Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανοϊταλούς την 1η Ιουνίου 1941, άρχισαν οι συζητήσεις στα Ανώγεια για την ίδρυση μυστικής πατριωτικής οργάνωσης.
Στις 15 Αυγούστου 1941, στο σπίτι του Ιωάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη, οι συζητήσεις αυτές λαμβάνουν υπόσταση, η Οργάνωση δημιουργείται και ονομάζεται Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως (Ε. Ε. Α. Δ.).
Πρόεδρος ορίζεται ο Ιωάννης Δραμουντάνης, συνάπτεται πρακτικό το οποίο υπογράφουν ο Πρόεδρος και οι Μιχάλης Ξυλούρης ή Χριστομιχάλης, παπα-Γιάννης Σκουλάς, Γεώργιος Δραμουντάνης ή Στεφανογιώργης και Νικόλαος Σταυρακάκης ή Αεροπόρος.
Όλοι οι παραπάνω ανήκαν στο Βενιζελικό κόμμα. Στο πρακτικό αναφέρονται και τα ονόματα των γιατρών Νικολάου Μανούσου και Κωνσταντίνου Κουνάλη που ανήκαν στο Λαϊκό κόμμα, καθώς επίσης και τα ονόματα του Ανθ/ρχου Δημητρίου Κίππη και του γιατρού Ελευθερίου Δρανδράκη από τον Άγιο Ιωάννη Μυλοποτάμου.
Ο σκοπός και οι στόχοι της Επιτροπής Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως ορίζονταν με σαφήνεια από το παραπάνω πρακτικό.
Τον Ιανουάριο του 1942 με δύο ακόμη πρακτικά, (στις 11 και 16 του μήνα), συμπληρώθηκε η Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως με νέα μέλη και απλώθηκε σ’ ολόκληρο το Μυλοπόταμο και στο Δυτικό Μαλεβύζι.
Τον ίδιο μήνα, η Διοικούσα Επιτροπή αποφασίζει να μετατρέψει την παθητική σε ενεργό αντίσταση, τη μετάλλαξη της Οργάνωσης σε ένοπλη ανταρτική Ομάδα με την ονομασία Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων (Α.Ο.Α.)
Αρχηγός της Ομάδας ορίστηκε και πάλι από τους συναγωνιστές του ο Ιωάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης και λημέρι της η περιοχή Κορακόπετρα του Ψηλορείτη όπου βρίσκονταν το μητάτο του Στεφανογιάννη.
Στις 25 Νοεμβρίου 1942 στο σπίτι του Αρχηγού Στεφανογιάννη έγινε σύσκεψη των μελών της Οργανώσεως στην οποία πήραν μέρος πλέον των 100 ατόμων. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε η ένταξη της Οργάνωσης στο Ε.Α.Μ.
Η Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως μετονομάζεται σε Επαρχιακή Επιτροπή Άνω Μυλοποτάμου, (Ε.Ε.Α.Μ.)
Στις 6 Ιουνίου 1943, σε συνεδρίαση της Επαρχιακής Επιτροπής Άνω Μυλοποτάμου με παρόντα τα έξι από τα επτά μέλη της, αποδέχεται την αποχώρηση από την Επιτροπή του Κομουνιστικού μέλους και αποφασίζει τη μετονομασία της Επαρχιακής Επιτροπής σε Περιφερειακή Διοίκηση Άνω Μυλοποτάμου (Π.Δ.Α.Μ.) Εθνικής Οργανώσεως Ρεθύμνης (Ε.Ο.Ρ.) και την ένταξή της στην Εθνική Οργάνωση Κρήτης (Ε.Ο.Κ.) μέχρι το τέλος της τετράχρονης γερμανοϊταλικής Κατοχής, τον Μάιο του 1945.
Η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων διατήρησε, (με τη συμβολή του ιδρυτικού της μέλους Νίκου Σταυρακάκη-Αεροπόρου), όλα τα έγγραφα που στέλνονταν σ’αυτήν τα χρόνια 1941-1945, παραδίδοντας στις νεότερες γενιές ένα μοναδικό αρχείο, το πιο πλήρες Ελληνικό Κατοχικό Αρχείο που γνωρίζουμε ως σήμερα και το οποίο φυλάσσεται στον Δήμο Ανωγείων.
Χιλιάδες έγγραφα μας αποκαλύπτουν την διαδρομή της Κρητικής Αντίστασης, μιας πρωτοπόρου Αντίστασης όχι μόνο στον Ελληνικό αλλά σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, μιας Αντίστασης που ξεκίνησε αμέσως με την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανοϊταλούς και που κυρίαρχη θέση καταλαμβάνει σ’ αυτήν η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων, Α.Ο.Α.
Το πλήθος και η σπουδαιότητα των στρατιωτικών πληροφοριών που κατέφθαναν καθημερινά στον Ψηλορείτη ήταν σημαντικό. Πληροφορίες έρχονταν από το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο και τα Χανιά. Αφορούσαν το σύνολο των γερμανικών δυνάμεων και τα έργα οχυρώσεως της Κρήτης.
Κυρίως δε, τα τέσσερα αεροδρόμια, Μάλεμε, Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου καθώς και τα λιμάνια της Σούδας και του Ηρακλείου. Οι πληροφορίες αυτές προωθούνταν με αγγελιοφόρους στους συμμαχικούς σταθμούς ασυρμάτου που έδρευαν στην Κρήτη και στη συνέχεια μεταδίδονταν στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.
Αντλήσαμε από το αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων και παρουσιάζουμε τέσσερα (4) δελτία με σημαντικές πληροφορίες για τα αεροδρόμια και τα λιμάνια της Κρήτης. Στην μεταγραφή τους διατηρήσαμε τη σύνταξη και την ορθογραφία των πρωτότυπων εγγράφων.
Α. Δελτίο πληροφοριών με ημερομηνία 30 Αυγούστου 1942 και υπογραφή του Αρχηγού Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη:
«Αεροδρόμια. Μάλεμε-Χανιά. Υπέρ τα εκατόν μεταγωγικά αεροπλάνα ευρίσκονται εν κινήσει εις το αεροδρόμιον δια μεταφοράν Ιταλικού και Γερμανικού Στρατού. Επιστρέφουν το βράδυ, τίθενται στο Κέντρον του αεροδρομίου και ελάχιστα στα καταφύγια. Καταδιωκτικά δεν υπάρχουν ούτε βομβαρδιστικά.
Είναι ανάγκη να ληφθούν μέτρα συντομότατα η κίνησις αυτή έχει αυξηθή τελευταίως εξαιρετικά.
Ρεθύμνης. Ελαχίστη κίνησις, υπάρχοντα 2 έως 3 αεροπλάνα μεταγωγικά, στρατιωτική κίνηση ουδεμία.
Ηράκλειον. Δεν γνωρίζω πολλά, πάντως πολλά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, λίγα μεταγωγικά. Ανάγκη επιχειρήσεων.
Καστέλλι. Πολλά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά, εις τους περιφερειακούς δρόμους έγινε καμουφλάρισμα του αεροδρομίου με κόκκινο χώμα σε τμήματα με ασβέστη, παρουσιάζουν ψεύτικους δρόμους και με λάδι πίσσας, μαύρο τα δένδρα.
Σούδα. Ήλθε νηοπομπή, επειδή δεν έβλεπα καλά δεν διέκρινα μεταξύ αυτών βενζινόπλοια αν υπάρχουν. Πάντως εν συνόλω 15 κομμάτια. Λέγεται ότι σπεύδη ταχύτατα να μεταφέρη στρατεύματα εις Λιβύην δια να αρχίση επιχειρήσεις. Λέγουν οι τραυματίαι ότι το νερό τους έχει αποδεκατίσει, είναι σε άσχημα χάλια. Κύρια αποστολή (από Χανιά αεροδρόμια και Σούδα) να ενεργήσετε συντόμως. Νέα άλλα θα έχετε συντόμως. 30-8-42.
Από πληροφορίας άλλων Ηρακλείου. Μεταξύ Γουρνών και Ασυρμάτου οι Γερμανοί διόρθωσαν ψεύτικο αεροδρόμιο με όλα τα ψεύτικα κομφόρ, ψεύτικον φωτεισμόν και ψεύτικα αεροπλάνα.
Το ηθικόν των Γερμανών είναι τελείως … Ο πρώην Φρούραρχος Ηρακλείου λέγεται ότι ετουφεκίσθη, ο δε υποφρούραρχος Όττο και υπασπιστής Σμιθ εκλήθησαν επειγόντως εις Χανιά μεθ’άλλων πολλών κατηγορούμενοι δι υποθέσεις σοβαράς.
Μάρτυρες αυτόπται παρετήρησαν ασυνήθη κίνησιν μεταφοράς πολεμικού υλικού βενζίνης και επίπλων εις τα αεροδρόμια Τυμπακίου και Καστελλίου.
Οι ηλεκτροτεχνίται του αεροδρομίου Τυμπακίου εσταμάτησαν ελλείψει υλικών… οι τεχνίται κρατούνται ακόμη.
Εξ’άλλων πληροφοριών συνάγεται ότι εξ’όλων των αεροδρομίων καθημερινώς απογειώνονται μεταγωγικά αεροπλάνα μεταφέροντα πολεμικά υλικά, στρατόν και ότι αναγκαίον και ότι υπάρχει βασιμότης ότι συντόμως πρόκειται να γίνη επίθεση εις την Λιβύην όλαι δε αι πληροφορίαι συμπίπτουν ότι αύτη θα εκδηλωθή το πρώτον 10ήμερον του προσεχούς Σεπτεμβρίου».
Β. Δελτίο πληροφοριών με την επισήμανση Ανώγεια και ημερομηνία 20 Σεπτεμβρίου 1942. Το δελτίο υπογράφει ο Αρχηγός της Α.Ο.Α. Γιάννης Δραμουντάνης – Στεφανογιάννης :
«Το ελαιοτριβείον του Συνεταιρισμού Πεζών Κουνάβων έχει επεκταθή εις το τριπλάσιον εκ πρώτης αυτού έκτασης δια καλάμων έχει γίνη πλήρης παραλλαγή τούτου, ευρίσκονται περί τα 200 άρματα μάχης μικρά και μεγάλα κεκρυμμένα και έτοιμα.
Ανατολικώς του Νεκροταφείου Ηρακλείου και εις απόστασιν ανωτέρω των 500 μέτρων επί του ελαιοφύτου κρίπτονται κάτω των ελαιοδένδρων επίσης 200 άρματα μάχης.
Η γερμανική διοίκησις Ηρακλείου εξέδωσε διαταγήν δι ης απαγορεύεται εις τους Γερμανούς στρατιωτικούς η χωρήγησις προς τους Έλληνας πολίτας παντός είδους τροφίμων ως και στρατιωτικών ειδών επί ποινή μετατάξεως εκ της Αεροπορίας εις το Πεζικόν δια την πρώτην παραβίασιν της άνω διαταγής.
Η αυτή διαταγή ωρίζη ότι εις δευτέραν παράβασιν αυτής επιβάλλεται η ποινή του θανάτου. Πιστεύομεν ότι η διαταγή ταύτη εξεδώθη δια την ως εις άλλην μετάδωσιν πληροφοριών γράφομεν.
Το συσσίτιον των Γερμανών είναι κακόν διότι ακόμη οι Γερμανοί επιδίδονται εις την μαύρην αγοράν μετά ζήλου προ πάντως όμως δια να εμπεδοθή η πειθαρχία ήτις ως φαίνεται έχει χαλαρωθή πάρα πολύ και εις σημείον επικίνδυνον δι’αυτούς.
Ως άλλοτε μεταδώσαμεν δυο βαρειαί αντιαεροπορικαί Πυρ/χίαι έχουν ταχθή 250 μέτρα Νοτίως εργοστασίου Τάλλως. Το υπηρετικόν προσωπικόν τούτων κατασκηνώνη επί αυτού μέρους εντός 6 μεγάλων κωνικών σκηνών λευκού χρώματος».
Γ. Δελτίο πληροφοριών με ημερομηνία 25 Ιανουαρίου 1943. Οι πληροφορίες αφορούν γεγονότα που έγιναν και αντιλήφθηκαν οι πληροφοριοδότες της Α.Ο.Α. στις 20 και 23 Ιανουαρίου 1943. Το δελτίο στέλνεται στον Αρχηγό Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου, Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη. :
«…αποστέλλεται απλούν πρόχειρον σχεδιάγραμμα λιμένος Χερσονήσου κειμένου περί τα 25 χιλιομ. Ανατολικώς Ηρακλείου. Εις την πλησίον του λιμένος περιοχήν υπάρχουν ανεμόμυλοι και πέριξ αυτών ακουστικά μηχανήματα, ασύρματος, επάκτια και αντιαεροπορικά πυροβολεία.
Ο λιμήν Χερσονήσου και τα πλησίον χωρία έχουν εκκενωθή από τον πληθυσμόν και διαμένουν Γερμανοί και Ιταλοί. Οι τελευταίοι ούτοι κατέχουν την Ανατολικήν περιοχήν μέχρι του χωρίου Μάλλια και υπερβαίνουν τους πέντε χιλιάδας άνδρας.
Έναντι και ανατολικώς του νεκροταφείου Ηρακλείου (Άγιος Κωνσταντίνος) έξωθι της πόλεως Ηρακλείου και αριστερά της οδού Ηρακλείου-Κνωσσού εις απόστασιν 200-300 μέτρων από την εκκλησίαν εις το εκεί ελαιόφυτον έχει γίνη συσώρευσις πυρομαχικών ιδίως αντιαεροπορικών βλημάτων. Γερμανοί μεταφέρονται εις Ιεράπετραν δι’αμυντικήν οχύρωσιν και αντιμετώπισιν αποβατικής ενεργείας.
23 – 1 – 43. Λιμένα Ηρακλείου αφίχθησαν πέντε πλοία μεταφέροντα στρατόν κυρίως Ιταλούς, αυτοκίνητα, μεταγωγικά και πολεμικόν υλικόν. Μετακινήσεις στρατού πολλαί, αναχωρούν εκτός της Κρήτης και ισάριθμοι αφικνούνται εξ Ηπειρωτικής Ελλάδος. Δύναμις Κρήτης, σοβαρά υπολογίζεται εις 150.000 άνδρας.
Ηθικόν μειομένον αισθητώς. Παραλλήλως διακηρύσσουν ότι θα υπερασπισθούν την Κρήτην μέχρις ενός. Πονούν τους πολλούς νεκρούς των και θα διατηρήσουν την κατοχήν της Κρήτης αμυνόμενοι ως εις πάτριον έδαφος. Η οχύρωσις της Νήσου είναι σοβαρά και επιμελής, ακόμη επί της οδού Ηρακλείου-Βιάνου και πλησίον της Βιάνου διέτρησαν εις μίαν στενωπόν βράχον και ετοποθέτησαν πυροβόλα.
Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα εις τας υποδειχθείσας προ καιρού θέσεις επληρώθησαν και εγκαταστάθησαν τέσσερα νέα δυτικώς της πόλεως, αμέσως Ν.Δ. του εργοστασίου Ραφιναρίας περί τα 600 μέτρα Δ. της Πύλης Χανίων.
Μικρόν αεροδρόμιον παρά την Κνωσσόν κατασκευάζεται εσπευσμένως.
Ανατολικώς της πόλεως Ηρακλείου περί το 10ον χιλιόμετρον νοτίως της προς Νεάπολιν οδού και επί της κορυφής του βουνού «Κακόν όρος» έχουν τοποθετηθή δέκα στύλοι επί των οποίων έχουν εγκατασταθεί φώτα τα οποία άμα τη προσεγγίσει Αγγλικών αεροπλάνων ανάπτουν.
Εκ τούτου παραπλανώνται τα αεροπλάνα και βομβαρδίζουν το εικονικόν αεροδρόμιον εις τις Γούβες και ούτω κατά τους τελευταίους βομβαρδισμούς ουδεμία ζημία επροξενήθη εις το αεροδρόμιον Ηρακλείου διότι τα αεροπλάνα παραπλανηθέντα εβομβάρδισαν το εικονικόν αεροδρόμιον Γουβών.
Εις την παραπλάνησιν τούτου συντελεί και το εξής γεγονός. Εις την Νήσον Δία υπάρχει φανός, ούτος άμα τη προσεγγίσει αεροπλάνων εις Κρήτην σβύνη και ανάπτεται άλλος φανός εις μικρόν τι νησίδιον κείμενον πλησίον της προς την θάλασσαν προβολής του Κακού όρους δεσπόζοντος του εικονικού αεροδρομίου Γουβών.
Εντός της πόλεως Ηρακλείου οι Γερμανοί ασκούνται εις οδομαχίας και αφήνουν να σχηματισθή η εντύπωσις ότι επίκεινται επιχειρήσεις εις Κρήτην δι αποβάσεως των Άγγλων, προσκαλούν δε τον λαόν να μείνει ουδέτερος διότι θα καταστρέψωσι το παν και ουδόλως είναι διατεθειμένοι ν’απομακρυνθούν της Κρήτης η οποία τους είναι απαραίτητος δια τον έλεγχον των μεταξύ Σουέζ-Γιβραλτάρ Αγγλικών θαλασσίων συγκοινωνιών…».
(Το παραπάνω δελτίο πληροφοριών της Ανωγειανής Ομάδας, μας δίδει μια σημαντική πληροφορία. Ο πληροφοριοδότης αποκαλύπτει ότι στην Κρήτη τον Ιανουάριο του 1943, βρίσκονται 150.000 άντρες της Βέρμαχτ.
Ο ακριβής αριθμός των Γερμανών στρατιωτών στην Κρήτη τα χρόνια 1941-1945, πάντοτε ήταν σημείο τριβής και ζωηρού διαλόγου μεταξύ ιστορικών και ερευνητών της Κρητικής Αντίστασης).
Δ. Δελτίο πληροφοριών έτους 1943, χωρίς αναφορά σε μήνα και ημέρα. Αποστέλλεται στον Αρχηγό Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη :
«Στις 25 το βράδυ έφθασε ένα πετρελαιοφόρο που ξεφόρτωσε την ίδια βραδιά στα ντεπόζιτα του λιμανιού και έφυγε το πρωί. Το πρωί της 26ης έφυγαν δύο καΐκια με πυρομαχικά με κατεύθυνση το Τομπρούκ χωρίς συνοδεία.
Στις 26 το βράδυ ήρθε μια νηοπομπή 4 εμπορικά συνοδευόμενα από 4 αντιτορπιλικά έβγαλαν περί τους 800 Ιταλούς και 200 Γερμανούς.
Το 1 παρέλαβε περί τους 300 Ιταλούς και έφυγε το πρωί με τα 4 πολεμικά. Τα 3 άλλα εμπορικά είχαν αυτοκίνητα μοτοσυκλέτες αντιτανξικά πυροβόλα όλμους και άλλα πυρομαχικά. Στις 28 ήρθε ένα Ισπανικό με 250-300 τόννους βενζίνες και στις 30 1 Ισπανικό με βενζίνες οβίδες αντιαεροπορικού και εξαρτήματα αεροπλάνων.
Τα δυο τελευταία παίρνουν σταφίδες και θα φύγουν σύντομα. Οι Γερμανοί τις μέρες αυτές παρουσιάζουν ζωηρή κίνηση, διαρκώς περνάνε από το κέντρο βαρειά ρυμουλκά αυτοκίνητα μοτοσυκλέτες πυροβόλα και άλλα. Όλη όμως αυτή η κίνησις και ο οργασμός οφείλεται μάλλον σε λόγους ρεκλάμας γιατί επανειλημμένα περνούν τα ίδια αυτοκίνητα χωρίς κανένα πρακτικό σκοπό. Πότε πάνω και πότε κάτω.
Το ότι αι κινήσεις τους αυτές δεν εξυπηρετούν κανένα σκοπό είναι εξακριβωμένο. Επίσης εκτός από τα άλλα 3 αντιαεροπορικά που είναι στο Τάλω διαθέτουν άλλα 2 βαρειά που κάθε βράδυ μεταφέρονται και σε άλλη τοποθεσία. Το αεροδρόμιο Ηρακλείου παρουσιάζει τώρα τελευταία μεγάλη κίνησι. Στις 30 ένα βομβαρδιστικό γερμανικό έπεσε στη θάλασσα απέναντι από το Τάλω χωρίς να κατορθώσουν οι βενζίνες που πήγαν να βρουν κανένα.
Η Γκεστάπο παρακολουθεί με τα ντόπια όργανά της που έχουν αυξηθεί τώρα τελευταία όλους εκείνους που κατά τη γνώμη τους μπορούν να κινηθούν κι αυτό για να έχη υπ’όψιν του κάθε κίνησι και να τους πιάσει στην κατάλληλη στιγμή.
Αυτό δημιουργεί δυσκολίες στη δουλειά που για να μην ανακαλυφθή πρέπει να μείνουν στην μπάντα όλα τα γνωστά πρόσωπα και πλησιάζοντας άλλους ολιγότερον γνωστούς στον κόσμο και την Γκεστάπο που δεν παρακολουθούνται.
Την Κυριακή το πρωί έφθασαν περί τα 50 μεταγωγικά αεροπλάνα και μετά σύντομον παραμονήν στο αεροδρόμιο ανεχώρησαν για τη Λιβύη. Συνεχίζεται δε η χρησιμοποίηση του Αεροδρομίου και τα αεροπλάνα παίρνουν στρατό και τρόφιμα».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου