Τα σύννεφα καπνού από την Εύβοια που σκέπασαν την Αθήνα το απόγευμα της Τετάρτης ήρθαν να μας θυμίσουν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση από τις πυρκαγιές μπορεί να διανύει αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων.
Τα αιωρούμενα σωματίδια του καπνού δεν απειλούν μόνο τους πνεύμονες και το καρδιαγγειακό σύστημα: ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών τα τελευταία χρόνια υποδεικνύει ότι ειδικά ο καπνός των δασικών πυρκαγιών μπορεί να επηρεάζει τον εγκέφαλο αυξάνοντας τον κίνδυνο άνοιας και άλλων γνωσιακών και ψυχικών διαταραχών.
«Μεγάλο μέρος της έρευνας για τον καπνό των δασικών πυρκαγιών εστιάζεται ιστορικά στους πνεύμονες και την καρδιά» λέει στο NBC News η Στέφανι Κλίλαντ, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου «Σάιμον Φρέιζερ» στον Καναδά. «Η στροφή στις γνωσιακές επιπτώσεις και την υγεία του εγκεφάλου είναι πιο πρόσφατη».
Τα μικροσκοπικά σωματίδια καπνού που εισέρχονται στον οργανισμό από τους πνεύμονες και τη μύτη, πιστεύουν οι επιστήμονες, μπορούν να περνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, το φυσικό φράγμα ανάμεσα στον εγκέφαλο και την υπόλοιπη κυκλοφορία του αίματος, και να προκαλούν φλεγμονή στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Προβλήματα στη μνήμη, τη σκέψη και την προσοχή είναι μερικές από τις δυνητικές επιπτώσεις.
Η τελευταία μελέτη για το θέμα παρουσιάστηκε την Δευτέρα στο διεθνές συνέδριο της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Alzheimer’s Association.
Η ερευνητική ομάδα εξέτασε δεδομένα για περισσότερους από 1,2 εκατομμύρια άτομα 60 ετών και άνω στη Νότια Καλιφόρνια και εκτίμησε την έκθεσή του στον καπνό των δασικών πυρκαγιών την περίοδο 2009-2019.
Η ανάλυση έδειξε ότι κάθε αύξηση της ρύπανσης από δασικές πυρκαγιές κατά ένα μικρογραμμάριο ανά κυβικό μέτρο αέρα συνδέεται με μέση αύξηση του κινδύνου άνοιας κατά 21% σε ορίζοντα τριετίας.
Η πιο πρόσφατη μελέτη εξέτασε τη ρύπανση από τις γιγάντιες πυρκαγιές στη Νότια Καλιφόρνια (Reuters)
Για άγνωστο ακόμα λόγο, η σωματιδιακή ρύπανση από άλλες πηγές όπως τα εργοστάσια ή τα αυτοκίνητα βρέθηκε να αυξάνει λιγότερο τον κίνδυνο άνοιας, μόνο κατά 3% για κάθε επιπλέον μικρογραμμάριο ανά κυβικό μέτρο,
Η έρευνα είναι προκαταρκτική, τόνισε η Χόλι Έλσερ του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, συγγραφέας της έρευνας, προσθέτοντας όμως ότι η χρόνια έκθεση στον καπνό των πυρκαγιών δείχνει να συνδέεται με έκπτωση των γνωσιακών λειτουργιών.
Τόνισε ωστόσο ότι «το όριο πέρα από το οποίο ο καπνός αρχίζει να αποτελεί κίνδυνο για άνοα είναι άγνωστος».
Άγνωστο παραμένει επίσης το κατά πόσο ο καπνός μπορεί να προκαλεί νέα κρούσματα άνοιας ή απλώς να επιταχύνει την εκδήλωση της νόσου.
Το σίγουρο είναι ότι σε πολλές χώρες η έκθεση του πληθυσμού αυξάνεται λόγω κλιματικής αλλαγής: πρόσφατη μελέτη προειδοποιούσε ότι η συχνότητα των ακραίων δασικών πυρκαγιών υπερδιπλασιάστηκε την τελευταία εικοσαετία.
Και η μελέτη στην Καλιφόρνια δεν είναι η πρώτη για τις επιπτώσεις στον εγκέφαλο. Σε μελέτη του 2022 στην οποία συμμετείχε η Κλίλαντ, οι ενήλικες που είχαν εκτεθεί πρόσφατα σε καπνό δασικών πυρκαγιών είχαν χαμηλότερες επιδόσεις σε ένα τεστ μνήμης, προσοχής, ταχύτητας σκέψης και επίλυσης προβλημάτων.
«Μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες από την έκθεση βλέπουμε σημαντικές μειώσεις στην ικανότητα των ανθρώπων να εστιάζουν την προσοχή τους» είπε η ερευνήτρια.
Άλλη μελέτη του 2022 έδειχνε ότι οι επιδόσεις των μαθητών στις σχολικές εξετάσεις πέφτουν τις χρονιές με υψηλή έκθεση σε καπνό πυρκαγιών.
«Όσο περισσότερο καπνό εισπνέεις, τόσο χειρότερες είναι οι επιδόσεις σου» είπε ο Μάρσαλ Μπερκ του Στανφορντ, μέλος της ερευνητικής ομάδας. Η επίπτωση είναι πάντως μικρή, τόνισε.
Η άνοια και τα προβλήματα προσοχής ίσως δεν είναι οι μόνες επιπτώσεις στον εγκέφαλο: μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο συνέδεε τη ρύπανση από τις πυρκαγιές με αύξηση των ασθενών που καταφεύγουν στα επείγοντα με κρίσεις άγχους.
Όπως όμως επισήμανε η Έλσερ, η ερευνήτρια της μελέτης στην Νότια Καλιφόρνια, δεν είναι σαφές το εάν ο καπνός αλλάζει τη χημεία του εγκεφάλου και προκαλεί άγχος και στρες, ή αν τα προβλήματα αυτά προκύπτουν από την αναστάτωση και τον κίνδυνο που συνδέεται με τις φωτιές.
Υπάρχουν πάντως μελέτες που συνδέουν τον καπνό γενικά, και όχι μόνο από τις δασικές πυρκαγιές, με κατάθλιψη, σχιζοφρένεια και άλλες ψυχωτικές διαταραχές.
Για μείωση της έκθεσης στη ρύπανση των πυρκαγιών, ο κόσμος καλείται να αποφεύγει τους εξωτερικούς χώρους, να χρησιμοποιεί καθαριστές αέρα και να φορά μάσκα υψηλής προστασίας αν πρέπει να βγει έξω.