Η ΔΡ ΜΑΡΙΑ ΧΑΡΙΣΗ, ΠΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΠΛΩΝ ΜΕΛΑΝΩΝ ΟΠΩΝ ΠΟΥ ΕΚΠΕΜΠΟΥΝ ΒΑΡΥΤΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ, ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΟΛΑ ΣΤΗΝ «Π»

Η δρ Μαρία Χαρίση δεν ήταν ένα παιδί που μετρούσε τ’ αστρα.  Της άρεσαν όμως  η φυσική και τα μαθηματικά κι αυτό μαζί με εμπνευσμένους δασκάλους την  οδήγησαν στην αστροφυσική, στην οποία όχι απλώς διαπρέπει, αλλά  χρηματοδοτείται  από το ιδιαίτερα ανταγωνιστικό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας ERC Starting Grant.

Η χρηματοδότηση – διάκριση  ύψους 1,7 εκατομμυρίων ευρώ  είναι για πέντε έτη, προκειμένου να δημιουργήσει μια ερευνητική ομάδα στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ, με στόχο την ανίχνευση, για πρώτη φορά, διπλών συστημάτων υπερμεγεθών μελανών οπών, οι οποίες εκπέμπουν βαρυτικά κύματα.

Η είδηση τη βρήκε στις ΗΠΑ,  όπου εργάζεται  ως μεταδιδακτορική υπότροφος στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt στο Nashville, ενώ προσεχώς θα είναι και  επίκουρη καθηγήτρια Φυσικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον.

«Αρχικά- λέει η ερευνήτρια στην «Π» θα είμαι στην Κρήτη τον μισό χρόνο και τον υπόλοιπο μισό στην Αμερική, και αργότερα βλέπουμε. Πριν μάθω για τα αποτελέσματα του ERC, είχα ήδη δεχτεί μια θέση ως επίκουρη καθηγήτρια στην Αμερική, και το πανεπιστήμιο εκεί είναι διατεθειμένο να με στηρίξει να έχω ένα δεύτερο ερευνητικό γκρουπ στην Ελλάδα. Την ίδια υποστήριξη και συνεννόηση έχω βέβαια και με το πανεπιστήμιο εδώ».

Μιλώντας για τη στελέχωση της ομάδας η ίδια επισημαίνει ότι θα επιλέξει  νέους επιστήμονες από τη διεθνή κοινότητα με βάση τις δεξιότητες που χρειάζονται για το project.

«Επίσης», διευκρινίζει θα έχουμε την ευκαιρία να εκπαιδεύσουμε και νεότερους Έλληνες επιστήμονες σε όλα τα επίπεδα, προπτυχιακό, μεταπτυχιακό, διδακτορικό, σε θέματα σχετικά με το έργο».

Το  project που ανέλαβε είναι από τα πιο δύσκολα στον τομέα της, αφού από τις αρχές του ‘80 οι επιστήμονες ανέμεναν ότι αυτά τα διπλά συστήματα υπάρχουν, ενώ  εδώ και 40 χρόνια έχουν γίνει πολλές μελέτες για την ανίχνευσή τους.  Μόλις φέτος το καλοκαίρι -αναφέρει: «είδαμε τις πρώτες ενδείξεις ενός σήματος που πιθανότατα αποτελείται από πολλά τέτοια διπλά συστήματα μελανών οπών, σαν μια συμφωνία που αποτελείται από πολλά όργανα μουσικής».

Η Μαρία Χαρίση μιλά ακόμα στην «Π» για το ιδανικό αποτέλεσμα της έρευνάς της, για το brain drain, τα υπέρ και τα κατά της έρευνας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, την Κρήτη που γνωρίζει και το νησί που ανυπομονεί να μάθει ως κάτοικος πλέον.

«Οι μαύρες τρύπες είναι  ακραία αντικείμενα στη φύση»

-Γιατί το θέμα με τις μαύρες τρύπες ασκεί μια έντονη γοητεία σε ειδικούς και μη;

Οι μαύρες τρύπες είναι ακραία αντικείμενα στη φύση. Για παράδειγμα, αν συμπιέζαμε την μάζα της Γης σε έναν χώρο ίσο με το νύχι ενός δακτύλου μου θα φτιάχναμε μια μαύρη τρύπα (δηλαδή ένα μικροσκοπικό αντικείμενο με την ίδια, τεράστια βαρύτητα). Παρομοίως θα έπρεπε να συμπιέσουμε τη μάζα του Ήλιου σε μια σφαίρα με ακτίνα 6 χιλιομέτρων, δηλαδή θα χωρούσε στην πόλη του Ηρακλείου.

Επειδή έχουν τόσο ισχυρή βαρύτητα, έχουν μοναδικές ιδιότητες. Οτιδήποτε περάσει την επιφάνεια μιας μαύρης τρύπας (τον «ορίζοντα γεγονότων» όπως λένε οι φυσικοί) δεν μπορεί να ξεφύγει από τη βαρύτητά της. Έτσι, δε μπορούμε να ξέρουμε τι υπάρχει στο κέντρο μιας μαύρης τρύπας. Επίσης δημιουργούν μερικά από τα πιο φαντασμαγορικά φαινόμενα, όπως πίδακες από σωματίδια που κινούνται σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Γι’ αυτούς τους λόγους πιστεύω ότι κινούν την περιέργεια όλων. Πέρα από τα βιβλία και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, οι μαύρες τρύπες αναφέρονται σε τραγούδια, ποιήματα, αλλά και στην καθομιλουμένη, λέμε π.χ. «Έπεσε σε μαύρη τρύπα».

-Γιατί έχουν ονομαστεί αστρικοί κανίβαλοι;

Όταν ένα αστέρι περάσει κοντά σε μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, επειδή η βαρύτητά της είναι αρκετά έντονη, μπορεί να το διαλύσει. Κι από εκεί που ήταν μια σφαίρα πλάσματος, να γίνει ένας δίσκος αερίου που περιστρέφεται πολύ γρήγορα γύρω από τη μαύρη τρύπα και εκπέμπει λαμπερή ακτινοβολία.

Από την άλλη, αν το αστέρι περάσει πολύ κοντά, η μαύρη τρύπα μπορεί να το καταπιεί κατευθείαν, κι έτσι το αστέρι να εξαφανιστεί και η μαύρη τρύπα να μεγαλώσει λίγο τη μάζα της. Επίσης, σε πολλά κέντρα γαλαξιών υπάρχει αρκετή αστρική ύλη γύρω από τη μαύρη τρύπα (αέρια ή και αστέρια) τα οποία η μαύρη τρύπα τα καταναλώνει σε μεγάλους ρυθμούς και έτσι παράγει έντονη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Έτσι, αν και οι μαύρες τρύπες ονομάστηκαν μαύρες γιατί τίποτα δε μπορεί να δραπετεύσει από τη βαρύτητά τους, στην ουσία είναι πολύ φωτεινές γιατί αλληλοεπιδρούν έντονα με την ύλη που βρίσκεται περιμετρικά. Κι έτσι μάλλον προέκυψε το παρατσούκλι “αστρικοί κανίβαλοι”.

-Γιατί οι μαύρες τρύπες είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στη φυσική;

Η σύγχρονη φυσική δεν έχει καταφέρει να ενοποιήσει τη θεωρία της σχετικότητας, που περιγράφει τις μεγάλες κλίμακες, με την κβαντομηχανική, που περιγράφει τις πολύ μικρές κλίμακες. Οι μαύρες τρύπες είναι ακριβώς στο μεταίχμιο και ίσως απαιτούν μια καινούργια θεωρία.

-Αποτελούν σήμερα οι μαύρες τρύπες το όριο των γνώσεών μας;

Σίγουρα υπάρχουν πολλά προβλήματα που σχετίζονται με τις μαύρες τρύπες στα όρια των γνώσεων της αστροφυσικής και αποτελούν πεδία έντονης έρευνας. Για παράδειγμα, το πώς δημιουργήθηκαν οι υπερμεγέθεις μελανές οπές, το πώς επηρεάζουν οι μαύρες τρύπες την εξέλιξη των γαλαξιών στους οποίους βρίσκονται (οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, αν και τεράστιες, είναι μικρές σε σχέση με τους γαλαξίες), αν υπάρχουν μελανές οπές ενδιάμεσης μάζας και πολλά αλλά. Στα επόμενα δέκα χρόνια θα μάθουμε πολλά γι’ αυτές λόγω των παρατηρήσεων βαρυτικών κυμάτων που είναι καινούργιο και ταχέως εξελισσόμενο πεδίο στην αστροφυσική. Μόλις το 2015 καταφέραμε για πρώτη φορά να ανιχνεύσουμε βαρυτικά κύματα και έκτοτε έχουν γίνει μεγάλα άλματα.

-Eίναι επικίνδυνες για τη Γη;

Όχι! Υπάρχει μια εσφαλμένη αντίληψη ότι οι μαύρες τρύπες ρουφάνε τα πάντα γύρω τους.

Η αλήθεια είναι ότι αν είσαι άτυχος να βρεθείς πολύ κοντά τους, τότε τα πράγματα δεν είναι πολύ ευχάριστα. Αλλά αν υπήρχε ένα μαγικό ραβδί που θα μετέτρεπε τον Ήλιο σε μια μαύρη τρύπα με την ίδια μάζα, η Γη δε θα έπεφτε στη μαύρη τρύπα. Θα συνέχιζε στην ίδια τροχιά σαν να μην είχε αλλάξει τίποτα. Θα γινόταν βέβαια σκοτεινή και κρύα. Αυτό το σενάριο δε θα συμβεί γιατί ο Ήλιος δε θα καταλήξει σε μαύρη τρύπα αλλά σε λευκό νάνο, κι έχουμε ακόμα μερικά δισεκατομμύρια χρόνια γι’ αυτό.

«Αν τις βρούμε, θα είναι κάπως σαν τη  “στήλη της Ροζέτας” για την αστροφυσική»

-Ποια η διαφορά από τις άλλες μαύρες τρύπες;

Στη φύση υπάρχουν τουλάχιστον δύο είδη μαύρων τρυπών, οι υπερμεγέθεις, που ανέφερα παραπάνω, και αυτές που έχουν μάζα από μερικές φορές μέχρι μερικές εκατοντάδες φορές τη μάζα του Ήλιου. Πιθανότατα να υπάρχουν και μαύρες τρύπες ενδιάμεσης μάζας, αλλά αυτές δεν έχουν παρατηρηθεί ακόμα με σιγουριά. Οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες βρίσκονται στα κέντρα των γαλαξιών και το πώς δημιουργήθηκαν είναι ένα από τα άλυτα μυστήρια της αστροφυσικής. Οι μικρότερες μπορούν να βρεθούν οπουδήποτε σε έναν γαλαξία και δημιουργούνται από μεγάλα αστέρια, περίπου 10 φορές ή και παραπάνω μεγαλύτερα από τον Ήλιο. Όταν αυτά τα αστέρια εξαντλήσουν το καύσιμο τους, καταρρέουν και σχηματίζουν μαύρες τρύπες.

-Πόσο δύσκολη  είναι αυτή η ανίχνευση;

Εξαιρετικά δύσκολη. Περίπου από τις αρχές του ‘80 αναμέναμε ότι αυτά τα διπλά συστήματα υπάρχουν, και εδώ και 40 χρόνια έχουν γίνει πολλές μελέτες για την ανίχνευσή τους. Οι πρώτες επιτυχίες σημειώθηκαν τις τελευταίες δυο δεκαετίες, όταν αρχίσαμε να παρατηρούμε γαλαξίες με δύο υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες σε μεγάλες αποστάσεις η μια από την άλλη, δηλαδή στα αρχικά στάδια της σύγκρουσης δυο γαλαξιών. Όταν όμως οι δυο μαύρες τρύπες έρχονται σε μικρότερες αποστάσεις η μια από την άλλη στα τελικά τους στάδια, τα τηλεσκόπιά μας δεν έχουν την ανάλυση να τις διαχωρίσουν.

Λόγω αυτού έχουμε αναπτύξει μεθόδους ώστε να συμπεράνουμε την ύπαρξη αυτών των συστημάτων με έμμεσες μεθόδους (π.χ. να βρούμε φωτεινούς γαλαξίες κβάζαρ των οποίων η φωτεινότητα μεταβάλλεται περιοδικά). Παρόλο που είχαμε κάποιες αρχικές επιτυχίες τα τελευταία χρόνια, είναι δύσκολο να επιβεβαιώσουμε αυτά τα συστήματα με σιγουριά (π.χ. να τα παρατηρούμε συνεχόμενα για δεκαετίες).

Από την άλλη, οι παρατηρήσεις βαρυτικών κυμάτων (που είναι ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος να παρατηρήσουμε αυτά τα συστήματα) απαιτούν εξαιρετικά ακριβείς μετρήσεις για πολλά χρόνια, ίσως και δεκαετίες. Μόλις φέτος το καλοκαίρι είδαμε τις πρώτες ενδείξεις ενός σήματος που πιθανότατα αποτελείται από πολλά τέτοια διπλά συστήματα μελανών οπών, σαν μια συμφωνία που αποτελείται από πολλά όργανα μουσικής. Οπότε, μέσα σε λίγα χρόνια πιθανότατα θα μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε και ένα ξεχωριστό διπλό σύστημα υπερμεγεθών μελανών οπών, δηλαδή το όργανο που παίζει πιο δυνατά και ξεχωρίζει από την ορχήστρα.

-Στο τέλος της 5ετίας ποιο θα ήταν το ιδανικό αποτέλεσμα;

Το να βρούμε το πρώτο διπλό σύστημα υπερμεγεθών μελανών οπών με οποιονδήποτε τρόπο παρατήρησης θα είναι μεγάλο άλμα για την αστροφυσική. Αν επιπλέον καταφέρουμε να παρατηρήσουμε βαρυτικά κύματα και ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (φως) από το ίδιο σύστημα, θα είναι τεράστιο επίτευγμα. Θα είναι κάπως σαν το αστροφυσικό ανάλογο “της στήλης της Ροζέτα”, γιατί θα το παρατηρήσουμε με δυο διαφορετικούς τρόπους (βαρυτικά κύματα και φως) που μεταφέρουν διαφορετικές πληροφορίες για τη φυσική του συστήματος και αυτό θα μας επιτρέψει να έχουμε πιο ολοκληρωμένη εικόνα του φαινομένου.

Η ΔΡ ΜΑΡΙΑ ΧΑΡΙΣΗ, ΠΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΠΛΩΝ 
ΜΕΛΑΝΩΝ ΟΠΩΝ ΠΟΥ ΕΚΠΕΜΠΟΥΝ ΒΑΡΥΤΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ, ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΟΛΑ ΣΤΗΝ «Π»

«Οι καθηγητές στο Π.Κ. με βοήθησαν και με ενθάρρυναν πάρα πολύ»

-Ποιά ήταν η πρώτη σκέψη σας στο άκουσμα της  χρηματοδότησής σας  από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας;

Να το πω στη μητέρα μου που το περίμενε πώς και πώς. Φυσικά χάρηκα και ενθουσιάστηκα. Το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας περιλαμβάνει μια συνέντευξη από ένα πάνελ αστροφυσικών και πίστευα ότι είχα πάει καλά. Αλλά αυτά τα προγράμματα είναι πολύ ανταγωνιστικά, οπότε ποτέ δεν ξέρεις τι θα συμβεί.

 -Η χρηματοδότηση ύψους 1,7 εκατομμυρίων ευρώ για πέντε έτη, προβλέπει την δημιουργία μιας ερευνητικής ομάδας στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Αυτό σημαίνει την κάθοδό σας στην Κρήτη από την Αμερική όπου ζείτε;

Αρχικά θα είμαι στην Κρήτη τον μισό χρόνο και τον υπόλοιπο μισό στην Αμερική, και αργότερα βλέπουμε. Πριν μάθω για τα αποτελέσματα του ERC, είχα ήδη δεχτεί μια θέση ως επίκουρη καθηγήτρια στην Αμερική και το πανεπιστήμιο εκεί είναι διατεθειμένο να με στηρίξει να έχω ένα δεύτερο ερευνητικό γκρουπ στην Ελλάδα. Την ίδια υποστήριξη και συνεννόηση έχω βέβαια και με το πανεπιστήμιο εδώ. Και μιας και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας το επιτρέπει, θα πηγαινοέρχομαι. Όσο καιρό δε θα είμαι στην Ελλάδα θα δουλεύω με την ομάδα μου εξ αποστάσεως.

-Mε ποιό σκεπτικό  και με ποιούς επιστήμονες θα στελεχωθεί η ομάδα σας;

Θα επιλέξω νέους επιστήμονες από τη διεθνή κοινότητα με βάση τις δεξιότητες που χρειάζονται για το project, δηλαδή άτομα που γνωρίζουν από ανάλυση δεδομένων μεγάλου όγκου, ανάλυση δεδομένων βαρυτικών κυμάτων κλπ. Επίσης, θα έχουμε την ευκαιρία να εκπαιδεύσουμε και νεότερους Έλληνες επιστήμονες σε όλα τα επίπεδα (προπτυχιακό, μεταπτυχιακό, διδακτορικό) σε θέματα σχετικά με το έργο.

 -Εργάζεστε ως μεταδιδακτορική υπότροφος στο Πανεπιστήμιο  Vanderbilt  στο Nashville και προσεχώς θα είστε επίκουρη καθηγήτρια φυσικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. Η έρευνα στην Ελλάδα, και ιδιαιτέρως στην Κρήτη με το Π.Κ. και το ΙΤΕ, ποιά πλεονεκτήματα και ποια μειονεκτήματα έχει σε σχέση με το εξωτερικό;

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση την οποία πρέπει να μου την ξαναρωτήσετε μετά από 5 χρόνια. Προς το παρόν, έχω πολύ περιορισμένη αντίληψη για το ερευνητικό περιβάλλον στην Ελλάδα, γιατί έφυγα με το που τέλειωσα το προπτυχιακό μου. Πάντως, ακόμα και πριν σκεφτώ να κάνω αίτηση γι’ αυτή τη χρηματοδότηση σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Αστροφυσικής,  είχα πολύ θετική εντύπωση, τόσο για το ίδιο όσο και για το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Όλοι οι ερευνητές/καθηγητές έχουν επιστρέψει από το εξωτερικό, έχουν βγάλει πολύ καλούς φοιτητές τα τελευταία χρόνια και είναι ένα δυναμικό περιβάλλον έρευνας με αρκετό νέο κόσμο. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της αίτησης, αλλά και τώρα που εγκρίθηκε, οι ερευνητές και οι καθηγητές στο Π.Κ. με βοήθησαν και με ενθάρρυναν πάρα πολύ, οπότε είμαι πολύ αισιόδοξη για το τι θα συναντήσω στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής.

-Στόχος της έρευνας είναι  η  ανίχνευση, για πρώτη φορά, διπλών συστημάτων υπερμεγεθών μελανών οπών, οι οποίες εκπέμπουν βαρυτικά κύματα. Μιλήστε μας γι’ αυτές  και γιατί γίνεται για πρώτη φορά;

Οι υπερμεγέθεις μελανές οπές, που έχουν μάζα από μερικά εκατομμύρια μέχρι μερικά δισεκατομμύρια τη μάζα του ηλίου βρίσκονται στο κέντρο του κάθε γαλαξία. Όταν δυο γαλαξίες συγκρούονται (πράγμα που συμβαίνει συχνά στο σύμπαν), σχηματίζεται ένας μεγαλύτερος γαλαξίας που έχει δυο υπερμεγέθεις μελανές οπές (μια από κάθε αρχικό γαλαξία).

Στα τελευταία στάδια της εξέλιξής τους, οι δυο μαύρες τρύπες περιστρέφονται η μια γύρω από την άλλη πολύ γρήγορα και εκπέμπουν βαρυτικά κύματα. Αυτά είναι πολύ μικροί κυματισμοί στον χωρόχρονο, φανταστείτε όπως οι κυματισμοί στην επιφάνεια μια λίμνης, οι οποίοι ωστόσο εκτείνουν και συμπιέζουν τον χωρόχρονο. Για παράδειγμα, αν περάσει ένα βαρυτικό κύμα από εμένα, θα με εκτείνει και θα με συμπιέσει ώστε αρχικά να γίνω πιο ψηλή και πιο αδύνατη και διαδοχικά πιο κοντή και πιο παχιά. Επειδή οι μεταβολές (συμπιέσεις και εκτάσεις) του χωροχρόνου είναι απειροελάχιστες, χρειάζονται πολύ ευαίσθητες μετρήσεις, και τώρα πλέον είμαστε στο σημείο που πλησιάζουμε την απαιτούμενη ευαισθησία γι’ αυτήν την ανίχνευση.

«Είχα αρχίσει να σκέφτομαι ότι θα πάω στην Αμερική  πολύ πριν την κρίση»

-Η Ελλάδα ζει το brain drain, τη φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό. Εσείς θα γυρίζατε πίσω;

Εγώ, μερικώς τουλάχιστον, θα γυρίσω πίσω, αφού θα είμαι στην Ελλάδα τον μισό χρόνο. Βέβαια, όπως έλεγε κι ο μπαμπάς μου (ο οποίος δεν είναι πλέον μαζί μας) εγώ δεν έφυγα από την Ελλάδα λόγω κρίσης. Θα έφευγα ούτως ή άλλως γιατί ήθελα να δω τον κόσμο και να δουλέψω στα καλύτερα πανεπιστήμια. Άλλωστε, είχα αρχίσει να σκέφτομαι ότι θα πάω στην Αμερική πολύ πριν την κρίση. Οπότε δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος να σχολιάσει το brain drain, αλλά να πω ότι η Ελλάδα έχει πολλά να προσφέρει σε ποιότητα ζωής. Από την άλλη, η οικονομία της δεν είναι ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες οικονομίες της Ευρώπης και της Αμερικής και έτσι οι ευκαιρίες είναι πιο περιορισμένες. Επίσης, πλέον ζούμε σε μια παγκόσμια κοινωνία, με εύκολες επικοινωνίες και συγκοινωνίες, το οποίο κάνει τη διαμονή στο εξωτερικό πιο εύκολη.

-Ήσασταν ένα παιδί που μετρούσε τ’ άστρα; Πώς ασχοληθήκατε με την αστρονομία;

Μάλλον όχι. Είχα ένα μικρό ενδιαφέρον, μάλλον όπως ο καθένας. Αλλά μου άρεσε η φυσική και τα μαθηματικά κι αυτό με οδήγησε στην αστροφυσική. Ένας καλός καθηγητής φυσικής στο λύκειο, ένας καθηγητής αστροφυσικής στο πανεπιστήμιο με τον οποίο έκανα τα πρώτα μου βήματα στην έρευνα, με ενέπνευσαν ώστε τελικά να κάνω διδακτορικό στην αστροφυσική και να το ακολουθήσω σαν καριέρα. Αλλά γενικά δεν είμαι καλή στο να μετράω τα άστρα.

Ακόμα και τώρα δεν μπορώ να βρω τους περισσοτέρους αστερισμούς εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Τα μαθαίνω κατά διαστήματα γιατί πρέπει να τα διδάξω και μετά τα ξεχνάω πάλι.

 «Ανυπομονώ να  γνωρίσω την Κρήτη  και ως κάτοικος»

-Έχετε έρθει ξανά στην Κρήτη; 

Βεβαίως! Είχα έρθει όταν τέλειωσα το διδακτορικό μου για ένα συνέδριο κι έμεινα για διακοπές, περίπου δυο εβδομάδες. Πήγα σε όλες τις μεγάλες πόλεις: Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο, Άγιο Νικόλαο, Σητεία, Ιεράπετρα. Επίσης πήγα σε κάποιες από τις γνωστές παράλιες, στα Φαλάσαρνα, και στο φοινικόδασος στο Βάι. Ήταν και οι δυο εντυπωσιακές. Επίσης, πήγα στην Κνωσό και στο Μουσείο, και εντυπωσιάστηκα από τον δίσκο της Φαιστού. Εννοείται ότι το φαγητό ήταν εξαιρετικό. Τώρα ανυπομονώ να τη γνωρίσω και ως κάτοικος. Είμαι σίγουρη ότι έχω πολλά ακόμα να δω. Για να μην πω ότι όλοι μου οι συγγενείς και φίλοι είναι κατενθουσιασμένοι που θα έρχονται για διακοπές στην Κρήτη!