Ένας θησαυρός με 2,5 εκατομμύρια κομμάτια που δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα αλλά σε επιστημονική αξία είναι οι συλλογές του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.
Έχουν περάσει πέντε μήνες από την πυρκαγιά που ξέσπασε στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Κρήτης στην Κνωσού, τα προκάτ κτήρια έχουν κηρυχθεί κατεδαφιστέα και οι πολύτιμες συλλογές παραμένουν εκεί, σε απόσταση αναπνοής από τους επιστήμονες του μουσείου.
Όραμα των ανθρώπων του ΜΦΙΚ είναι να ανεγερθεί ένα κτήριο στις Βούτες, όπου θα φιλοξενούνται οι συλλογές του και θα είναι επισκέψιμες για το ευρύ κοινό.
Η «Π» παρουσιάζει τις συλλογές του μουσείου, τι είναι, τελικά, αυτό που σώθηκε στο «παρά πέντε» από την πυρκαγιά και γιατί υπάρχει ανάγκη να κατοχυρωθεί νομικά από το Υπουργείο Παιδείας.
“Η καρδιά του μουσείου”
«Οι επιστημονικές συλλογές ενός μουσείου είναι η καρδιά του, ο καθρέπτης του. Η ποιότητα και η ποσότητα των συλλογών που έχει, ανάλογα το μέγεθος και την προέλευσή τους, καθιστούν ένα μουσείο σημαντικό και μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο» τονίζει ο διευθυντής του ΜΦΙΚ, κ. Νίκος Πουλακάκης.
Οι συλλογές του ΜΦΙΚ έχουν το πλεονέκτημα ότι προέρχονται από μια περιοχή, την Ανατολική Μεσόγειο, που έχει χαρακτηριστεί ως θερμό σημείο βιοποικιλότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι ένα από τα 25 περίπου σημεία αυτού του είδους, όπου έχει επικεντρωθεί η έρευνα και η προστασία των ειδών που υπάρχουν εκεί.
Το μουσείο διαθέτει συλλογές, δείγματα από αυτή την περιοχή, «σε συνδυασμό με το γεγονός ότι είχε την τύχη και τη χαρά να επισκεφτεί χώρες της Ανατολικής Μεσογείου που γεωπολιτικά σήμερα είναι σε δύσκολη κατάσταση, άρα η επιστημονική τους προσέγγιση για τα επόμενα πολλά χρόνια θα είναι αδύνατη, καθιστά τα δείγματα υπερπολύτιμα και έχουν γίνει ανάρπαστα από όλη την Ευρώπη.
Θέλουν οι ερευνητές να πάρουν συγκριτικό υλικό από χώρες, όπως οι Συρία , Αίγυπτος, Λιβύη, Τυνησία», αναφέρει ο κ. Πουλακάκης.
Σημειώνει πως οι συλλογές είναι σε μια δυναμική κατάσταση, ποτέ δεν παραμένον στάσιμες.
Αυτή τη στιγμή το μουσείου διαθέτει 2 με 2,5 εκ δείγματα, απολιθώματα, ορυκτά, δείγματα ζώων και φυτών συντηρημένα σε συνθήκες υγρής συντήρησης, σε αιθανόλη ή ξηρές συνθήκες.
Καθημερινά γίνονται εξερευνητικές αποστολές στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος ή μίας διατριβής, συλλέγονται δείγματα που αποθηκεύονται στις συλλογές.
Ο διευθυντής του ΜΦΙΚ τονίζει πως είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι το μουσείο συμμετέχει στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα που ενώνει όλες τις επιστημονικές συλλογές των μουσείων φυσικής ιστορίας από 21 κράτη με 110 συνολικά φορείς.
Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σύστημα καταλογογράφησης των συλλογών προσβάσιμο από όλο τον κόσμο, κάτι που ανοίγει πόρτες για περισσότερη έρευνα.
Ο έφορος των συλλογών του Μουσείου, κ. Πέτρος Λυμπεράκης, τονίζει πως οι συλλογές «είναι η ραχοκοκκαλιά του μουσείου, χωρίς τις οποίες δεν υπάρχει μουσείο. Είναι όλα τα δείγματα ζώων, φυτών, πετρωμάτων, απολιθωμάτων που έχουν μαζέψει όλοι οι επιστήμονες που έχουν περάσει από εδώ, προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί φοιτητές, περισσότεροι από 100 άνθρωποι τα 30 χρόνια παρουσίας του μουσείου. Από εκεί ξεκινάει η δουλειά μας, με τη συλλογή των δειγμάτων».
Οι επιστήμονες έχουν οργώσει την Κρήτη, έχει καλυφθεί το μεγαλύτερο ποσοστό του νησιού, ενώ υπάρχουν δείγματα από την Ανατολική Μεσόγειο, τη Βόρειο Αφρική, τη Μέση Ανατολή αλλά και ευρωπαϊκές χώρες.
Στις αποθήκες του υπάρχουν πάρα πολλά πετρώματα, απολιθώματα, από μία πεταλίδα ως και το δεινοθήριο, που είναι εξαιρετικής σημασίας εύρημα.
Υπάρχει η συλλογή του Kuss, που περιλαμβάνει περισσότερα από 7.000 κομμάτια. Η συλλογή των μαλακίων αποτέλεσμα και τον πυρήνα του μουσείου, είναι ενδεικτικό ότι στην Κρήτη υπάρχουν 150 διαφορετικά είδη χερσαίων σαλιγκαριών. Υπάρχουν, μεταξύ άλλων, δείγματα εντόμων, αρθροπόδων, ερπετών, αμφίβιων, θηλαστικών, πουλιών καθώς και οι συλλογές βοτανικής και γεωποικιλότητας.
Οι συλλογές προσφέρονται για έρευνα αλλά είναι πολύ σημαντικές για θέματα εκπαίδευσης. «Είναι ένα διαφορετικό μάθημα για ένα φοιτητή, έχει μία αίσθηση, πιάνει, μυρίζει, βλέπει. Οι φοιτητές είναι η αναπνοή μας και έρχονται σε εμάς παιδιά εξαιρετικής ποιότητας» τονίζει ο κ. Λυμπεράκης.
Το παλαιότερο δείγμα είναι από τον 19ο αιώνα. Σημαντική είναι και η προσφορά των συλλεκτών, οι οποίοι προσφέρουν κυρίως κοχύλια στο μουσείο.
Το δεινοθήριο, που είναι από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις, έφτασε στο μουσείο όταν ένα μικρό κορίτσι βρήκε μία πέτρα και ο πατέρας του επικοινώνησε με το ΜΦΙΚ.
Θησαυρός… υπό κατεδάφιση
Το «αγκάθι» των συλλογών του μουσείου είναι το γεγονός ότι παραμένουν στα καμμένα κτήρια του Πανεπιστημίου, που έχουν κριθεί κατεδαφιστέα. Ακόμα και οι επιστήμονες του μουσείου δεν μπορούν να εισέλθουν στον χώρο, παρά μόνο με ειδική άδεια.
Το Υπουργείο Παιδείας έχει δώσει μία χρηματοδότηση της τάξης του 1 εκ ευρώ, όμως, οι εργασίες προχωρούν με ρυθμούς χελώνας. Σε πρώτο στάδιο, θα μεταφερθούν στα λευκά κτήρια του ιδρύματος στην Κνωσού, όπου βρίσκονται και οι ερευνητές του. Όμως, το όνειρο των ανθρώπων του ΜΦΙΚ είναι να ανεγερθεί ένα κτήριο στις Βούτες για να στεγάσει τις συλλογές του. Τώρα, εκτείνονται σε έναν χώρο 1.000 τμ2.
Ο κ. Λυμπεράκης θυμάται εκείνο το πρωινό της Κυριακής του Σεπτεμβρίου, όταν έμαθε ότι οι συλλογές κινδυνεύουν από την πυρκαγιά. «Έχασα δέκα χρόνια ζωής. Σκέφτηκα ότι όλη η προσπάθεια που έκανα σε όλη μου τη ζωή σε αυτό το κομμάτι πήγε στράφι» περιγράφει.
Διεθνές ενδιαφέρον
Το μουσείο συνεργάζεται με αντίστοιχα ιδρύματα από διάφορα μέρη του κόσμου, όπως το Λονδίνο, το Βερολίνο, την Πορτογαλία, τη Βαρκελώνη, τη Φιλανδία και την Αμερική. Πρόσφατα δημιουργήθηκε ένα δίκτυο για όλα τα ευρωπαϊκά μουσεία φυσικής ιστορίας με τίτλο Consortium of European Taxonomic Facilities (CETAF).
Παρόλο που το ΜΦΙΚ έχει μία μικρή, σε μέγεθος συλλογή, για τα δεδομένη της υποδομής, έγινε δεκτό γιατί καλύπτει περιοχές που δεν υπάρχουν σε άλλα ιδρύματα. Για τα επόμενα δέκα χρόνια, η συγκεκριμένη υποδομή χρηματοδοτείται με 80 εκ ευρώ. Είναι ένα γιγάντιο πρόγραμμα με δισεκατομμύρια δείγματα.
Νομική κατοχύρωση των συλλογών
Ο κ. Λυμπεράκης είχε πρόσφατα μία συνάντηση με τον υπουργό Παιδείας, κ. Κώστα Γαβρόγλου, με τον οποίο συζητήθηκε το ενδεχόμενο να κατοχυρωθούν νομικά οι συλλογές των φορέων που εποπτεύονται από το Υπουργείο.
Σε αυτή την προσπάθεια συμμετέχουν και Πανεπιστήμια, όπως της Αθήνας και το Ιωαννίνων.
Το Υπουργείο συγκρότησε μία ομάδα για να κινήσει τις διαδικασίες που απαιτούνται για να προχωρήσει το θέμα.