Πρώτα ήταν οι μάγοι, ακολούθησαν οι κομπογιαννίτες, η σύγχρονη μορφή των ανθρώπων που συστήνουν εαυτούς ως ειδήμονες σε κάτι είναι οι ψευδοεπιστήμονες.
Οι διάφοροι γκουρού, η παραπληροφόρηση, οι εσφαλμένες ειδήσεις που κυκλοφορούν κυρίως στο διαδίκτυο μπαίνουν στο στόχαστρο μίας ομάδας ρομαντικών επιστημόνων από την Κρήτη, που τους προηγούμενους μήνες δημιούργησαν το Παρατηρητήριο Ψευδοεπιστήμης.
Οι καθηγητές θέλουν να έρχονται σε επαφή με την κοινωνία, και μέσω των ΜΜΕ, για ό,τι συζητείται, να βάζουν όσο γίνεται τα πράγματα στη θέση τους, να απαντούν σε όσα ακούγονται χωρίς να έχουν επιστημονική βάση.
Σκοπός τους είναι να έρθουν σε επαφή και με συναδέλφους τους σε άλλες περιοχές για να γίνουν και αλλού αντίστοιχες κινήσεις, ενώ επιθυμούν συνεργασία και με τους φορείς της εκπαίδευσης.
Η ιδέα προέκυψε από ένα απρόσμενα θετικό γεγονός που «πλημμύρισε» αισιοδοξία τους ακαδημαϊκούς των Ιδρυμάτων της Κρήτης.
Τον περασμένο Νοέμβριο, φοιτητές του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης οργάνωσαν μία διημερίδα με θέμα «Ψευδοεπιστήμη και ανορθολογισμός: Τροχοπέδη στην επιστήμη και τη λογική».
Ο επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Στέφανος Τραχανάς, αναφέρει στην «Π» πως ήταν η πρώτη φορά στα 35 χρόνια που ο ίδιος βρίσκεται στα αμφιθέατρα, που φοιτητές πήραν μια πρωτοβουλία πέρα από κομματικές γραμμές για ένα θέμα ευρύτερου δημόσιου συμφέροντος, αυτή η κίνηση αποτέλεσε και την αφορμή για να ενεργοποιηθούν οι καθηγητές.
Ο ίδιος τονίζει πως ο ανορθολογισμός, οι υπόνομοι του διαδικτύου, η κατασκευή εχθρών, η συνωμοσιολογία έχουν μία επικαιρότητα και λόγω του κοροναϊού αλλά και όσων λέγονται για την πέμπτη γενιά κινητών.
Αναφέρει πως αν κανείς κοιτάξει τις ομιλίες των διαφόρων αυτοπαρουσιαζόμενων ως γκουρού, θα διαπιστώσει με λύπη ότι έχουν χιλιάδες προβολές στο διαδίκτυο, κάτι που δείχνει πως κινδυνεύει να χαθεί το παιχνίδι για την ορθολογική κοινωνία.
Ο κ. Τραχανάς σημειώνει ότι δοκιμάζεται η ικανότητα των δημοκρατικών κοινωνιών να διαχειρίζονται σύνθετες προκλήσεις και πρέπει να υψωθούν άμυνες απέναντι στον συνωμοσιολογισμό.
«Η επιστήμη δεν είναι για όλα, δε φτάνει για όλα, αλλά είναι ό,τι καλύτερο έχουμε, αυτό πρέπει να περάσει στους πολίτες, να μπορούμε να διαμορφώνουμε γνώμες για σημαντικά ζητήματα με βάση γεγονότα και έγκυρες πηγές είναι πάρα πολύ βασικό, για να μπορεί μία ανοιχτή δημοκρατική κοινωνία να πάρει έλλογες και ορθολογικές αποφάσεις και όχι να παρασύρεται από τους γκουρού του βαθέως διαδικτύου» σημειώνει.
Τονίζει ακόμα ότι «η δυσπιστία προς την επιστήμη είναι δυναμίτης στα θεμέλια των δημοκρατικών κοινωνιών και της ικανότητάς τους να παίρνουν ορθολογικές αποφάσεις για τις σύγχρονες προκλήσεις που τις ζούμε αυτές τις ημέρες».
Θεωρεί πως είναι ευθύνη των ανθρώπων της επιστήμης, πέρα από τα ακαδημαϊκά τους καθήκοντα, να αφιερώνουν ένα μέρος του χρόνου τους για όσα συμβαίνουν στην κοινωνία, ο ίδιος ασκεί μία αιχμηρή κριτική στη σιωπή.
Ο επίκουρος καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Πέτρος Δήτσας, αναφέρει πως στόχος είναι να εξασφαλίζεται ένας αντίλογος, με ήπιο τόνο, χωρίς απαξίωση, όταν προβάλλονται ψευδοεπιστημονικές θέσεις και ισχυρισμοί.
Τονίζει πως η ψευδοεπιστήμη αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, πέρα από τα θέματα της ιατρικής.
Διαμορφώνει ένα επίπεδο προβληματισμού και μία ψυχολογία στην κοινή γνώμη που έχει επιπτώσεις που δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς, αλλά είναι πιθανό να οδηγήσουν μια ολόκληρη κοινωνία σε δρόμους και εξελίξεις που θα κοστίσουν ακριβά στην πορεία του χρόνου.
Σημαντική είναι και η οικονομική πτυχή που προωθεί τη διάδοση της ψευδοεπιστήμης και ψευδοπληροφόρησης. Αφενός, υπάρχει οικονομικό όφελος για όσους ανεβάζουν ελκυστικές συνομωσιολογικές, σκανδαλοθηρικές ειδήσεις και ισχυρισμούς μέσω των διαφημίσεων.
Παράλληλα, γράφουν ευπώλητα βιβλία, δίνουν διαλέξεις, για τις οποίες πληρώνονται, αποκτούν ένα στάτους γκουρού και ηγετικό ρόλο σε ομάδες ανθρώπων.
Ο κ. Δήτσας αναφέρει πως οι πρωταγωνιστές είναι κατά κανόνα όχι άδολοι, έχουν ένα είδος ναρκισσισμού, παρουσιάζονται ως αυθεντίες, ενώ έχουν ουσιώδη έλλειψη παιδείας του τι είναι επιστήμη.
Ωστόσο, οι γνώσεις μας αφορούν μονάχα ένα μέρος των όσων συμβαίνουν γύρω μας και κάθε νέο που μαθαίνουμε δημιουργεί και καινούργια ερωτήματα.
Οι άνθρωποι αυτοί προσφέρουν μία εύκολη ερμηνεία για ό,τι μας είναι άγνωστο ή μας προβληματίζει, δίνουν μία ικανοποίηση σε κάποιους, υποστηρίζει πως έχει ανακαλύψει κάτι ξεχωριστό, ότι έχει, για παράδειγμα, ανακαλύψει ποιοι συνωμοτούν. Στην πραγματικότητα, όσοι τον πιστεύουν έχουν μπει σε ένα νέο κοπάδι πολύ χαμηλότερου επιπέδου. Ο κ. Δήτσας χαρακτηρίζει «πελάτες» όσους ακολουθούν τα άτομα αυτά.
Ο αναπληρωτής καθηγητής Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Γιάννης Δαλέζιος, αναφέρει πως πρόκειται για μία προσωπική προσπάθεια όλων μας να παρατηρούν τι συμβαίνει γύρω τους από διάφορες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες και fake news και να ενημερώνουν τον κόσμο για το ποια είναι η σωστή επιστημονική άποψη.
Οι επιστήμονες παρακολουθούν με ανησυχία ανθρώπους να ισχυρίζονται κάτι χωρίς επιστημονική βάση και να προχωρούν σε ένα βήμα παραπέρα, να προτείνουν ακόμα και θεραπείες για διάφορες ασθένειες, οι οποίες θα μπορούσαν να είναι είτε ανώφελες, να μην έχουν κανένα αποτέλεσμα, είτε ακόμα και επιβλαβείς.
Ο ρόλος τους δε θέλουν να είναι μία αστυνομία απέναντι σε όσα συμβαίνουν, αλλά να ενημερώνουν τον κόσμο.
Ως παράδειγμα, αναφέρει ότι υπάρχουν οι λεγόμενες εναλλακτικές θεραπείες που έχουν διαχρονική ανταπόκριση στον κόσμο, όπως είναι η ομοιοπαθητική ή το ρέικι ενώ μεγάλο πρόβλημα προκύπτει από το αντιεμβολιστικό κίνημα.
«Θέλουμε να πιστεύουμε ότι με την πρόσφατη πανδημία έχει υποχωρήσει κάπως αυτό, όμως υπάρχουν άλλου είδους ακόμα και ασκήσεις, όπως η γιόγκα, που όταν προτείνονται για θεραπεία πολλές φορές χάνουν τον σκοπό τους και μπορεί να οδηγήσουν τον κόσμο σε ατραπούς επικίνδυνες, να καθυστερήσουν θεραπείες ενδεδειγμένες», αναφέρει ο κ. Δαλέζιος.
Αναφέρεται, ακόμα, και στην ορθομοριακή διατροφή που παρουσιάζεται ως θεραπεία χωρίς, όμως, να έχει επιστημονική βάση.
Ο κ. Δαλέζιος αναφέρει πως όλα ξεκινούν από μία ιδέα που είχε κάποιος σε ένα σημείο του πλανήτη που είχε κάποια λογική αλλά χωρίς να επιβεβαιώνεται, εξαπλώνεται και «πουλάει».
Οι επιστήμονες που ενώνουν τις δυνάμεις τους στο Παρατηρητήριο Ψευδοεπιστήμης είναι οι:
Δέσποινα Αλεξανδράκη, ομότιμη καθηγήτρια Αναπτυξιακής και Μοριακής Βιολογίας Π.Κ.
Θέμης Αρχοντίδης, φοιτητής Βιολογίας, Π.Κ.
Κώστας Βλασόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, Π.Κ.
Γιάννης Δαλέζιος, αναπληρωτής καθηγητής Φυσιολογίας, Π.Κ.
Πέτρος Δήτσας, επίκουρος καθηγητής Φυσικής , Π.Κ.
Ελευθέριος Ζούρος, ομότιμος καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας, Π.Κ.
Κρίτων Καλαντίδης, αναπληρωτής καθηγητής Αναπτυξιακής Βιολογίας Φυτών, Π.Κ.
Μιχάλης Καραδημητρίου, διδάκτορας φυσικής Π.Κ.
Άρτεμις Καρναβά, επίκουρη καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Π.Κ.
Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, ομότιμος καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, Π.Κ.
Μανόλης Λαδουκάκης, επίκουρος καθηγητής Εξελικτικής Ζωολογίας, Π.Κ.
Δάφνη Μανουσάκη, επίκουρη καθηγήτρια Μαθηματικής Βιολογίας/Φυσιολογίας, Πολυτεχνείο Κρήτης
Νικόλαος Μιχαλόπουλος, καθηγητής Ατμοσφαιρικής Χημείας, Π.Κ.
Γεώργιος Ξυδάκης, φοιτητής Βιολογίας, Π.Κ.
Ιωσήφ Παπαδάκης, καθηγητής Αστροφυσικής, Π.Κ.
Ιωσήφ Παπαματθαιάκης, ομότιμος καθηγητής Μοριακής Βιολογίας και Κυτταρογενετικής, Π.Κ.
Βασιλική Παυλίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αστροφυσικής, Π.Κ.
Παναγιώτης Σαπουντζής, μεταδιδακτορικός ερευνητής Υπολογιστικών Νευροεπιστημών, Ι.Τ.Ε.
Ελπίδα Σκάρλου, φοιτήτρια Βιολογίας, Π.Κ.
Γεράσιμος Τζιβράς, φοιτητής Βιολογίας, Π.Κ.
Στέφανος Τραχανάς, επίτιμος διδάκτορας Τμήματος Φυσικής Π.Κ.
Διαβάστε επίσης σχετικά:
-
Μύθοι και… ψευδοεπιστήμονες κυκλοφορούν ανάμεσά μας!
-
Παρατηρητήριο… ψευδοεπιστήμης δημιούργησαν οι πανεπιστημιακοί