Έχουν περάσει 84 χρόνια από την αναμέτρηση των Ελλήνων με τον ιταλικό φασισμό, με τις δυνάμεις του δικτάτορα Μουσολίνι. Φαινόταν χαμένη εκείνη η μάχη και υπέρ του εχθρού το πλεονέκτημα, αλλά οι Ιταλοί φασίστες δεν υπολόγισαν τη δύναμη της Ελληνικής ψυχής.
Μετά το βροντερό ΟΧΙ του Ελληνικού λαού, τα ευρωπαϊκά κράτη, το ένα μετά το άλλο που παραδόθηκαν αμαχητί, κατάλαβαν τι σημαίνει να υπερασπίζεται ένας λαός τη χώρα του, το δίκαιο, τα πατροπαράδοτα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας με τίμημα χιλιάδες νεκρούς, παγόπληκτους και τραυματίες.
Αντλήσαμε και παρουσιάζουμε από τα αρχεία των Δημοτικών Σχολείων Καστελλίου και Θραψανού τρία έγγραφα, ως αναφορά τιμής και μνήμης στους συμμετέχοντες του Ελληνοϊταλικού πολέμου.
Για να μαθαίνουν οι νέοι ώστε να κρατούν ψηλά την πήχη των προσδοκιών, ιδιαίτερα στις μέρες μας που η λήθη και η απαξίωση τείνουν να πάρουν τη θέση τους.
Στην αντιγραφή των εγγράφων, διατηρήσαμε την ορθογραφία και τη σύνταξή τους :
Έγγραφο 1. (Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου – Αθήνα 15 Νοεμβρίου 1940)
«ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ & ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Προς τους κ.κ. Εκπαιδευτικούς λειτουργούς παντός βαθμού
Έλληνες εκπαιδευτικοί, εις υμάς όλους, όσοι κατά τας μεγάλας αυτάς ιστορικάς στιγμάς δεν έχετε την ευτυχίαν να υπηρετήτε την Πατρίδα δια των όπλων, απεφάσισεν η Εθνική Κυβέρνησις να αναθέση έργον υψίστης σημασίας δια τον ιερόν ημών Αγώνα.
Εις την μόρφωσιν, την γνώσιν, τον διάπυρον ενθουσιασμόν, ο οποίος αποτελει παράδοσιν δια την τάξιν σας, εμπιστεύεται την ηθικήν άμυναν του εσωτερικού, έργον, όπερ ουδείς εξ υμών βεβαίως υποτιμά.
Γνωρίζοντες, ότι η αισιοδοξία, η πίστις, η καρτερία αποτελούσι τον ουσιωδέστατον των παραγόντων της νίκης, καλείσθε σήμερον να συμβάλετε και υμείς εις αυτήν, ουδεμίαν παραλείποντες ευκαιρίαν, όπως τονώνετε εις τον ύψιστον δυνατόν βαθμόν, τας κατ’ εξοχήν ελληνικάς ταύτας αρετάς μεταξύ των αμάχων.
Ο Ελληνικός λαός χάρις εις την έμφυτον πολιτικήν του διαίσθησιν και το σπάνιον ηθικόν κριτήριον έχει πεποίθησιν εις την τελικήν νίκην. Σεις διατηρήτε άσβεστον την φλόγα αυτήν της αισιοδοξίας και του αδαμάστου θάρρους της πολλάκις δοκιμασθείσης φυλής μας.
Κρατήτε το υπερήφανον φρόνημα του λαού μας εις το υψηλόν επίπεδον, το οποίον επιβάλλουν, αλλά και απαιτούν τα πράγματα σήμερον, προασπίζετε πάση δυνάμει το θείον δώρον της ευψυχίας αυτού κατά πάσης ξένης επιβουλής, εγχαράσσετε εις την ψυχήν του ακόμη βαθύτερον την επί των πραγμάτων στηριζομένην βεβαιότητα της νίκης και συντρέχετε ιδίως ηθικώς τους καθ’ οιονδήποτε τρόπον πληττομένους εκ των συνεπειών του παρόντος πολέμου.
Ειδικώτερον: Καταδεικνύετε την εξάρτησιν της εκβάσεως του πολέμου από την θέλησιν και την διάθεσιν όλων μας. Παροτρύνετε πάντας εις αλληλοβοήθειαν και αλληλεγγύην, υπαγορεύοντες εις έκαστον κατά τι δύναται να συμβάλη εις τον υπέρ όλων Αγώνα και παρέχοντες πάσαν σχετικήν συμβουλήν και οδηγίαν.
Προτρέπετε ιδίως τους μαθητάς υμών εις εντατικήν βοήθειαν των κατά τόπους κρατικών υπηρεσιών και κοινοτικών αρχών, εκεί ένθα η πολεμική θύελλα εδημιούργησε την ανάγκην ταύτης.
Παρορμάτε εις εντατικωτέραν παραγωγικήν εργασίαν τας γυναίκας, τους εφήβους και καθόλου τους αμάχους, αγρότας, εργάτας και αστούς, εφ’ όσον αι φιλόπονοι χείρες της αλκίμου νεότητος, υποχρεωθείσαι να εγκαταλείπουν τον ειρηνικόν μόχθον μάχονται υπέρ του τιμιωτάτου των σκοπών.
Διαφωτίζετε περί των ειδών, των δυνατοτήτων και της εκτάσεως των εξ αέρος κινδύνων του αμάχου πληθυσμού, το μεν καθοδηγούντες εις τον τρόπον των εξ αυτών προφυλάξεων, το δε τονίζοντες, ότι η φειδώ της ζωής εκάστου εξ ημών και η αποφυγή επιδείξεως ασκόπου αφοβίας είναι εν εκ των πρώτων καθηκόντων του αμάχου πολίτου έναντι της Πατρίδος του.
Εξηγείτε την αδήριτον ανάγκην του Ιερού Πολέμου, τον οποίον σύμπασα η Ελλάς ως εις άνθρωπος ευθαρσώς ανέλαβεν, αλλ’ ουδόλως επεζήτησε, η δε Εθνική Κυβέρνησις έπραξεν ό,τι ήτο δυνατόν δια να αποφύγη. Αναπτύσσετε τα βέβαια επακόλουθα, τα οποία θα είχε δια την πνευματικήν, ηθικήν και οικονομικήν υπόστασιν και του Έθνους ολοκλήρου αλλά και εκάστου εξ ημών η αντίθετος προς τας ιστορικάς μας παραδόσεις αποδοχή των προτάσεων του Ιταλού Δικτάτορος, είτε η απώλεια της Εθνικής ημών ανεξαρτησίας, και υπενθυμίζετε ειδικώς τας εξ αέρος ζημίας, τας οποίας θα προεκάλει η υπ’ αυτού κατοχή των περισσοτέρων κέντρων της Ελλάδος.
Ιδίως όμως εξαίρετε – παραλλήλως προς την ανάγκην της αναλήψεως του Αγώνος- και την ευρυτέραν ηθικήν σημασίαν αυτού, μάλιστα δε την υψίστην αποστολήν της σημερινής Ελλάδος ως παράγοντος ηθικού, μέλλοντος να συγκρατήση την ελευθέραν εισέτι ανθρωπότητα εις τον κατήφορον της πλήρους πολιτικής εξουθενώσεως και δυναμένου να ασκήση δια του τρόπου τούτου αποφασιστικήν ροπήν δια την έκβασιν του πολέμου.
Μη λησμονήτε εν προκειμένω, ότι η ιστορική μοίρα της Ελλάδος επεφύλαξεν εις αυτήν πάντοτε να ανακόπτη κατά τας κρισιμωτάτας των στιγμών της πεπολιτισμένης ανθρωπότητος την κατίσχυσιν της βαρβάρου βίας, αντιτάσσουσα την δύναμιν της ιδέας εις την πίεσιν των συρφετών και να θέτη τέρμα εις τας μεγάλας των εθνών συρράξεις.
Υπενθυμίζετε, ότι τον υπέρ πάντων Αγώνα, όστις ανελήφθη με την ολόψυχον θέλησιν ολοκλήρου της Ελλάδος να ζήσει ελεύθερα, με το μέτωπον υψηλά και φέρουσα υπερηφάνως το ανεκτίμητον βάρος των εθνικών της παραδόσεων, δεν διεξάγει αύτη μόνη, αλλά παρά το πλευρόν της μεγίστης των αυτοκρατοριών του κόσμου, ανέκαθεν φίλης, συμμάχου και προστάτιδος, της οποίας η βοήθεια- ως και το είδος, ο χρόνος και ο χαρακτήρ της συνδρομής της ετέρας των συμμάχων μας γείτονος επικρατείας- θα είναι τοσούτον μάλλον τελεσφόρα, όσον ολιγώτερα καθίστανται γνωστά περί αυτών.
Το έργον της διαφωτίσεως ασκείτε εις πάσαν συγκέντρωσιν, εις τας συναναστροφάς των γνωρίμων σας, εις τα κοινόχρηστα καταφύγια, εις τα οποία τούτο επιβάλλει να καταφεύγετε κατά προτίμησιν, διαρκουσών των εν καιρώ ημέρας τουλάχιστον εχθρικών από αέρος επιδρομών, προσέτι δε εις επισκέψεις υμών, ανελλιπώς και κατά σύστημα γενομένας εις τας οικογενείας των μαθητών υμών και δη εκείνας, των οποίων οι προστάται ή και μέλη προασπίζουσι δια των όπλων την Πατρίδα, πανταχού προστρέχοντες, ενθαρρύνοντες εμψυχώνοντες.
Αντλείτε δε τα λεγόμενά σας εκ της Ιστορικής και της συγχρόνου πραγματικότητος, εκ της Θείας Δικαιοσύνης και της Ηθικής, εμπνεόμενοι εκ των λόγων του Αρχηγού ημών, ως και των συνεργατών αυτού κ.κ. Υπουργών της Εθνικής Κυβερνήσεως και βοηθούμενοι προσέτι υπό του Ελληνικού Τύπου και της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.
Προ πάντων δε προσαρμόζετε ταύτα προς τον χαρακτήρα και το επίπεδον μορφώσεως των συνομιλητών υμών, τηρούντες αγρύπνως τας απαγορευτικάς διατάξεις του Υπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας, τας αναφερομένας εις πληροφορίας στρατιωτικής φύσεως κ.τ.λ.
Ιδιαιτέρως απευθυνόμεθα προς υμάς, Ελληνίδες διδασκάλισσαι. Η καρδία σας, καρδία μητρός, αδελφής, συζύγου, είμεθα βέβαιοι, ότι δεν θα λησμονήση τα υπό σκληροτάτας συνθήκας υπέρ πάντων αγωνιζόμενα τέκνα της Πατρίδος.
Παραλλήλως προς το έργον της διαφωτίσεως, του οποίου θέλετε αναδειχθή απαράμιλλοι εργάτιδες, βοηθήσατε τον Ελληνικόν Στρατόν, διαθέτουσαι τας επιδεξίας χείρας σας εις την κατασκευήν πλεκτών ειδών προς χρήσιν αυτού και καθοδηγούσαι τας μητέρας των μαθητών υμών εις το έργο τούτο.
Γνωρίζετε δε αι υπηρετούσαι ιδίως εις τας Επαρχίας, ότι μόναι αι διδασκάλισσαι Μέσης και Στοιχειώδους εκπαιδεύσεως των περιφερειών Αθηνών- Πειραιώς ανέλαβον να παραδίδωσιν εις το υφ’ ημάς Υπουργείον δια την υπηρεσίαν Φανέλλας Στρατιώτου περί τας οκτώ χιλιάδας πλεκτών τεμαχίων κατά μήνα.
Οι προϊστάμενοι υμών κ. κ. Διευθυνταί Παιδαγωγικών Ακαδημιών και Διδασκαλείων, Γενικοί Επιθεωρηταί Μ. Εκπαιδεύσεως θέλουσι παρέχει υμίν οδηγίας δια την άσκησιν του ως ανωτέρω ανατιθεμένου εις υμάς έργου της διαφωτίσεως δια των Διευθυντών υμών είτε και απ’ ευθείας.
Ειδικώς οι κ. κ. Επιθεωρηταί Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως θέλουσιν αναλάβει και την εις τας διδασκαλίσσας Μέσης και Δημοτικής Εκπαιδεύσεως προμήθειαν νημάτων ως και την συγκέντρωσιν των ετοίμων πλεκτών ειδών.
Ο Υφυπουργός Ν. ΣΠΕΝΤΖΑΣ»
Έγγραφο 2. (Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου – Ηράκλειο 20 Νοεμβρίου 1940)
«Στα απόκρημνα βουνά της Β. Ηπείρου, στη θάλασσά της και τον αέρα της οι πολεμικές μας δυνάμεις, η Γενεά που ημείς τη μεγαλώσαμε και τη θεριέψαμε και την ανδρειώσαμε, τρέφοντάς την με της τρισένδοξης Ιστορίας μας τα αθάνατα παραδείγματα από τα πιο παληά ως και τα πιο νεώτερα, γράφει καινούργιες σελίδες στην Ιστορία της Πατρίδος μας, γνησία και ανταξία απόγονος των ενδόξων προγόνων της.
Αρχηγοί της και Αρχηγοί μας , Οδηγοί του Έθνους στην τιμή, την ελευθερία, τον ανθρωπισμό. Στη νίκη και στο θρίαμβο ο Βασιληάς μας Γεώργιος ο Β’ και ο Εθνικός μας Κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς.
Στα χέρια τους, για τις πολεμικές δυνάμεις μας, για την Εθνική Άμυνα, για το μεγαλείο και τη δόξα της αγαπημένης μας Ελλάδος, η περιουσία και η ζωή όλων μας, κάθε θυσία.
Μες στις πολλές ελαχίστη, ξεχωριστό δείγμα της στοργής μας στους στρατευμένους συναδέλφους και στους χθεσινούς μαθητάς μας, που πολεμούν πιστοί στα Εθνικά Ιδανικά που τους εμπνεύσαμε, είμαι βέβαιος, πως θα επιθυμούσατε να γίνη ένα ξεχωριστό ποσόν που θα μου εστέλνατε για να το στείλω απ’ τους δασκάλους της Περιφερείας στον Εθνικό μας Κυβερνήτη.
Με την πεποίθηση αυτή ανοίγω τον έρανον και περιμένω πως δεν θα λείψη το όνομα του δασκάλου της περιφερείας απ’ τον τιμητικό κατάλογο των εισφορών για τις πολεμικές δυνάμεις μας, με όσο ποσό του επιτρέπει ο φτωχικός του μισθός και τα γενικά οικονομικά του και του επιβάλλει η εσωτερική ανάγκη να αποτελή το παράδειγμα της αυτοθυσίας, που ταιριάζει στο ρόλο του έργου μας.
(για το ποσόν που θα μου στείλετε θα σας ταχυδρομήσω αργότερα υπηρεσιακή απόδειξη)
Ο Επιθεωρητής Β. Παρλαβάντζας».
Έγγραφο 3. (Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Θραψανού – Θραψανό 20 Νοεμβρίου 1940)
«Κατόπιν της υπ’ αριθ. 35 ε.ε εμπιστευτικής Υμετέρας εγκυκλίου λαμβάνω την τιμή να αναφέρω, ότι ολίγας ημέρας μετά την έναρξιν του πολέμου περιήλθον την κωμόπολίν μας μετά των διδ/λων του Σχολείου μου, του ιερέως, του προέδρου της κοινότητος και άλλων εγκρίτων πολιτών και συνελέξαμεν 234 κλινοσκεπάσματα, σταφίδας, χαρτοφάκελλα, μολυβδοκόνδυλα, προς δε και μάλλινα νήματα, άτινα και παρεδόθησαν αμέσως εις τας διδ/λίσσας και νεανίδας της Ε.Ο.Ν. προς κατασκευήν πλεκτών μαλλίνων ειδών δια τον ένδόξως αγωνιζόμενον στρατόν μας.
Ήδη έχουν πλεχθή 25 πουλόβερ, 6 κασκόλ και 3 ζεύγη περιποδίων, άτινα θα αποσταλώσιν δια της Ε.Ο.Ν. εις την επιτροπήν Αλληλεγγύης Μετώπου δια τα περαιτέρω. Επί τη ευκαρία ταύτη προσαναφέρω, ότι το έργον θέλομεν συνεχίσει μετά δραστηριότητος συμφώνως προς τας Υμετέρας οδηγίας.
Ευπειθέστετος, Ο Διευθυντής, Δ. Τσαγκαράκης».
Η Πέμπτη Μεραρχία της Κρήτης κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940 – 1941 αποτελούνταν από τέσσερα Συντάγματα. Το 44ο ΣΠ Ηρακλείου, το 43ο ΣΠ Ρεθύμνου, το 14ο ΣΠ Χανίων και το 5ο Σύνταγμα Πυροβολικού. Στις τάξεις της είχε 565 αξιωματικούς – υπαξιωματικούς και 18.662 οπλίτες. Ακόμη διέθετε 687 υποζύγια και 81 οχήματα.
Με τη λήξη του πολέμου, 1.400 Κρήτες στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν από τους άντρες της Βέρμαχτ και οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων που κατασκευάστηκε πρόχειρα στο στρατιωτικό αεροδρόμιο Λάρισας.
Η Πέμπτη Μεραρχία της Κρήτης είχε τις μεγαλύτερες απώλειες από όλους τους Ελληνικούς σχηματισμούς στο μέτωπο του πολέμου. Ο κατάλογος των απωλειών συμπληρώνεται από 1.141 νεκρούς (αξιωματικούς – υπαξιωματικούς και οπλίτες) καθώς και 2.025 τραυματίες (τραυματίες μαχών, ανάπηρους και παγόπληκτους).
Στους παραπάνω αριθμούς οφείλουμε να προσθέσουμε:
α) Δεκάδες στρατιώτες μας που “χάθηκαν” στα νερά του Αιγαίου κατά την επιστροφή τους στην Κρήτη, (από ενέργειες του πολεμικού ναυτικού των Γερμανών).
β) Εκατοντάδες που επέστρεψαν και πέθαναν αργότερα από τις κακουχίες και τα τραύματα των μαχών του πολέμου.
γ) Αυτούς που παρέμειναν στην Αθήνα μη μπορώντας να επιστρέψουν καθώς και στο στρατόπεδο αιχμαλώτων της Λάρισας και κατέληξαν από αρρώστιες και ασιτία, (πείνα) και
δ) Έναν ικανό αριθμό Κρητών στρατιωτών της Πέμπτης Μεραρχίας που συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των 1335 αγνοούμενων του Ελληνοϊταλικού πολέμου.
Ενδεικτικά αναφέρουμε :
Τον στρατιώτη Γεώργιο Παπαδάκη του Εμμανουήλ από το χωριό Βόνη που πνίγηκε κατά την επιστροφή του στην Κρήτη, όταν το μικρό πλοιάριο που είχε επιβιβαστεί με συντρόφους του και προορισμό το ακρωτήριο της Γραμβούσας Χανίων, βυθίστηκε από γερμανικό πολεμικό πλοίο.
Τον στρατιώτη Παράσχο Αντωνάκο του Νικολάου από το χωριό Ρουσοχώρια που σκοτώθηκε από πολυβολισμό γερμανικού αεροπλάνου ενώ βρισκόταν στο κατάστρωμα του πλοίου “Μαρία Σταθάτου” που μετέφερε Κρητικούς στρατιώτες και είχε αγκυροβολήσει για ανεφοδιασμό στο λιμάνι της Μήλου.
Τον στρατιώτη Ιωάννης Τζάτζιμο του Θόδωρου από το χωριό Αγία Ρούμελη Χανίων που πέθανε από τα τραύματά του στο Β1 ορεινό χειρουργείο της Κοσίνα, στις 15 Μαρτίου 1941.
Τον στρατιώτη Μιχάλη Δαλάκη του Γεωργίου από το χωριό Καρδουλιανώ που πέθανε από ασιτία, (πείνα), στο στρατόπεδο αιχμαλώτων της Λάρισας τον χειμώνα του 1942. Στο στρατόπεδο είχαν φυλακιστεί 1.400 Κρήτες στρατιώτες από τα στρατεύματα της Βέρμαχτ, μετά την κατάληψη της Ελλάδας.
Τον Ιωάννη Μπελημπασάκη του Γεωργίου από το χωριό Αρκαλοχώρι. Τραυματίας του Ελληνοϊταλικού πολέμου, πέθανε από τα τραύματά του στο 8ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών στις 20 Μαΐου 1941.
Τον στρατιώτη Εμμανουήλ Καρδουλάκη του Κωνσταντίνου από το χωριό Λαγού Πεδιάδος. Μετείχε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 και καταπλακώθηκε από χιονοστιβάδα στα βουνά της Αλβανίας. Η σωρός του δεν βρέθηκε ποτέ.
Τον στρατιώτη Ιωάννη Κασαπάκη του … από το χωριό Επισκοπή Πεδιάδος. Ο Ιωάννης Κασαπάκης είναι ένας από τους 1335 αγνοούμενος Έλληνες στρατιώτες του πολέμου 1940-1941.
Τον στρατιώτη Κωνσταντίνο Ζαχαράκη του Νικολάου από το χωριό Πρίνος Ρεθύμνου. Πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών στις 28 Ιουλίου 1942, λόγω των κακουχιών του πολέμου.
Τον στρατιώτη Μανόλη Μανιουδάκη του Νικολάου από το χωριό Θυμιά Χανίων. Λόγω των κακουχιών του πολέμου, πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο των Αθηνών στις 19 Ιουλίου 1942.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι
δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και
διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου