Μετά τα σαράντα, στατιστικά υπάρχει μια σημαντική πιθανότητα να νοσήσει μια γυναίκα από καρκίνο του μαστού και όσο μεγαλώνει, ο κίνδυνος αυξάνεται.
Σε μια ιδιαίτερα κατατοπιστική συνέντευξη, ο ακτινολόγος κ. Ευθυκλής Βαγιός μιλά στην “Π” για όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζουμε αναφορικά με την πρόληψη και όχι μόνο.
Η μαστογραφία αρκεί όταν δεν συνοδεύεται από υπέρηχο μαστού; Πόσο συχνά γίνονται λανθασμένες διαγνώσεις και το κυριότερο, πού οφείλονται και πώς μπορούν να αποφευχθούν;
Οι απαντήσεις στη συζήτηση που ακολουθεί:
-Όταν μιλάμε για πρόληψη στον καρκίνο του μαστού, τι εννοούμε;
-Εννοούμε ότι είναι σημαντικό να βρούμε το καρκίνωμα όταν είναι ακόμα πολύ μικρό, όταν δεν έχει δώσει ακόμα μεταστάσεις και απαιτούνται λιγότερο επιθετικές δράσεις για τη θεραπεία με τελικό όφελος τη μείωση θνησιμότητας από αυτή τη νόσο που όντως αντιπροσωπεύει μια μάστιγα για την κοινωνία μας.
Θα πρέπει να σας πω ότι ο προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού με τη μαστογραφία είναι όπως λέγεται μια δευτερογενής πρόληψη, δηλαδή ανιχνεύεται πρώιμα μια κακοήθεια ενώ ήδη έχει εγκατασταθεί, ενώ το ιδανικό θα ήταν να έχουμε αυτό που λέγεται πρωτογενής πρόληψη, δηλαδή να μπορούμε να αποτρέψουμε τη δημιουργία της νόσου ελαττώνοντας ή διακόπτοντας την έκθεση σε διάφορους αιτιολογικούς παράγοντες: περιβαλλοντικούς, διαιτητικούς ή τροποποιώντας τρόπους ζωής, όπως κάνοντας άσκηση συστηματικά, μειώνοντας το σωματικό βάρος, διακόπτοντας το κάπνισμα και τη χρήση του αλκοόλ.
-Με τι συχνότητα πρέπει να γίνεται η μαστογραφία και με ποια κριτήρια καθορίζεται η επανάληψή της;
-Λέμε ότι μια γυναίκα είναι στον μέσο όρο κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού όταν εκτός από την ηλικίας της δεν υπάρχει κανένας άλλος επιβαρυντικός παράγοντας.
Η τεράστια πλειοψηφία των γυναικών ανήκει σε αυτή την κατηγορία και ο έλεγχος σε αυτές τις γυναίκες με μαστογραφία πρέπει να αρχίζει στα 40 και να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο.
Γυναίκες με επιπλέον επιβαρυντικούς παράγοντες όπως εκείνες που με βάση την ανάλυση του γονιδιώματός τους έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τον μέσο όρο για την ανάπτυξη καρκίνου, μαζί με τις πρώτου βαθμού συγγενείς τους πρέπει να αρχίζουν τον έλεγχο σε μικρότερη ηλικία και απαιτούνται συμπληρωματικές τεχνικές όπως η μαγνητική μαστογραφία.
Υπάρχουν αρκετές ομάδες γυναικών που είναι σε αυξημένο κίνδυνο όπως π.χ εκείνες με βάση το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό τους και υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για συμπληρωματικό έλεγχο. Να σας πω ότι μοντέλα για τον υπολογισμό του κινδύνου υπάρχουν και ελεύθερα στο διαδίκτυο όμως πιστεύω ότι πρέπει να τα χειρίζονται οι ειδικοί.
Όμως εδώ θα ήθελα, αν μου επιτρέπετε, να μοιραστώ μαζί σας την πληροφορία ότι τελευταία ο έλεγχος με προληπτική μαστογραφία είναι αντικείμενο αυστηρής κριτικής για μια σειρά από λόγους. Θα σας αναφέρω τους κυριότερους:
Ο πρώτος είναι ότι ένας αριθμός καρκινωμάτων περίπου 10 – 15% χάνονται στον κανονικό ετήσιο επανέλεγχο και εμφανίζονται στο χρονικό μεσοδιάστημα μεταξύ δυο ετήσιων προγραμματισμένων μαστογραφιών και είναι συχνά πολύ επιθετικά.
Ένας άλλος λόγος είναι ότι στους προληπτικούς ελέγχους βρίσκονται πολλά σε αριθμό, ειδικού τύπου καρκινώματα που δεν είναι διηθητικά, είναι δηλαδή πολύ περιορισμένα σε ελάχιστο τμήμα του μαστού και τα οποία μπορεί να μην εξελιχθούν ποτέ σε θανατηφόρο νόσο. Αυτό λέγεται υπερδιάγνωση και οδηγεί σε πολλούς αχρείαστους θεραπευτικούς χειρισμούς, που τους ονομάζουν υπερ-θεραπεία.
Έτσι το σημαντικό ερώτημα είναι πώς πρέπει να αποφασίζεται η έναρξη του προληπτικού ελέγχου ανάλογα με τον υπολογισμό του κινδύνου της κάθε γυναίκας χωριστά ούτως ώστε να μεγιστοποιούμε τα οφέλη (πρώιμη διάγνωση, μείωση της θνησιμότητας) σε αυτές τις γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο, ελαχιστοποιώντας τα αρνητικά στις γυναίκες που δεν έχουν μεγάλο κίνδυνο.
Αυτό όμως είναι κάτι που το μακρινό μέλλον θα δείξει αν μπορούμε να εφαρμόσουμε και μέχρι τότε καμία γυναίκα δεν πρέπει να το διακινδυνεύει. Επομένως μαστογραφία μετά τα 40 και μετά ετήσιος επανέλεγχος για όλες τις γυναίκες που δεν έχουν ιδιαίτερο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού.
-Οι περισσότερες γυναίκες πιστεύουν ότι η μαστογραφία χωρίς υπερηχογράφημα είναι μια ατελής εξέταση. Τι ισχύει; Σε ποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητες και οι δυο εξετάσεις;
-Το πώς είναι η εικόνα του μαστού μιας γυναίκας στη μαστογραφία εξαρτάται από την αναλογία των υλικών που τον συνθέτουν και είναι διαφορετική από γυναίκα σε γυναίκα. Πιο απλά η μαστογραφία απεικονίζει πόσο πυκνός είναι ο μαστός της κάθε γυναίκας.
Τώρα με κριτήριο την πυκνότητα του μαστού έχουμε κατατάξει τις μαστογραφίες όλου του γυναικείου πληθυσμού σε κατηγορίες.
Για τις γυναίκες που η μαστογραφική εικόνα των μαστών τους είναι στις πυκνές κατηγορίες μαστών, ο υπερηχοτομογραφικός συμπληρωματικός έλεγχος είναι απολύτως απαραίτητος.
Για τις γυναίκες που η μαστογραφική εικόνα των μαστών τους είναι στις κατηγορίες με τους λιγότερο πυκνούς ή καθόλου πυκνούς μαστούς, ο συμπληρωματικός υπερηχοτομογραφικός έλεγχος δεν είναι απαραίτητος εκτός και αν, και υπογραμμίστε το αυτό, αναφέρεται από την ίδια την γυναίκα ή από τον γιατρό της ότι υπάρχει ένα ψηλαφητό εύρημα ή αν κάποιο εύρημα στη μαστογραφία ανεξάρτητα από την πυκνότητα χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση που η μαστογραφία δεν προσφέρει.
Έτσι αν πρόκειται για προληπτικό έλεγχο, ο ειδικός ακτινολόγος θα πει αν χρειάζεται ή όχι συμπληρωματικό υπερηχογράφημα ενώ αν υπάρχει κάτι ψηλαφητό είναι υποχρεωτικό.
-Ποια συμπτώματα είναι ύποπτα για καρκίνο του μαστού;
-Μια διόγκωση όλου ή μέρους του μαστού ιδίως αν παρατηρήθηκε πρόσφατα, αλλαγές στο δέρμα, εισολκή της θηλής , αιμορραγικό έκκριμα θηλών είναι τα κυριότερα. Ο πόνος στον μαστό ή στη θηλή σπάνια είναι σύμπτωμα καρκίνου και πριν πανικοβληθεί μια γυναίκα καλό είναι να το κουβεντιάσει με τον γιατρό της.
Θα ήθελα να σας πω αν μπορώ κάτι παραπάνω σε σχέση με την ψηλάφηση. Λόγω του ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ψηλαφητών διογκώσεων αντιστοιχούν σε καλοήθεις βλάβες και επειδή η ψηλάφηση είναι μια τεχνική εξαιρετικά δύσκολη που την ασκούν ειδικοί κλινικοί γιατροί, οι γυναίκες που έχουν ή νομίζουν ότι έχουν κάτι ψηλαφητό στο μαστό τους θα πρέπει να τους συμβουλεύονται. Εμείς οι ακτινολόγοι όταν μας αναφέρεται το λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας και προσπαθούμε να το αποδείξουμε ή να το απορρίψουμε με την απεικόνιση αλλά πάντα μα πάντα η αξιολόγηση είναι υποχρέωση του κλινικού ιατρού.
-Σε ποιες ηλικίες εμφανίζεται συνήθως;
-Όπως ήδη σας είπα μετά την ηλικία των 40 ετών υπάρχει στατιστικά σημαντική πιθανότητα να νοσήσει μια γυναίκα και η επικινδυνότητα αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας.
Πολλές γυναίκες στα ιατρεία μάς λένε: “Μα γιατρέ εγώ πια είμαι μεγάλη γυναίκα. Πρέπει να κάνω μαστογραφία;”. Ναι. Πρέπει να κάνεις.
-Η λανθασμένη διάγνωση πού μπορεί να οφείλεται; Πόσο συχνή είναι; Και τελικά μπορεί να αποφευχθεί;
-Αν ανεκδοτολογικά λέγεται ότι η κοιλιά, λόγω των δυσκολιών που υπάρχουν στην προσπάθεια διάγνωσης των παθήσεών της και τα συχνά λάθη που προκύπτουν, μπορεί να γίνει ο τάφος των κλινικών, το ίδιο ισχύει απολύτως και για εμάς τους ακτινολόγους αν στη θέση της κοιλιάς βάζαμε τον μαστό.
Ρωτάτε πού μπορεί να οφείλεται. Οφείλεται σε όλη την αλυσίδα. Καταρχάς στο διαγνώστη ιατρό για πολλούς λόγους. Μπορεί να οφείλεται στην ανεπαρκή τεχνολογία και σε κακή τεχνική και σίγουρα οφείλεται στην πυκνότητα του μαστού που μας αποκρύπτει βλάβες. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να οφείλεται και στην ίδια τη νόσο η οποία πολλές φορές μπορεί να εμφανίζεται χωρίς την τυπική της εικόνα ή ακόμη να εμφανίζεται ιδίως στα πολύ πρώιμα στάδιά της με πολύ αμβληχρά ευρήματα σαν μια ελάχιστη παραλλαγή του φυσιολογικού που δύσκολα αναγνωρίζεται.
Για όλους αυτούς τους λόγους η μαστογραφία σε περιβάλλον προληπτικού ελέγχου είναι ψευδώς αρνητική σε ένα ποσοστό 8 – 10%, δηλαδή υπάρχει νόσος που δεν διαγιγνώσκεται.
Ρωτάτε αν τελικά μπορεί να αποφευχθεί. Πρέπει να γίνεται μια συνεχής προσπάθεια να βελτιωθεί η τεχνολογία, να εξειδικεύονται οι γιατροί και να ακολουθούν προσωπικές στρατηγικές συνεχιζόμενης διά βίου εκπαίδευσης και το ιδανικότερο να διαβάζονται οι μαστογραφίες του προληπτικού ελέγχου από δυο ειδικούς γιατρούς, ανεξάρτητα του ενός από τον άλλο.
Τώρα η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά και όχι τόσο με τα παραδοσιακά εργαλεία της ηλεκτρονικά υποβοηθούμενης διάγνωσης αλλά με την εντυπωσιακή ανάπτυξη των προγραμμάτων της τεχνικής νοημοσύνης η οποία θα αλλάξει ριζικά όλη μας τη ζωή.
Όμως, κα Κωνσταντουλάκη, ένα μέρος των λαθών μπορεί να αποφευχθεί αν όλοι οι εμπλεκόμενοι λειτουργούμε σαν ομάδα είτε στα πλαίσια μιας ευρύτερης νοσηλευτικής μονάδας δημόσιας ή ιδιωτικής είτε άτυπα στα πλαίσια των ιατρείων μιας πόλης αρκεί να εμπνεόμαστε όλοι από τις ίδιες αρχές και αξίες.