«Το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο JWST πραγματικά άξιζε τα λεφτά του!» λέει με τον αυθορμητισμό μικρού παιδιού η Δρ Ελένη Βαρδουλάκη, αστροφυσικός και επικοινωνιολόγος της επιστήμης, με καταγωγή από την Κρήτη.
Σε συνέντευξή της στην «Π» μιλά για το βιβλίο της «Το Σύμπαν στο Τσεπάκι Σου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Key Books.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Η αστροφυσική είναι η πιο γοητευτική επιστήμη, ακόμα και αν δεν την καταλαβαίνουμε. Γιατί, όμως;
«Γιατί έχει το οπτικό ερέθισμα! Μα δείτε αυτό τον υπέροχο νυχτερινό ουρανό! Δε μπορεί παρά να σε ταξιδέψει στο άγνωστο. Έτσι μας γεννιούνται πάμπολλα ερωτήματα για το τι υπάρχει εκεί έξω. Είναι έμφυτη η ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει το άγνωστο και η αστροφυσική προσπαθεί να προσφέρει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.
Τι υπάρχει εκεί έξω; Δισεκατομμύρια γαλαξίες που αποτελούνται από δισεκατομμύρια αστέρια και από αέριο και σκόνη. Αστέρια σαν τον Ήλιο μας, μικρότερα σε μάζα ή μεγαλύτερα, με τους δικούς τους πλανήτες να περιφέρονται γύρω τους. Περιοχές που δημιουργούνται και πεθαίνουν τα αστέρια. Μπορεί η αστροφυσική να θεωρείται μια δύσκολη επιστήμη, αλλά φανταστείτε ότι και αυτή θέλει να μελετήσει το σύμπαν και τους γαλαξίες, όπως μελετάμε τον άνθρωπο: πώς γεννήθηκε, πώς μεγαλώνει και πώς θα καταλήξει».
«Το σύμπαν στο τσεπάκι σου», τι γνώσεις αποκτά ο αναγνώστης του;
«Με τις 28 αυτές αυτοτελείς ιστορίες αστροφυσικής θέλω να δώσω στον αναγνώστη μια γεύση αστροφυσικής με πολύ απλά λόγια. Από μαύρες τρύπες, γαλαξίες, το πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν, παραδείγματα από πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, εποίκιση του Άρη μέχρι τη διασφάλιση του φυσικού μας περιβάλλοντος και την προστασία της Γης μας. Με απλά παραδείγματα και αναλογίες από την καθημερινή ζωή και με αφορμή μια αστρονομική ανακάλυψη, να μάθει τι κάνουμε εμείς οι αστροφυσικοί και πώς η έρευνα στην αστροφυσική βελτιώνει την καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα, το wifi εφευρέθηκε από αστροφυσικούς στην Αυστραλία γιατί ήθελαν να μεταφέρουν ασύρματα τα δεδομένα τους.
Η μαγνητική τομογραφία χρησιμοποιεί τεχνικές από τη ραδιοαστρονομιά. Τα κεραμικά μάτια της κουζίνα μας, το υλικό σεράν, δημιουργήθηκε σαν κάτοπτρο διαστημικού τηλεσκοπίου. Και άλλα πολλά. Μέσα από αυτό το βιβλίο θέλω να φέρω την αστροφυσική πιο κοντά στην καθημερινότητα και να αναδείξω τη χρησιμότητά της στη βελτίωση της καθημερινής μας ζωής».
Πόσο άγνωστο είναι ακόμα το σύμπαν;
«Φανταστείτε το Σύμπαν σαν μια κοσμική συνταγή. Με τα τηλεσκόπιά μας βλέπουμε μόνο το περίπου 5% του Σύμπαντος. Αυτή είναι η ορατή ύλη, ο υπολογιστής, το βιβλίο, το τραπέζι, ο Ήλιος μας, οι πλανήτες, κτλ. Το 95% δε το βλέπουμε και γι’ αυτό το λέμε σκοτεινό! Είναι η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. Η σκοτεινή ύλη, το 27% των συστατικών του σύμπαντος, είναι ο σκελετός του. Εκεί πάνω θα κτιστούν όλες οι κοσμικές δομές. Οι γαλαξίες, με τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρια τους και τους πλανήτες τους, καθώς και τα σμήνη γαλαξιών. Τη σκοτεινή ύλη δε την έχουμε παρατηρήσει ακόμα άμεσα.
Η σκοτεινή ενέργεια, το 68% των συστατικών του σύμπαντος, είναι ο μεγάλος άγνωστος. Δε την έχουμε παρατηρήσει, αλλά ξέρουμε ότι παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Το σύμπαν διαστέλλεται με γρήγορους ρυθμούς, επιταχυνόμενα. Η σκοτεινή ύλη είναι ο οδηγός του σύμπαντος που βιάζεται και πατάει το γκάζι για να πάει πιο γρήγορα. Ευθύνεται δηλαδή για την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι το σύμπαν είναι κατά το μεγαλύτερά του ποσοστό άγνωστο σε εμάς».
To James Webb πόσο έχει αλλάξει την έρευνά σας;
«Το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο JWST πραγματικά άξιζε τα λεφτά του! Ήδη μας έχει στείλει εκπληκτικές φωτογραφίες από το διάστημα! Με εξαιρετική ευκρίνεια. Παρατηρεί στο υπέρυθρο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Ξέρετε, τα μάτια μας δε βλέπουν στο υπέρυθρο, αλλά στο οπτικό. Στην έρευνά μου χρησιμοποιώ το υπέρυθρο για να μελετήσω γαλαξίες που βρίσκονται πολύ μακριά από εμάς.
Το φως τους κάνει δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει σε εμάς και ζουν σε μια εποχή που το Σύμπαν ήταν πιο νέο. Βλέπουμε το παρελθόν. Είμαι μέλος μιας διεθνούς συνεργασίας ονόματι COSMOS. Περιμένουμε με αγωνία τα νέα δεδομένα από το JWST που θα έρθουν τον Δεκέμβριο και τον επόμενο χρόνο!
Με αυτά θα μπορέσουμε να ανακαλύψουμε πολύ μακρινούς γαλαξίες και να δούμε πώς δημιουργήθηκαν οι πρώτοι γαλαξίες και τα πρώτα αστέρια. Όταν το Σύμπαν μας ήταν μόλις 600 εκατομμυρίων ετών. Ξέρετε το Σύμπαν μας έχει ηλικία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών. Επίσης θα μπορέσουμε να μελετήσουμε πώς οι γαλαξίες μεγαλώνουν και εξελίσσονται στους γαλαξίες που βλέπουμε στο κοντινό μας σύμπαν, σαν τον δικό μας Γαλαξία.
Θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε από τι αποτελούνται αυτοί οι πολύ μακρινοί γαλαξίες, πόσα αστέρια, αέριο, σκόνη, σκοτεινή ύλη έχουν. Αυτό θα μας βοηθήσει να βάλουμε μαζί τα κομμάτια του παζλ που λέγεται εξέλιξη των γαλαξιών».
Με τι ασχολείστε αυτό το διάστημα;
«Κάνω πολλά πράγματα ταυτόχρονα! Στο ινστιτούτο που βρίσκομαι στο Τάουτενμπουργκ της Γερμανίας γράφουμε ένα επιστημονικό βιβλίο για την Springer για τον τεράστιο όγκο δεδομένων που λαμβάνουμε από τα τηλεσκόπιά μας και πώς μπορούμε να τα διαχειριστούμε για να κάνουμε έρευνα. Ηγούμαι αυτής της προσπάθειας σε συνεργασία με άλλους τρεις ερευνητές και έχουμε γύρω στους 50 συγγραφείς από όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα είμαι μέλος τεσσάρων διεθνών συνεργασιών (COSMOS, EMU, MeerKAT και LOFAR). Η έρευνά μου επικεντρώνεται στη μελέτη του ενεργού πυρήνα των γαλαξιών. Τους λέμε ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες. Παίρνω δεδομένα από τηλεσκόπια και προσπαθώ να κατανοήσω τι συμβαίνει με αυτούς τους γαλαξίες.
Ας φανταστούμε έναν ενεργό γαλαξία σαν ένα παιδί που δεν κάθεται στα αυγά του! Κινείται συνεχώς, αναστατώνει το σπίτι, τους γονείς του, τους γείτονες, το περιβάλλον του. Έτσι και αυτοί οι ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες, αναστατώνουν τον γαλαξία τους και το περιβάλλον τους. Μελετώ αυτά τα φαινόμενα σε συνεργασία με ερευνητές που κάνουν προσομοιώσεις. Επίσης είμαι επικοινωνιολόγος της επιστήμης. Εκτός από το βιβλίο ‘Το Σύμπαν στο τσεπάκι σου’ από την Κey Books, γράφω εκλαϊκευμένα άρθρα στην αθηΝΕΑ, κάνω ονλάιν συνεντεύξεις με επιστήμονες στο Astronomy on Tap Jena, ενώ πριν δυο χρόνια ύδρισα το Astronomy on Tap Bonn με βραδιές σε παμπ για το ευρύ κοινό, με ομιλίες και κουίζ. Ταυτόχρονα στο κανάλι μου στο YouTube, Rogue Astrophysics, ανεβάζω βιντεάκια εκλαϊκευμένης αστροφυσικής.
Και είμαι δημιουργός περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Instagram, Facebook, twittter, TikTok. Αν σας ενδιαφέρει η αστροφυσική, σας προσκαλώ να με ακολουθήσετε και όποτε έχετε ερωτήσεις, χαρά μου να τις απαντήσω. Τέλος είμαι μονογονέας και μεγαλώνω μόνη μου ένα υπέροχο παιδί, με τον οποίο μου αρέσει πολύ να περνάω τον ελεύθερο χρόνο μου».
Ποια είναι η σχέση σας με την Κρήτη και με τα Ιδρύματα του νησιού;
«Έχω καταγωγή από την Κρήτη, αλλά έχω γεννηθεί Αθήνα. Είχα τη χαρά όμως να ζήσω στην Κρήτη από το 2012 μέχρι το καλοκαίρι του 2015, πριν φύγω για Γερμανία λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Είχα μια ευρωπαϊκή υποτροφία ΕΣΠΑ για ενίσχυση μεταδιδακτόρων που με έφερε σε επαφή όχι μόνο με το τμήμα αστροφυσικής και τους ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ηράκλειο, αλλά και με το υπέροχο νησί και τους κατοίκους του».