Ο οραματιστής, ηγέτης, παγκόσμιος Κρητικός, ο πρωτεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης, του ΙΤΕ και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, Φώτης Καφάτος, δεν είναι πια κοντά μας
Πρωτεργάτης, ευφυής, εργατικός, δοτικός, αποφασιστικός, λέξεις που χαρακτήριζαν τον Φώτη Καφάτο, ιδιότητες που αν ο ίδιος δεν τις είχε, η Κρήτη ίσως σήμερα δεν ήταν σε θέση να μιλά με περηφάνεια για το Πανεπιστήμιο, το ερευνητικό της κέντρο, το σημερινό ΙΤΕ, η Ευρώπη ίσως δε θα είχε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας και η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα την έρευνά του, πάνω στην οποία θα συνεχίζει το έργο που άφησε πίσω του.
Η είδηση του χαμού του Φώτη Καφάτου, ο οποίος έφυγε το περασμένο Σάββατο από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών, συγκλόνισε την οικογένειά του, την Αμερικανίδα σύζυγό του, Σάρρα, τις δύο κόρες του, τους συνοδοιπόρους του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΙΤΕ, ολόκληρη την Κρήτη, την Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο. Γιατί ο Φώτης Καφάτος ήταν ένας παγκόσμιος Έλληνας που έδρασε, δημιούργησε και θεμελίωσε ιδρύματα και οργανισμούς από όποιο σημείο και αν πέρασε.
Τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε τα τελευταία χρόνια τον ανάγκαζαν να μένει μακριά από τις ποικίλες δραστηριότητές του και είχε αποσυρθεί στην Κρήτη.
Η κηδεία του θα γίνει αύριο, Τρίτη 21 Νοεμβρίου, στις 12:30 το μεσημέρι στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά.
Άνθρωποι που τον γνώριζαν μιλούν στην «Π» για τον επιστήμονα, τον δάσκαλο και τον φίλο τους, Φώτη Καφάτο.
Ν. Ταβερναράκης: “Ήταν καθηγητής μου”
«Είχε αφήσει το στίγμα του σε πολλά πράγματα, ήταν από τους πρώτους καθηγητές που ήρθαν στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, από τους ιδρυτές του τμήματος Βιολογίας, από εκείνους που έστησαν το ΙΤΕ, ο πρώτος διευθυντής του ΙΜΒΒ. Εκτός από τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στο νησί, ήταν και εκείνος που ήρθε από την Αμερική για να αναμορφώσει το τμήμα Βιολογίας της Αθήνας, τη δεκαετία του ‘70», περιγράφει.
Παράλληλα, ήταν από τους πρωτεργάτες και πρώτος πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου του ERC, όπου σήμερα ο κ. Ταβερναράκης είναι μέλος. Ο Φώτης Καφάτος δημιούργησε έναν οργανισμό που στήριξε και στηρίζει πολλούς ερευνητές στην Ελλάδα και την Ευρώπη, χάρη σε εκείνον ήρθαν στη χώρα μας εκατομμύρια ευρώ για την έρευνα.
«Για τον Φώτη Καφάτο, αν θέλει να τον περιγράψει κανείς, θα έλεγε ό,τι και για τον Νίκο Καζαντζάκη. Ήταν ένας παγκόσμιος Έλληνας, ένας άνθρωπος που έκανε πράγματα στην Αμερική, την Ευρώπη, την Ελλάδα, είχε τιμηθεί και από τον Πάπα», τονίζει ο πρόεδρος του ΙΤΕ.
Λ. Οικονόμου: “Μαζί θεμελιώσαμε το Πανεπιστήμιο Κρήτης”
Γνώριζε τον Φώτη Καφάτο από την εποχή που και οι δύο ήταν καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και κατάφεραν να πάρουν μετάκληση στην Κρήτη, όπου θεμελίωσαν το Πανεπιστήμιο. Στόχος τους ήταν να ξεκινήσει ένα Ίδρυμα από την αρχή, χωρίς βαρίδια του παρελθόντος, μία προοπτική που τους ενθουσίαζε ιδιαίτερα.
Ακολούθησε η ιδέα της δημιουργίας του Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης, την οποία στήριξε ο τότε υπουργός Έρευνας, Γιώργος Λιάνης, και έγινε πραγματικότητα το 1983.
Θυμάται πως ήταν ίσως ο νεότερος καθηγητής στην ιστορία του Χάρβαρντ, αφού σε ηλικία 24 με 25 ετών έγινε επίκουρος και εκλέχτηκε καθηγητής μόλις 29 ετών.
«Είχε ένα πραγματικό ενδιαφέρον και πάθος για το πώς θα προχωρήσει το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Πέρα της ικανότητας και ευφυίας του, ήταν εργατικότατος», αναφέρει. Θυμάται πως ερχόταν από την Αμερική στην Κρήτη μόλις για δύο ημέρες, κατέβαινε από το αεροπλάνο και στο λεπτό άρχιζε να εργάζεται και συνέχιζε με τον ίδιο ζήλο μέχρι τη στιγμή της αναχώρησης. Μάλιστα, λόγω του φόρτου εργασίας, έφτανε στο αεροδρόμιο μόλις λίγα λεπτά πριν χάσει την πτήση του.
Είχε, ακόμα, πάθος ενάντια του καπνίσματος και ήθελε να πείσει τον κόσμο για τους κινδύνους και όσων βρίσκονται κοντά σε καπνιστές, ακόμα και σε ανοιχτούς χώρους.
Ο κ. Οικονόμου τον είχε παροτρύνει να δεχτεί τη θέση στο European Molecular Biology Laboratory, από όπου έδινε έναν συνεχή αγώνα από χώρα σε χώρα, παράλληλα με την ερευνητική του εργασία.
Όμως, τα προβλήματα υγείας τον ανάγκασαν να παραιτηθεί από τη θέση του και σταδιακά να αποσυρθεί στην Κρήτη.
Λ. Ζούρος: “Έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ζωή μου”
Στη συνέχεια σημειώνει: «Δεν πρέπει όμως να μας ξεφεύγει το γεγονός ότι πέρα από τους άμεσους συνεργάτες του υπάρχει ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων που ωφελήθηκαν με έναν πιο έμμεσο αλλά εξ ίσου σημαντικό τρόπο από το πολύπλευρο έργο του, όπως το Πανεπιστημίου Κρήτης και το ΤΕΙ, για να αναφερθώ στις δυο πιο χτυπητές περιπτώσεις. Ακόμα, δεν πρέπει να μας ξεφεύγει το γεγονός ότι αφήνει πίσω του ένα έργο ζωντανό που θα εξακολουθήσει να επηρεάζει τις μελλοντικές γενιές».
Τονίζει ότι ο Φώτης Καφάτος υπήρξε εργάτης της επιστήμης διεθνούς εμβέλειας. Υπήρξε επίσης ένας εξαιρετικός χαρακτήρας, ο άνθρωπος που θα ήθελες να λογίζεσαι φίλος του. Αλλά επιπλέον υπήρξε οραματιστής και ηγέτης, υπήρξε δημιουργός. «Η Κρήτη γέννησε «μεγάλους» στις τέχνες και τα γράμματα. Ο ιστορικός που θα ρίξει τον προβολέα του πάνω στους μεγάλους της επιστήμης θα σταθεί με δέος μπροστά στον Φώτη Καφάτο», σημειώνει ο κ. Ζούρος.
Ο Κρητικός Φώτης Καφάτος
Η ΠΕΒ θρηνεί
Η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων γράφει για τον Φώτη Καφάτο, μεταξύ άλλων: «Προς τιμήν του και με πρόθεση να έχει το καταλληλότερο ονοματεπώνυμο (πρόσημο) η σημασία της έρευνας στις Βιοεπιστήμες, η Ένωσή μας θεσμοθέτησε το 2016 το Βραβείο Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος». Απονέμεται σε νέους/ες επιστήμονες για το ερευνητικό τους έργο τους, κυρίως εντός της Ελλάδας.
Ως Δ.Σ. της Π.Ε.Β. εκφράζουμε τη βαθιά θλίψη μας για την απώλεια του φίλου, συνεργάτη, δασκάλου και συναδέλφου Φώτη Καφάτου!»
Η ένωση είχε αναγορεύει το Φ. Καφάτο πρώτο επίτιμο μέλος της.
Συλλυπητήρια μηνύματα
Μηνύματα για την απώλεια του Φώτη Καφάτου στέλνουν φορείς της Κρήτης.
Ο εκλιπών συμπατριώτης μας τιμήθηκε με ανώτερες και ανώτατες διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ προέβαλλε διεθνώς την Κρήτη και γενικότερα τη χώρα μας.
Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένεια του Φώτη Καφάτου αλλά και στην ακαδημαϊκή κοινότητα που γίνεται φτωχότερη».
Υπήρξε επιστήμων υψηλού επιπέδου, με θεμελιακά επιτεύγματα στον τομέα της Βιολογίας καθ’ όλη τη διάρκεια της πανεπιστημιακής και ερευνητικής σταδιοδρομίας του, και άνθρωπος σπάνιας ψυχικής ποιότητας».
Αναφέρει, ακόμα, στον γενέθλιο τόπο του, ο Δήμος Ηρακλείου του απένειμε το 2003, το «Βραβείο Ηθικής Τάξεως» ως έκφραση αναγνώρισης της μοναδικής προσωπικότητάς του και της βαρυσήμαντης συμβολής του στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Το ΙΤΕ τον αποχαιρετά
Σε ανακοίνωσή του, το ΙΤΕ αναφέρει: «Tο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) με βαθύτατη θλίψη αναγγέλλει το θάνατο του Φώτη Καφάτου, πρώτου Διευθυντή του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας και Ιδρυτικού Μέλους του ΙΤΕ, που έφυγε από τη ζωή στις 18 Νοεμβρίου 2017».
Ο Φώτης Καφάτος γεννήθηκε στις 16 Απριλίου του 1940 στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε Ζωολογία στο Πανεπιστήμιο Cornell και Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Harvard, από όπου έλαβε το Διδακτορικό του το 1965, και κατόπιν διετέλεσε καθηγητής μέχρι το 1994 και διευθυντής του τομέα Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας (1978-1981).
Από το 1972 έως το 1982 διετέλεσε καθηγητής Γενικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θέση από την οποία παραιτήθηκε για να υπηρετήσει ως Καθηγητής Μοριακής και Αναπτυξιακής Βιολογίας στο νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ήταν ο πρωτεργάτης της ίδρυσης του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ), του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, του οποίου υπήρξε διευθυντής από το 1982 έως το 1993. Διετέλεσε γενικός διευθυντής και επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο European Molecular Biology Laboratory (EMBL) στη Χαϊδελβέργη από το 1993 έως το 2005, οπότε εκλέχθηκε καθηγητής Ανοσογονιδιωματικής στο Imperial College στο Λονδίνο. Εργάστηκε με επιμονή για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) και υπηρέτησε ως πρώτος πρόεδρος του Επιστημονικού του Συμβουλίου (2006-2010).
Ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της Μοριακής Βιολογίας. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές των προγραμμάτων ανάγνωσης του DNA των εντόμων, μεταξύ των οποίων και του κουνουπιού, φορέα της ελονοσίας στον άνθρωπο. Επίσης συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων για την καταπολέμηση της ελονοσίας.
Έχει στο ενεργητικό του πάνω από 350 δημοσιεύσεις. Το έργο του έχει αναγνωριστεί με πολυάριθμα μετάλλια και τιμητικούς τίτλους, ενώ έχει λάβει θέσεις καθηγητή, διευθυντή, μέλους διοικητικών συμβουλίων και επιστημονικών επιτροπών σε περίπου 50 ιδρύματα και οργανισμούς. Επίσης υπήρξε μέλος σε 9 Ακαδημίες, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Μοριακής Βιολογίας (EMBO), η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, η Royal Society of London, η Γαλλική Ακαδημία Επιστημών, η Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών και η Ποντιφική Ακαδημία Επιστημών.
Η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων έχει θεσπίσει το Βραβείο Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος» που απονέμεται κάθε δύο χρόνια, τελεί υπό την αιγίδα της ΓΓΕΤ και υποστηρίζεται από το ΙΤΕ.
Η συμβολή του στην πρόοδο και την ανάπτυξη του ΙΤΕ και της έρευνας στη Βιολογία παγκοσμίως υπήρξε καθοριστική. Ο Φώτης Καφάτος ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης του Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης (ΕΚΕΚ) – σημερινό ΙΤΕ.
Κοντά του θήτευσαν κορυφαίοι επιστήμονες που υπηρέτησαν το ΙΜΒΒ και το ΙΤΕ. Το όραμά του για ένα ινστιτούτο βασισμένο στην εξωστρέφεια και τη διατήρησή της επιστημονικής αριστείας προσέλκυσε εξαίρετους επιστήμονες από το εξωτερικό, ενώ η επιμονή του και η προσπάθεια που κατέβαλλε, σε καιρούς δύσκολους για την Έρευνα στην Ελλάδα, κατέστησαν το ΙΜΒΒ ένα από τα καλύτερα βιοϊατρικά ινστιτούτα της Ευρώπης.
«Οι μαθητές και οι συνεργάτες του θα θυμούνται πάντα τον απλό και χαμογελαστό δάσκαλο που τους εμφύσησε την αγάπη για την επιστήμη και την επιμονή να ακολουθούν τα όνειρά τους», τονίζουν οι άνθρωποι του ΙΤΕ.