Το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου 1942, στα Πετροδολάκια του Ψηλορείτη στην περιοχή «Ρούσο Σπηλιάρι» γίνεται μία σύσκεψη μεταξύ του επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν και των Αρχηγών της ένοπλης Αντίστασης Καπετάνιων Μανόλη Μπαντουβά, Γεωργίου Πετρακογιώργη, Γιάννη Δραμουντάνη Στεφανογιάννη, Χριστομιχάλη Ξυλούρη και Αντώνη Γρηγοράκη ή Σατανά.
Στη σύσκεψη οι καπετάνιοι συναποφασίζουν τις εκτελέσεις ορισμένων συνεργατών των κατακτητών, για να διευκολυνθούν οι ομάδες των σαμποτέρ του Συμμαχικού Στρατηγείου που θα στέλνονταν στην Κρήτη, με αποστολή τη δολιοφθορά των αεροδρομίων Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου. Η προσβολή των αεροδρομίων κρίθηκε απαραίτητη τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, γιατί στο μέτωπο της Αφρικής ο Ρόμελ προήλαυνε και ο εφοδιασμός του γίνονταν από τα αεροδρόμια της Κρήτης.
Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε με την παρουσία του Βρετανού αξιωματικού Συνδέσμου Λοχαγού Τομ Ταμπάμπιν, που είχε φτάσει στην Κρήτη στα τέλη Απριλίου 1942. Είχε αντικαταστήσει τον Βρετανό αξιωματικό Σύνδεσμο Κρις Γουντχάουζ ή Μόντυ, του οποίου οι σχέσεις με τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά είχαν διαταραχτεί. Στη σύσκεψη, ο Βρετανός αξιωματικός Τομ Ταμπάμπιν γνώριζε για τα σαμποτάζ που είχαν προγραμματιστεί και θα διενεργούνταν με απόφαση του συμμαχικού Στρατηγείου στα αεροδρόμια Ηρακλείου-Καστελλίου και Τυμπακίου τον Ιούνιο του 1942, πληροφορία που δεν αποκάλυψε στους Αρχηγούς της Αντίστασης.
Οι Καπετάνιοι, με τη σύμφωνη γνώμη του Τομ Ταμπάμπιν, αποφάσισαν να εκτελέσουν ορισμένους συνεργάτες των Γερμανών. Η απόφαση εκτελέσεως των συνεργατών του κατακτητή, συνδυάστηκε με την προστασία των αποστολών για την ασφαλή διενέργεια των ως άνω αναφερομένων σαμποτάζ.
Οι αποφάσεις που πάρθηκαν, υλοποιήθηκαν το δεύτερο και τρίτο δεκαήμερο του Μαΐου 1942. Οι στόχοι επιλέχτηκαν και η αποστολή πέτυχε.
Εκτελέστηκαν οι Μιχαήλ Χουστουλάκης ή Χριστουλάκης, πρόεδρος της Κοινότητας Αγίας Βαρβάρας, ο Μιχαήλ Τζουλιάς, πρόεδρος της Κοινότητας Κρουσώνα και ο γιος του Νικόλαος, ο Μανόλης Μαρκογιαννάκης, πρόεδρος της Κοινότητας Πλώρας, ο Μιχάλης Μεταξάκης, πρόεδρος της Κοινότητας Κανλί Καστελλίου και ο Παναγιώτης Δαμάσκος από τη Ζήρο Σητείας, υπάλληλος ΤΤΤ Μοιρών. Οι αντάρτες αποπειράθηκαν να εκτελέσουν και τον Διοικητή της Χωροφυλακής Ηρακλείου Ιωάννη Πολιουδάκη, αλλά απέτυχαν.
Ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης στρατηγός Αντρέ, μετά τα γεγονότα αναγκάστηκε και πήρε αυστηρά μέτρα για να «συνετίσει» τους πολίτες και να τους φέρει αντιμέτωπους με τους άντρες της Αντίστασης.
Συγχρόνως ορίζει την ορεινή περιοχή του Ψηλορείτη ως νεκρή ζώνη.
Η διαταγή του αναπαράχθηκε σε εκατοντάδες αντίτυπα. Διανεμήθηκαν σε όλα τα χωριά του νομού και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ του Ηρακλείου. Συγκεκριμένα, η διαταγή του Στρατηγού Αντρέ λέει τα εξής:
“ΝΕΑ ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ κ. ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ
Η ειρηνική εξέλιξις και η ανόρθωσις επί της Νήσου Κρήτης ετέθησαν εις κίνδυνον από των μέσων του Μαΐου δια σειράς αποτροπαίων δολοφονιών μεταξύ Ηρακλείου και Μεσαράς, των οποίων εξ Κρήτες έπεσαν θύματα. Εκ προκηρύξεως προκύπτει ότι αι πράξεις αύται διεξήχθησαν επί τη βάσει ενιαίας προμελέτης επί σκοπώ δημιουργίας ταραχών εις την χώραν. Αι δυνάμεις Κατοχής θεωρούν τας δολοφονίας ταύτας ως επίθεσιν εναντίον αυτών των ιδίων, την οποίαν θα πατάξουν άνευ οίκτου.
Το μεγαλύτερον μέρος του πληθυσμού καταδικάζει τας ενεργείας ταύτας. Δυστυχώς δεν είναι δυνατή η αποφυγή των συνεπειών των παραφρόνων τούτων πράξεων και υπό αθώων. Ως φορέας της Τοπικής εξουσίας εντέλλομαι
- Η αστυνομική ώρα δια τον Νομόν Ηρακλείου περιλαμβανομένης και της πόλεως Ηρακλείου, καθορίζεται μέχρι νεωτέρας διαταγής δια την εικοστήν ώραν (8 μ.μ.). Από της ώρας ταύτης δέον οι κάτοικοι να διαμένουν εντός κλειστών χώρων. Εξαιρούνται οι ποιμένες εφόσον ευρίσκονται παρά τας αγέλας των ως και πρόσωπα φέροντα ειδικάς ταυτότητας γερμανικών Υπηρεσιών, π.χ. ιατροί, μαίαι, αγροφύλακες.
- Άπαντα τα πανδοχεία, καφενεία και χαρτοπαικτικαί Λέσχαι του Νομού Ηρακλείου θα παραμείνωσιν κλειστά μέχρι νεωτέρας διαταγής.
- Από της εκδόσεως της παρούσης προορίζεται η ελευθέρα μετάβασις από τόπoυ εις τόπον.
α) Εφ’ όλης της Νήσου
Ουδείς επιτρέπεται να εγκαταλείψη τον Νομόν (περιοχήν Νομαρχίας), εντός του οποίου κατοικεί. Εις εξαιρετικάς περιπτώσεις δύναται τούτο να εγκριθή υπό των Κράις Κομμαντατούρ.
Παν πρόσωπον διανυκτερεύον εκτός της Κοινότητος εις ην κατοικεί δέον να αναγγείλη τούτο εις τον αρμόδιον Δήμαρχον (Αστυνομίαν). Ούτος επί τη βάσει της δηλώσεως ταύτης εκδίδει σχετικήν βεβαίωσιν. Πρόσωπα ων η ταυτότης δεν αποδεικνύεται επαρκώς δέον να συλλαμβάνωνται πάραυτα. Όστις δέχεται πρόσωπον άνευ τοιαύτης βεβαιώσεως ή δεν καταγγέλλει γνωστήν εις αυτόν παραμονήν τοιούτου προσώπου διώκεται επί τη βάσει της διαταγής της 9)5)41 «περί απαγορεύσεως παροχής βοηθείας εις ανήκοντας εις εχθρικάς ενόπλους δυνάμεις».
β) Δια τον Νομόν Ηρακλείου
Οιαδήποτε αναχώρησις δια την Ηπειρωτικήν Ελλάδα απαγορεύεται μέχρι νεωτέρας διαταγής.
- Εν περιπτώσει διαπράξεως νέων αδικημάτων επιφυλάσσεται ο τουφεκισμός και ετέρων ομήρων. Δια το συμφέρον του δέον ο πληθυσμός να προβή εις πάσαν ενέργειαν οδηγούσαν προς την σύλληψιν των δραστών. Κάθε ώρα είναι πολύτιμος.
- Ως αμοιβή δια την σύλληψιν των δραστών θα διατεθώσιν τρόφιμα (άλευρον, ζάκχαρις κλπ.) αξίας 500.000 δραχμών (υπολογισμός συμφώνως προς τας νομίμους τιμάς). Ταύτα θα παρασχεθώσιν υπό της Γενικής Διοικήσεως υπό την επίβλεψιν των γερμαν. Αρχών. Εκτός τούτου εκείνος όστις θέλει παραδώση νεκρόν ή ζώντα ένα των δραστών θα απαλλαχθή πάσης ποινής δια πλημμελήματα ή κακουργήματα διαπραχθέντα εναντίον των γερμανικών Δυνάμεων. Εξαιρούνται οι αρχηγοί Συμμοριών Παντουβάς, Σατανάς ως και αυτοί οι δολοφόνοι. Ο δεχόμενος τα πρόσωπα ταύτα εις τον οίκον του, ο κρύπτων αυτά, ο γνωρίζων την διαμονήν των ή εκείνος όστις αναλόγως των περιστάσεων δύναται να γνωρίζη ότι κρύπτονται ούτοι εις ωρισμένον σημείον, ή ο λαμβάνων γνώσιν της φυγής των, δέον να καταγγείλη τούτο πάραυτα εις την πλησιεστέραν γερμαν. ή Ελληνικήν Υπηρεσίαν. Παραβάσεις θέλουσιν διωχθή συμφώνως προς την διαταγήν της 905041 «περί απαγορεύσεως παροχής βοηθείας εις ανήκοντας εις εχθρικάς ενόπλους δυνάμεις».
- Μέχρι της 18)5)41 συμπεριλαμβανομένης δέον άπαντες οι πολίται να εγκαταλείψουν το όρος «Ψηλορείτης», (Ίδη)…
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣª.1
Δύο ημέρες μετά τη διαταγή του Στρατηγού Αντρέ, η εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ δημοσιεύει στην πρώτη σελίδα άρθρο με τίτλο: «ΑΙ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΠΗΚΟΩΝ, ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣª. Αναφέρεται στις εκτελέσεις και στην απόπειρα εναντίον του Ιωάννη Πολιουδάκη, προτρέποντας του Κρητικούς να υπακούουν τυφλά στις κατοχικές δυνάμεις. Τονίζει ότι όλοι οι διαπιστευμένοι Δήμαρχοι και Πρόεδροι Κοινοτήτων είναι προστατευόμενοι των κατοχικών αρχών. Συγκεκριμένα, ο αρθρογράφος λέει τα εξής:
´Την 12-5-1942 εδολοφονήθη ο Έλλην υπήκοος Μιχαήλ Χουστουλάκης εις Αγίαν Βαρβάραν διότι είχε παραστή ως μάρτυς κατηγορίας εις το Στρατοδικείον εις δίκην αφορώσαν περίθαλψιν του εχθρού.
Την 14-5-1942 ο Έλλην Διευθυντής της Αστυνομίας Ηρακλείου μεταβαίνων δι’αυτοκινήτου από Αγίας Βαρβάρας εις Ηράκλειον επυροβολήθη υπό τεσσάρων ανδρών. Την μεθεπομένην εδολοφονήθη ο Δήμαρχος Κανλί Καστελλίου Δημ. Μεταξάκης.
Την 30-5-1942 ετουφεκίσθη ο Δήμαρχος Πλώρας Εμμαν. Μαρκογιάννης.
Την 31-5-1942 εδολοφονήθη ο Έλλην Γερμανόφιλος υπήκοος Δαμάσκος εκ Μοιρών.
Αι κακοήθεις αύται δολοφονίαι είναι εύκολον να αντιληφθή τις, ότι στρέφονται κατά των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, καθόσον οι δολοφονηθέντες ήσαν Έλληνες καθ’ολοκληρίαν φιλικώς διακείμενοι προς την Γερμανίαν και συνειργάζοντο μετά των γερμανικών Αρχών.
Είναι ευνόητον, ότι αι γερμανικαί Αρχαί αναθέτουν μόνον εις τοιούτους άνδρας τα καθήκοντα του Δημάρχου, οίτινες δεν διάκεινται εχθρικώς προς τας δυνάμεις κατοχής και είναι πρόθυμοι να συνεργασθούν μετ’αυτών δια την ειρήνευσιν και ανοικοδόμησιν της πατρίδος των.
Δια τούτο αι γερμανικαί δυνάμεις κατοχής έχουν θέσει υπό την προστασία των όλους τους δημάρχους ή τους με τα καθήκοντα του Δημάρχου διαπιστευμένους Έλληνας πολίτας. Επίθεσις κατά των τοιούτων επισήμων προσώπων θεωρείται ως επίθεσις κατά των δυνάμεων κατοχής και τυγχάνει αναλόγου μεταχειρίσεως.
Τι σημαίνει τούτο, ενθυμούνται ακόμη όλοι οι Έλληνες από τας κατά τον Αύγουστον και Σεπτέμβριον του παρελθόντος έτους ενεργείας των γερμανικών στρατευμάτων. Είναι ευνόητον, ότι ο γερμανικός στρατός δεν δύναται τότε να προβαίνη εις διακρίσεις, αλλά καθιστά υπεύθυνον των λυπηρών τούτων φαινομένων ολόκληρον τον πληθυσμόν.
Αι γερμανικαί δυνάμεις κατοχής, αίτινες ανέμεναν μέχρι σήμερον δια να δυνηθούν να αντιληφθούν καλώς τα πράγματα, θα εφαρμόσουν εις το εξής αυστηρότατα μέτρα. Εφ’όσον ο Ελληνικός πληθυσμός θέλει προφυλαχθή από περαιτέρω συνεπείας και αισθητάς ποινάς, αίτινες θα πλήττουν και πολλούς αθώους, πρέπει να υποστηρίξη με όλας του τας δυνάμεις τας καταζητούσας τους δολοφόνους γερμανικάς και Ελληνικάς αρχάς και να κάνη ο ίδιος το παν, όπως αποτραπούν δια το μέλλον οι αύται δολοφονίαι.
Εις πλείονα μέρη της νήσου ο πληθυσμός διάγει ήσυχος και ειρηνικός. Από πολλών απόψεων έχει ήδη ανοιχθή ο δρόμος προς μίαν συννενόησιν μετά των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, μεταξύ δε γερμανών και Ελλήνων επικρατεί εκεί η καλυτέρα αρμονία. Δεν παρέστη λοιπόν ανάγκη να επιβληθούν εκεί εις τον πληθυσμόν οιοιδήποτε περιορισμοί.
Είναι όθεν εις χείρας των φρονίμων εκείνων Κρητών, να διατηρήσουν την υφισταμένην κατάστασιν, ίνα μη παραστή ανάγκη της και εναντίον των εφαρμογής αυστηρών μέτρων, ως τα ληφθέντα εις μη ειρηνικάς περιοχάς, τα στοιχίσαντα πάλιν εις πολλούς αδιορθώτους Έλληνας την ζωήν.
Ελπίζομεν, ότι τέλος θα νικήση η λογική, ότι ο πληθυσμός της Κρήτης θα συμμορφωθή προς την πραγματικότητα, και δεν θα παρασύρεται από τους ανήκοντας εις τας εχθρικάς δυνάμεις ή από ανευθύνους αγγλοφίλους συμπολίτας του εις πράξεις αίτινες κατά τελευταίον λόγον καταλήγουν προς βλάβην του Ελληνικού λαού».2
Μετά τις εκτελέσεις, ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης εισηγήθηκε προς την Ελληνική Κυβέρνηση να δοθεί χρηματική αποζημίωση στις οικογένειες των εκτελεσμένων. Το αίτημα έγινε αποδεκτό και οι αποζημιώθηκαν δόθηκαν. Από την έρευνα και μελέτη των γερμανικών αρχείων, διαπιστώνουμε τους κληρονόμους, το ποσόν της «αποζημίωσης» και τη διαδρομή των χρημάτων.
Ο Παναγιώτης Δαμάσκος από τη Ζήρο, εκτελέστηκε στις 31 Μαΐου 1942 στις Μοίρες. Ήταν υπάλληλος του ΤΤΤ Μοιρών. Κληρονόμοι του ήταν η γυναίκα του Χαρίκλεια και τα παιδιά του Μαρία, Ροδάνθη Κωνσταντίνος και Νίκη. Η αποζημίωση που τους δόθηκε ήταν 1.300.000 δραχμές.
Ο Μιχάλης Τζουλιάς πρόεδρος της Κοινότητας Κρουσώνα και ο γιος του Κωνσταντίνος, εκτελέστηκαν στις 20 Μαΐου 1942 στις Βούτες. Κληρονόμοι τους ήταν η σύζυγός του Προέδρου Σοφία και τα παιδιά του Νικόλαος, Γεώργιος, Στυλιανός, Ιωάννης, Ελένη και Στυλιανή. Έλαβαν 1.300.000 δραχμές.
Η περίπτωση του προέδρου της Αγίας Βαρβάρας Μιχαήλ Χουστουλάκη ή Χριστουλάκη ήταν ιδιαίτερη. Εκτελέστηκε στις 12 Μαΐου 1942 στην Αγία Βαρβάρα. Είχε παντρευτεί την Δημητρία (το γένος Ιωάννου Γαρυφάλλου) και απέκτησαν τρία παιδιά. Την Μαρία, (πέθανε το 1935), τον Εμμανουήλ (πέθανε το 1937) και τον Γεώργιο. Ο Μιχαήλ Χουστουλάκης εγκατέστησε τη γυναίκα και το παιδί του Γεώργιο στον Βύρωνα Αττικής και πριν την κατάληψη της Κρήτης παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ευαγγελία.
Για τον γάμο αυτό δικάστηκε από το κακουργιοδικείο Νεαπόλεως Κρήτης. Η νόμιμη σύζυγος του Μιχαήλ Χουστουλάκη ή Χριστουλάκη Δημητρία, πέθανε στην Αθήνα από ασιτία στις 8 Μαΐου 1942, πέντε ημέρες πριν την εκτέλεση του συζύγου της.
Μόνος κληρονόμος πλέον ήταν ο γιος του Γεώργιος Χουστουλάκης. Για να μην δοθεί η αποζημίωση (3.000.000 δραχμών) στη δεύτερη σύζυγο του πατέρα του, ο γιος Γεώργιος Χουστουλάκης, (υπογράφει ως Χριστουλάκης), καταθέτει δικαιολογητικά για να την λάβει αυτός.
Τις βεβαιώσεις και τα έγγραφα υπογράφει ο Δήμαρχος Βύρωνα στις 14 Οκτωβρίου 1942.
Για τον Πρόεδρο της Αγίας Βαρβάρας Ηρακλείου, χαρακτηριστικό είναι το δημοσίευμα της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ, το οποίο αναφέρει τα εξής:
«Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ τη 15-5-42
Προς τον Υπουργόν Γενικόν Διοικητήν της νήσου Κρήτης
Την 12-5-42 εφονεύθη εις Αγίαν Βαρβάραν ο Έλλην υπήκοος Μιχαήλ Χουστουλάκης επειδή επρόκειτο να εξετασθή ως μάρτυς κατηγορίας εις δίκην του στρατοδικείου επί υποστηρίξει του εχθρού. Ο υπομοίραρχος Πολιουδάκης Ηρακλείου, όστις διηύθηνε την αστυνομικήν ανάκρισιν, επυροβολήθη κατά την επιστροφήν του. Το μεταφορικόν του μέσον εβλήθη υπό 3 σφαιρών.
1) Η Ελληνική Χωροφυλακή είναι υπεύθυνος δια την εξακρίβωσιν των δραστών. Προς τον σκοπόν τούτο διατάσσω εκτός της διαθέσεως όλων των διαθεσίμων αστυνομικών οργάνων και τα επόμενα:
α) Δια την σύλληψιν των δραστών δέον να καθορισθή μία κρατική αμοιβή εξ εκατομμυρίων δραχμών (100.000 μάρκα) και να πληρωθή εν συνεργασία με το Φρουραρχείον Ηρακλείου.
β) Η απόφασις δια τα κατά την 15-5-42 εις την πόλιν Ηράκλειον και εις τας Κοινότητας όπου υπάρχουν υποψίαι συλληφθέντα πρόσωπα εξαρτάται εκ του αποτελέσματος των γινομένων ανακρίσεων.
2) Εις την οικογένειαν του φονευθέντος δέον να πληρωθή εντός μιας εβδομάδος μία κρατική αποζημίωσις εκ 3 εκατομμυρίων δραχμών (50.000 μάρκων).
3) Εις περίπτωσιν επαναλήψεως τοιούτων επεισοδίων θα εκτελεσθή εις καθωρισμένος αριθμός υπόπτων προσώπων και ομήρων.
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ».3
1 Εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, 14 Ιουνίου 1942.
2 Εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, 16 Ιουνίου 1942.
3 Εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, 19 Μαΐου 1942.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος.