήσει την κατάστασιν με τον Κον Πελοπίδα ο οποίος βρίσκεται μαζύ μου.
συμφωνούμε στην εξής γνώμην: είναι πρόωρος και άνευ της συγκαταθέσεως του στρατηγείου η δράσις την οποίαν επροκαλέσατε προς το παρόν δεν μπορώ να ζητώ ενίσχυσιν από το στρατηγείον διά έναν ανταρτικόν πόλεμον στην Κρήτην και επομένως είναι φυσικόν, λόγω των ολίγων μέσων τα οποία διαθέτομεν σήμερον να αποτύχει κάθε προσπάθεια. Το μόνον αποτέλεσμα θα είναι η καταστροφή του διαμερίσματος και η δραστηρία επέμβασις διά την εξόντωσιν των ελευθέρων σκοπευτών, πράγμα το οποίον δεν συμφέρει.
Πρέπει οπωσδήποτε να τερματισθεί η δράσις και να μη λάβει μεγαλυτέραν έκτασιν. σας συμβουλεύω να αποφεύγετε σύγκρουσιν με τα Γερμανικά σώματα εκστρατείας όσον το δυνατόν να μετατοπίσητε τας δυνάμεις σας.
Βρίσκομεν άστοχον την αφόπλησιν των Ιταλικών φυλακίων προς την στιγμήν αυτήν διά τους λόγους τους οποίους εξέθεσα εχθές. δικοί μας άνθρωποι ευρίσκονται τώρα παρά το Ιταλικόν στρατηγείον και δεν αποκλείεται να τους εκθέσει εις σοβαρόν κίνδυνον η ενέργεια αυτή. Ευρίσκομεν τώρα εις στιγμήν πολύ κριτικήν (σημ. κρίσιμον) και αι ενέργειαι μη εγκρινόμεναι υπό του στρατηγείου μπορούν να μας φέρουν μεγάλες ζημιές.
Περιμένω να ανταμώσομεν αυτές τες ημέρες ως η προηγουμένη μας επιστολή εκανόνισε περιμένω μόνον την επιστροφήν του κ. Μιχάλη να συναντήσομεν και να καθορίσομεν τας γραμμάς της ενεργείας μας, πρέπει να ορίσατε σημείον που θα σας βρει ο σύνδεσμος πιθανώς την Τετάρτην ή Πέμπτην
Με αγάπην Ιωάννης”.
Γ) Επιστολή υπ. αριθμ. 119, Τομ Ταμπάμπιν προς Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 13 Σεπτεμβρίου 1943:
“Αγαπητέ κύριε Μανώλη,
Συγχαρητήρια διά την λαμπρήν δράσιν σας. Είναι μεγάλη δράσις και δεικνύει καλά την ψυχήν των Γερμανών και με πόσην όρεξιν πολεμούν. Το γράμμα συνεχίζει προς τον προορισμόν του Ελπίζω σύντομα να δω τους αιχμαλώτους και να τους εξετάζω. Τονίζω πάλιν ότι η εξέλιξις των γεγονότων πρέπει να είναι συμφώνως με σχέδιον και με διαταγάς του στρατηγείου. Περιμένω να μάθω τι βοήθεια θα μας δώσουν δηλαδή εις όπλα και βομβαρδισμούς. Μόλις λαμβάνω οδηγίας θα επιβάλλεται η τετραμελής συνάντησίς μας Περιμένω να γίνεται Τετάρτην ή Πέμπτην όπως έγραφα. Περιμένω νέα από τον Μιχάλην να μάθω πώς πάει η δουλειά με τους Ιταλούς. Μέχρι να συναντήσομεν (σημ. συναντηθούμεν) σας συνιστώ να μην προέρχεσθε εις ενεργείας χωρίς να εγκρίνεται το πρόγραμμα υπό του στρατηγείου. λαμβάνετε αμυντικήν μάλλον στάσιν, να δούμε την αντίδρασιν των Γερμανών.
εν τω μεταξύ να έχετε μίαν ομάδα 20 ανθρώπων ετοίμην να καταβαίνει στο Λασήθι, να μην καταβαίνει όμως μέχρι να ορίσω σημείο. Ο φέρων θα σας ενδείξει (σημ. υποδείξει) πού θα βρίσκομαι, διότι θα μετακινούμαι να είμαι πλησιέστερον εις τα γεγονότα
Με χαιρετισμούς πολλούς Ιωάννης.
Δ) Επιστολή υπ. αριθμ. 120, Πάτρικ Λη Φέρμορ προς Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 26 Ιουλίου 1943 :
“Αγαπητέ μου κύριε Μανώλη, Έμαθα με πολύ μεγάλην ευχαρίστησιν τα επιτυχημένα αποτελέσματα της αποστολής η οποία σου είχα παραγγείλει εις την τελευταίαν μας συνάντησιν. Είναι μεγάλη δουλιά και έχεις τα θερμά μου συγχαρητήρια. Έκανε και τώρα πολύ μεγάλον θόρυβον εις την περιφέρειάν μου και ο κόσμος είναι κατενθουσιασμένος. Θέλω να μάθω τις λεπτομέριες.
Περί της άλλης δουλιάς που συζητήσαμεν και διά την οποίαν έστειλες τον φίλον μας Γρηγόρη, έχω δυστυχώς μίαν προσωρινήν απογοήτευσιν διά σένα. Έστειλα δύο τελεγραφήματα, εν τοις οποίοις ετόνιζα με πολύ ενεργητικόν τρόπον πως επιβάλλεται να εφαδιάζεται η ομάς σου με πλήρην οπλισμόν.
Η απάντησις που έλαβα σήμερα το πρoί, είναι πως το γενικό στρατηγείον μας βρίσκεται (σημ. βρίσκει) πως είναι νωρίς ακόμα διά να αρχίζουν να εξοπλίζουν την Κρήτην, και πως θάρθει εις την Κρήτην σε λίγο έναν αξιωματικόν συνάδελφόν μου, με τον οποίον θα μπορώ να συζητήσω το ολόκληρο ζήτημα, και την δικήν σου (σημ. το δικό σου) ιδιαιτέρως. Δεν αποκλείουν καθόλου την πρότασιν και έχω μεγάλες ελπiδες ότι μετά τας συζητήσεις αυτάς θα μπορώ να σε βοηθήσω με πιο θετικόν τρόπον.
Ξεύρω πως η καθυστέρησις αυτή θα είναι πολύ απογοητευτική διά σένα. Είναι και διά μένα, διότι δεν συμφωνώ με το στρατηγείον πως είναι νωρίς διά την πτώσιν όπλων σε μικρή κλίμακα.
Αλλά αυτή είναι η απάντησις των ανοτέρων μου, είμαι στρατιώτης-είσαι και συ-και τι θα κάνομεν; Αυτοί του γενικού στρατηγείου πρέπει να έχουν καλούς λόγους διά την καθιστέρησην αυτήν, που υμάς, με το μικρό μας ορίζοντα εδώ, δεν μπορούμε να καταλαμβαίνομεν. Είναι το καθήκον μας να υποκύψομεν εις τας αποφάσεις αυτών.
Πιστεύω πως καταλαμβένεις πολύ καλά τι είδος ανθρώπου είμαι εγώ, κύριε Μανώλη, σαν σε καταλαμβένω εσένα. Ξεύρεις πως δεν θα σε κοροιδεύσω με ψεύματα και διπλοματίαν. Θέλω να σου πω ντόμπρα πράγματα, σαν ελπίζω θα μου λέεις πάντοτε. Επί αυτής της βάσεως θα μπορούμεν, εις το μέλλον, να συνεργαζόμεθα καλά. Μ’ αρέσεις πολύ ως άνθρωπος, μ`αρέσουν και η ακλόνιστη και πατριωτική σου στάσις, και η τίμια σου στάσις απέναντι των χρηματικών ζητημάτων. Εις την έκθεσιν την οποίαν έστειλα κάτο με το τελευταίον μέσον, έγραψα πολλά καλά πράγματα διά σένα και διά τον αγώνα σου, και εις τα τεληγραφήματα μου. Έγραψα πως έβαλες τον εαυτόν σου και την ομάδα σου πιστότατως υπέρ τας διαταγάς του Βρεττανικού Γενικού Στρατηγείου. Σε έχω εγγυιθεί προσωπικώς με τον λόγον και την γνώμην μου, και ξεύρω πως αι αντιλήψεις μου έχουν αρκετά σημασίαν κάτο. Ξεύρω πως το στρατηγείον δεν θέλει να γίνονται εσοτερικά επισόδια και επιθέσεις εναντίον του εχθρού ακόμα δυστυχώς! Θέλω να τα δημιουργώ και εγώ, αλλά δεν με αφίνουν.
Λοιπόν, αφού τα πράγματα είναι έτσι σας συμβουλεύω φιλικώς να μη κάνεις επιθέσεις εναντίον φυλακίων κ.τ.λ. διά όπλα. Ξεύρε καλά τα στρατηγεία, και ξεύρω πως αι πράξεις αυταί ίσως θα μπλέξουν την ολόκληρην υπόθεσιν. Θα ήταν πολύ κρίμα να χαθεί εις τα μάτια του στρατηγείου ο δύο χρονών σου αγόνας από έλλειψιν υπομονής σε αυτήν την βραδύν φάσιν. Εντός δύω μηνών, θα πάω κάτο και ελπίζω να μπορώ να αλάξω ριζικά την ολόκληρην γνώμην του στρατηγείου περί του ζητήματος αντάρτικων ενεργειών εις την Κρήτην, και η δική σου υπόθεσις θα λάβει μίαν σημαντικήν θέσιν εις αυτάς τας συζητήσεις. Έχω επαναλαμβάνω ελπίδες πως μπορούμεν να κάνομεν κάτι τι νωρίτερα, αλλά δεν υπόσχομαι τίποτα.
Ήτανε μεγάλη ευχαρίστησις διά όλων μας να έχομεν τον αγαπητόν Γρηγόρι μαζύ μας αυτές τες ημέρες. Εάν άλλες φωρές, θέλεις να μου στέλνεις αγγελιαφόρον, στείλε ή αυτόν ή τον Ζαχαρίαν
Με πολύν αγάπην Μιχάλης
Στέλνω και ένα γράμμα διά τους άγγλους στρατιώτας που είναι μαζύ σου. Θέλω μίαν απάντησιν-όχι αμέσσως, αλλά με την πρότην ευκαιρία.
Ε) Επιστολή υπ. αριθμ. 123, Πάτρικ Λη Φέρμορ προς Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 2 Αυγούστου 1943 : “Αγαπητέ μου κ. Μανώλη, Ελπίζω πως τα παιδιά μου με το ασύρματο θα φτάσουν εις το Λιμέρι σου αύριο ή μεταύριο Εάν θέλει ο Χάρης ή ο Νίκος να στείλουν έναν αγγελιοφόρον διά μένα, νάρθει εις το σπίτι που με συνάντησε ο Αντώνης μαζύ με των Νιριανάκην προχθές. Στείλε τον Αντώνην. Εάν ο Μιχάλης Α. δεν είναι εκεί μπορεί να το δώσει εις τον αδελφόν του, Μινά. Έμαθα μερικές ανοησίες από διάφωρα πρόσωπα πως μερικοί εις τον Νομόν εσκόπευαν να πάνε εις το Λασίθι διά να πάρουν τα όπλα των Ιταλών. Πρέπει να πάψουν αυτά, και κανείς να κάνει τίποτα χωρίς άμεσην διαταγήν από μένα, συμφώνως με τας ιδέας του στρατηγείου. Σε παρακαλώ να πης εις αυτούς εις την περιφέρειάν σου που έχουν τέτοιες ιδέες πως κάθε κίνησις ή ιδιοτική πρωτοβουλία εις αυτά τα ζητήμτα μπορούν να έχουν κακά αποτελέσματα διά το γενικό πολεμικό σχέδιο του Στρατηγείου. Η στάσις των Κρητών απέναντι τους Ιταλούς πρέπει να είναι προς το παρόν, πολύ φιλική.
Ήλθα εις το Κάστρο ξεπίτιδες διά να απασχοληθώ με όλα αυτά τα ζητήματα, και δεν πρέπει προς τα Λασιθιότικα να γίνει καμιά ενέργεια χωρίς διαταγή από μένα, ή από τον Πελοπίδα. Ξεύρω πως θα με βοηθήσεις πιστότατως εις την δουλιάν αυτήν, και εάν έχω ανάγκη από τίποτα, θα σε ιδιοποιήσω. Εν τω μεταξύ φροντίζεις διά την παρέα μου.
Στέλνω ένα γράμμα εις τον Χάρη.
Με αγάπην Μιχάλης».
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος