«Εσείς τι παίρνετε το βράδυ για να κοιμηθείτε;». Μπορεί να ακούγεται ως χαριτολόγημα, ωστόσο την ερώτηση αυτή είναι πιθανό να την ακούμε πλέον αρκετά συχνά στις κοινωνικές συναναστροφές μας. Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος για μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού αποτελεί πολυτέλεια, με τις επιστημονικές έρευνες να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον ένας στους τρεις ενηλίκους τον στερείται.
Το γεγονός αυτό οδηγεί όλο και περισσότερους σε «θεραπευτικές» λύσεις, με τα φαρμακεία να… ξεπουλάνε κάθε σκεύασμα και φυτικό παραφαρμακευτικό προϊόν που υπόσχεται λίγη χαλάρωση και περισσότερο ύπνο.
Ετσι, παράλληλα με την κυκλοφορία πασίγνωστων ηρεμιστικών και αγχολυτικών συνταγογραφούμενων φαρμάκων (βενζοδιαζεπίνες), έχει αναπτυχθεί μια τεράστια αγορά συμπληρωμάτων για την αντιμετώπιση του άγχους με κυρίαρχα όσα περιέχουν βαλεριάνα και μελατονίνη.
Η αγορά αυτή δείχνει ρυθμό ανόδου της τάξης του 10% ετησίως τα τελευταία χρόνια, ενώ μόνο το 2024 διακινήθηκαν 850 χιλιάδες συσκευασίες. Αυτό σημαίνει πως περισσότεροι από 100.000 από εμάς αγοράζουν τακτικά τέτοια σκευάσματα από τα φαρμακεία.
Την ίδια στιγμή, βέβαια, εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες καταφεύγουν και σε φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να μειώσουν το στρες και φυσικά να έχουν καλύτερο ύπνο.
Οπως αποδεικνύουν τα στοιχεία, η «αγορά της αϋπνίας» παρουσιάζει ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης και ο μέσος ρυθμός ανόδου την τελευταία δεκαετία είναι 7% ετησίως και η αγορά αναμένεται να φθάσει τα 100 δισ. ευρώ παγκοσμίως.
Ο δύσκολος ύπνος
Η αϋπνία είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και σύμφωνα με μελέτες 30%-48% των ενηλίκων παγκοσμίως βιώνουν συμπτώματα αϋπνίας. Είναι δε συχνότερη στις γυναίκες, στους ηλικιωμένους και σε άτομα που δουλεύουν σε βάρδιες.
Η αϋπνία αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα και ανάμεσα στους νέους. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα, η συχνότητα εμφάνισης αϋπνίας στους νέους έχει αυξηθεί κατά 20% τα τελευταία χρόνια ενώ 30% αναφέρουν ότι εμφανίζουν συμπτώματα.
Οι επιστήμονες υγείας τονίζουν πως ο ύπνος είναι τόσο απαραίτητος για τον οργανισμό μας όσο η τροφή και το νερό. Κατά τη διάρκειά του ο οργανισμός μας ανανεώνεται, αποκαθιστά τυχόν βλάβες στα συστήματά του, ενισχύει το ανοσοποιητικό, ενώ ο εγκέφαλος οργανώνει και ταξινομεί τις αναμνήσεις, τις εμπειρίες και όσα μάθαμε μέσα στην ημέρα. Με λίγα λόγια, ο ύπνος είναι ο φυσικός μας «θεραπευτής». Χωρίς αυτόν, η παραγωγικότητα, η διάθεση και η συνολική ευεξία μας πλήττονται.
Λιγότερο από 7 ώρες
«Δεν κοιμόμαστε όμως όλοι σαν μωρά. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με τη συνεχή χρήση οθονών που βομβαρδίζουν με ισχυρά και διαρκώς μεταβαλλόμενα ερεθίσματα, το άγχος και τους έντονους ρυθμούς, συχνά διαταράσσει τον ύπνο μας» λέει στο «Βήμα» ο καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας από το Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου Aντώνιος Ντακανάλης.
«Ζούμε σε μια εποχή όπου ο ύπνος θυσιάζεται συχνά για την παραγωγικότητα, την ψυχαγωγία ή τις κοινωνικές υποχρεώσεις, αφήνοντας το σώμα μας να δυσκολεύεται να διατηρήσει έναν υγιή ρυθμό. Δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες πέντε δεκαετίες η μέση διάρκεια ύπνου στον δυτικό κόσμο έχει μειωθεί κατά δύο ώρες και πολλοί από εμάς κοιμόμαστε λιγότερο από επτά ώρες την ημέρα, που θεωρείται το ελάχιστο για να μην υπάρξουν προβλήματα υγείας από τη στέρηση ύπνου».
Οπως επισημαίνει, σε μια εποχή όπου τα προβλήματα ύπνου έχουν εξελιχθεί σε παγκόσμια επιδημία, τα φαρμακεία αποτελούν πραγματικά θησαυροφυλάκια λύσεων, προσφέροντας μια ευρεία γκάμα προϊόντων: από τα συνταγογραφούμενα ηρεμιστικά ή υπναγωγά έως τα συμπληρώματα μελατονίνης και τα βοηθήματα ύπνου χωρίς συνταγή που προτιμώνται από τις νεότερες ηλικίες.
Οι βενζοδιαζεπίνες συνταγογραφούνται συχνά για την αντιμετώπιση της αϋπνίας. «Μολονότι δεν είναι… καραμέλες, η κατάχρησή τους αποτελεί σήμερα την πρώτη σε συχνότητα ουσιοεξάρτηση» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Ντακανάλης.
«Ως επί το πλείστον, αυτή είναι ιατρογενής, οφείλεται δηλαδή στην αδόκιμη συνταγογράφησή τους από γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων, κυρίως παθολόγους και οικογενειακούς γιατρούς. Το πρόβλημα έχει τέτοια έκταση που δεν είναι ασύνηθες να αλλάζουν θεράποντα γιατρό οι εξαρτημένοι προκειμένου να εξασφαλίζουν την ανανέωση των συνταγών τους. Παρά την αποτελεσματικότητά τους, η μακροχρόνια χρήση αυξάνει την ανοχή του οργανισμού για αυτές τις ουσίες, καθιστώντας αναπόφευκτη τη λήψη μεγαλύτερων δόσεων για την επίτευξη του ίδιου αποτελέσματος. Το 30% των ανθρώπων που δεν λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα ορθολογικά αναπτύσσει εξάρτηση και στερητικά συμπτώματα όταν η δοσολογία μειώνεται ή όταν τα φάρμακα αποσύρονται απότομα».
Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με στοιχεία της αγοράς τα οποία έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα», η συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων και το 2024 σημείωσε ιδιαίτερα μεγάλη κινητικότητα στα φαρμακεία. Ειδικότερα τα 6 δημοφιλέστερα εξ αυτών παρουσίασαν πωλήσεις άνω των 8 εκατομμυρίων συσκευασιών! Μια αγορά δηλαδή δεκαπλάσια από τα φυτικά.
Τα φυτικά σκευάσματα
Η μελατονίνη, μια ορμόνη που ρυθμίζει τον κύκλο ύπνου – αφύπνισης, έχει γίνει ένα δημοφιλές συμπλήρωμα. Θεωρείται μια πολύ χρήσιμη ουσία στην αντιμετώπιση της αϋπνίας και του jet lag και έχει τη δυνατότητα να ρυθμίζει το βιολογικό μας ρολόι. Η πρόοδος της ηλικίας αλλά και ορισμένες παθολογικές καταστάσεις μειώνουν την παραγωγή της στον οργανισμό με αποτέλεσμα να παρατηρούνται διαταραχές ύπνου.
Η πρόσληψη μελατονίνης πριν από τον ύπνο έχει φανεί ότι μειώνει τον χρόνο που χρειαζόμαστε για να αποκοιμηθούμε και βελτιώνει και την ποιότητά του, όπως άλλωστε και η πρόσληψη βαλεριάνας ή άλλων σχετικών φυτικών σκευασμάτων.
Πάντως η τάση που υπάρχει το τελευταίο χρονικό διάστημα για χρήση προϊόντων φυτικής ή γενικότερα φυσικής προέλευσης οφείλεται και στη μεγάλη διαθεσιμότητα τέτοιων σκευασμάτων, τα οποία άλλωστε οδηγούν και τις εταιρείες που τα εμπορεύονται σε μεγαλύτερα κέρδη.
Εκτός από τα σκευάσματα και άλλα φυτικά «φάρμακα» όπως η βαλεριάνα, το χαμομήλι, το μαγνήσιο για άλλους και τα προϊόντα κάνναβης (CBD) έχουν γίνει δημοφιλείς εναλλακτικές λύσεις. Η αποτελεσματικότητά τους, ωστόσο, παραμένει ασταθής, υπενθυμίζοντάς μας τη συλλογική μας δυσκολία να ανακτήσουμε τη φυσική ανάπαυση.
«Το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι στρέφονται στα φαρμακεία για να βρουν λύσεις για τα προβλήματα ύπνου τους υπογραμμίζει μια κοινωνική τάση προς την αναζήτηση γρήγορων και άμεσων λύσεων για πολύπλοκα και συχνά βαθύτερα προβλήματα. Η αναζήτηση του κατάλληλου σκευάσματος άλλωστε δεν αφορά μόνο το να κοιμηθούμε, αλλά την αναζήτηση της εσωτερικής ηρεμίας. Ο ύπνος συνδέεται βαθιά με την ψυχική υγεία και όταν το στρες και η μελαγχολία κυριαρχούν, η πραγματική ανάπαυση γίνεται αδύνατη» καταλήγει ο κ. Ντακανάλης.