Θεραπευτικά φυτά, ορυκτά, ειδικές δίαιτες, αφαιμάξεις, χειρουργεία.
Το θέμα “Ασκληπιός και Ασκληπιάδες: Η θεία και ανθρώπινη επέμβαση στην υγεία κατά την αρχαιότητα” ξετύλιξε με μια ενδιαφέρουσα ομιλία του ο ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλης Λαμπρινουδάκης στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Μουσείου Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο καθηγητής είπε μάλιστα ότι στην Επίδαυρο σήμερα επιχειρείται η ανάδειξη του κορυφαίου Ασκληπιείου της αρχαιότητας σε ένα αρχαιολογικό και περιβαλλοντικό πάρκο, το οποίο θα διηγείται ευχάριστα και με εποπτικό τρόπο στο ευρύ κοινό αυτή τη συναρπαστική ιστορία της εξέλιξης της φροντίδας για την ανθρώπινη υγεία.
Ο κ. Λαμπρινουδάκης μεταξύ άλλων ανέφερε: “Οι αρχαίοι γιατροί, στις πόλεις αλλά και στα ιερά, είχαν πλατειά γνώση των θεραπευτικών ιδιοτήτων των διαφόρων φυτικών και ορυκτών ουσιών. Ιδιαίτερα από την εποχή του Αριστοτέλη, τον 4ο π.Χ. αιώνα, και ειδικότερα με τα έργα του μαθητή του Θεοφράστου, που προώθησαν τη φυσική επιστήμη και τη βοτανολογία, η ιατρική γνώρισε μεγάλη πρόοδο.
Τα πιο φημισμένα αρχαία συγγράμματα φαρμακολογίας είναι τα βιβλία του Διοσκουρίδη, που έζησε τον 1ο μ.Χ. αιώνα και ήταν στρατιωτικός γιατρός του Νέρωνα. Αναφέρονται σε όλες τις σχετικές με την υγεία ιδιότητες της φυτικής και ορυκτής ιατρικής ύλης. Α
ναφέρονταν για παράδειγμα στην ισχυρή ναρκωτική επίδραση του μανδραγόρα ή στην ιδιότητα του πρασίου, ενός είδους ρίγανης, να βοηθά το αναπνευστικό όταν λαμβάνεται αναμεμειγμένο σε μέλι και γάλα. Αναφέρονται, ακόμα, στη θεραπευτική επίδραση της αγριμονίας, κοινώς φονόχορτου ιδιαίτερα σε παθήσεις του συκωτιού, αλλά και στη φαρυγγίτιδα, στις δυσεντερίες και σε άλλα κ.ο.κ.
Από την αρχαιότητα έχουν σωθεί φιαλίδια που περιείχαν φάρμακα, τα οποία κυκλοφορούσαν από γνωστούς προμηθευτές, στους οποίους το κοινό είχε εμπιστοσύνη (ριζοτόμοι παραϊατρική, φαρμακοπώλαι). Τέτοια είναι π.χ. τα μολύβδινα φιαλίδια με τη σφραγίδα του Νυμφοδώρου από την Πριήνη της Μ. Ασίας, ο οποίος κατασκεύαζε τον 3ο και τον 2ο π.Χ. αιώνα το φάρμακο λύκιον και το διακινούσε στη Μεσόγειο.
Το λύκιο παρασκευαζόταν από το χυμό της ρίζας ενός θαμνώδους φυτού, του ράμνου (πυξάκανθα) και χρησίμευε για την καταπολέμηση ποικίλων φλεγμονών και άλλων παθήσεων. Ανάλογο παράδειγμα είναι τα φιαλίδια με κενταύριον (γαϊδουράγκαθο), καταπραϋντικό πληγών, ιαματικό για τη χολή, το σπλήνα και τα νεφρά, αντίδοτο σε δηλητηριάσεις και άλλα.
Τα φάρμακα κυκλοφορούσαν όμως και ως χάπια (τροχίσκοι) ή ως αλοιφές με τη μορφή μικρών ράβδων, τα αρτίδια, τα οποία δίνονταν στον ασθενή σε κομμάτια διαλυμένα σε γάλα ή σε ασπράδι αυγού, και βοηθούσαν στις αιμορροΐδες, την αναιμία, τη δυσεντερία, τον ίκτερο και τη φυματίωση, το αρτίδιο του παρασκευαστή Κασσίου Δορυφόρου, φτιαγμένο από μόλυβδο και λιπαρά οξέα με πρόσμιξη καλίου, ασβεστίου και στυπτηρίας και σφραγισμένο με την πάθηση για την οποία προοριζόταν, δηλαδή τις φλεγμονές στα μάτια, και τις σφραγίδες του φαρμακοπώλη Ιανουαρίου για τη σφράγιση αρτιδίων για το τράχωμα, την καθαρότητα της όρασης κλπ.
Πλην όμως των φαρμάκων, της δίαιτας, των λουτρών και της άσκησης, οι αρχαίοι γιατροί, και ιδίως οι χειρουργοί, χρειάζονταν ειδικά εργαλεία. Πάμπολλα είναι τα ιατρικά εργαλεία και σκεύη που έχουν βρεθεί στα θεραπευτικά ιερά ή σε τάφους. Κοινότατη ήταν η σικύα, η βεντούζα, η χρήση της οποίας έφθασε ως τις μέρες μας και η οποία έγινε το σύμβολο των γιατρών, οι μήλες για τα αφτιά και τα δόντια, και άλλα, τα οποία μαζί με φάρμακα έβαζαν οι γιατροί σε θήκες που είχαν μαζί τους, μερικές από τις οποίες μας έχουν σωθεί.
Από τους χρόνους μάλιστα της ανεπτυγμένης αρχαίας ιατρικής μάς έχουν σωθεί και πολλά εξειδικευμένα για χειρουργικές επεμβάσεις εργαλεία. Έχουν σωθεί νυστέρια, ψαλίδια, μαχαίρια με λεπτή πλατειά λεπίδα για κόψιμο και καυτηριασμό φλεβοτόμα για αφαιμάξεις, που εφαρμόζονταν σε πολλές παθήσεις, άγκιστρα για ακινητοποίηση χειλέων τραυμάτων, τμημάτων ιστών και αιμοφόρων αγγείων, σωληνίσκοι παροχέτευσης εμπυημάτων κ.ά.
Τα εργαλεία αυτά άλλωστε εικονίζονται μέσα σε τσάντες γιατρών σε ανάγλυφα του 4ου αιώνα στο Ασκληπιείο της Αθήνας.