Aισθάνεται περήφανος σαν Κρητικός, αφού τα τελευταία 44 χρόνια έκανε το νησί δεύτερη πατρίδα του, δούλεψε ως δάσκαλος, έκανε οικογένεια με την Κρητικιά σύζυγό του.
Εδώ έγραψε και ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, ενώ ως ανήσυχο πνεύμα συμμετείχε μαζί με συναδέλφους του στη συγγραφή του “Ιστορία Της Κρήτης για το Δημοτικό Σχολείο”, διαπιστώνοντας ένα έλλειμμα στα βιβλία της Νεοελληνικής Ιστορίας σχετικά με την ιστορία του νησιού και ένα αντίστοιχο έλλειμμα στη γνώση της από τους μαθητές.
Η αγάπη του Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου για την Κρήτη και την ιστορία της έδωσε πρόσφατα άλλον έναν καρπό, ένα βιβλίο που περιέχει μια συνοπτική αλλά ολοκληρωμένη εικόνα της Κρήτης, μιας και διατρέχει το νησί από τη γέννησή του μέχρι το 2017 και από τη Ζάκρο μέχρι τη Γραμβούσα.
Το βιβλίο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τίτλο “Όταν Συλλογιέμαι την Κρήτη-ψηφίδες Ιστορίας και Πολιτισμού” (εκδ. Μεταίχμιο) είναι μια προσφορά του συγγραφέα στους ανθρώπους της, αντίδωρο όσων έχω πάρει εγώ από αυτή.
“Κρίνοντας σήμερα το βιβλίο μου” -αναφέρει ο συνταξιούχος σήμερα δάσκαλος μιλώντας στην “Π”- “έχω την αίσθηση ότι δεν έφτιαξα ένα λεύκωμα για την Κρήτη αλλά ένα ψηφιδωτό αφήγημα από εικόνες και λόγους πολλούς. Ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε καθώς πήγα να ακολουθήσω βήματα ανθρώπων που πάτησαν ή πατούν σε τούτο το χώμα. Μια ιστορία ειπωμένη με λόγια και αφηγητή έναν και μοναδικό ιστορητή, το χώμα”.
Ο ίδιος μιλα για τις πληγές που ταλανίζουν το νησί κάτι που δεν μπορούν παρά να κάνουν όσοι αγαπούν το νησί.
“Είναι κοινό μυστικό” -αναφέρει μεταξύ άλλων- “ότι οι συζητήσεις των περισσοτέρων, που πραγματικά νοιάζονται και αγαπάνε το νησί, αναφέρονται στις πληγές που ταλανίζουν την Κρήτη εδώ και πολλά χρόνια και φοβάμαι πως αντί αυτές να αμβλύνονται, οξύνονται. Στο βιβλίο αναφέρω τις μπαλωθιές, τη ζωοκλοπή και αν προσθέσω και την κατανάλωση αλκοόλ, θλιβερή πρωτιά πανελλαδικά μαζί με τα τροχαία ατυχήματα, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι δεν πάει καλά.
Όμως η Κρήτη είναι για ένα συνεχές ξάφνιασμα για τον Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου. Είναι αδύνατο να έχεις ανοιχτά τα μάτια και την καρδιά και να μην την αγαπήσεις… Από το νησί έχω τις καλύτερες αναμνήσεις. Έκανα καλούς φίλους που ξέρουν να τιμούν τη φιλία. Αγάπησα τα τραγούδια τους, τις μαντινάδες τους, τους χορούς τους, ήπια καλό κρασί, γεύτηκα τα κρητικά φαγητά τους. Η πνευματική ζωή στο νησί επιβεβαιώνει την τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στους αιώνες και μπορεί να καλύπτει τα πνευματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων της”.
![]()
“Έχω την αίσθηση ότι δεν έφτιαξα ένα λεύκωμα αλλά ένα ψηφιδωτό αφήγημα”
– Ένα οδοιπορικό στην Κρήτη που κράτησε ενάμιση σχεδόν χρόνο. Μετά τη λογοτεχνία αποφασίζετε να κάνετε ένα βιβλίο-λεύκωμα για την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού. Πώς αποφασίσατε να κάνετε κάτι εντελώς διαφορετικό και ποια τα κυριότερα στοιχεία του;
– Το “Όταν Συλλογιέμαι την Κρήτη-ψηφίδες Ιστορίας και Πολιτισμού” (εκδ. Μεταίχμιο) δεν προέκυψε ξαφνικά ούτε ξύπνησα ένα πρωί και αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο για την Κρήτη.
Η Κρήτη, οι άνθρωποί της, η ιστορία της ήταν πάντα στα ενδιαφέροντά μου και ως δάσκαλος είχα την ευκαιρία να τη γνωρίσω καλύτερα. Ήταν αδύνατο να διδάσκω στα Κρητικόπουλα και να μην γνωρίζω την ιστορία του τόπου τους. Η πρώτη απόπειρα για να ασχοληθώ συστηματικά ήταν το 1995, όταν με μια ομάδα από αξιόλογους συναδέλφους γράψαμε την “Ιστορία Της Κρήτης για το Δημοτικό Σχολείο”, έκδοση του «Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Ηρακλείου Δομ. Θεοτοκόπουλος». Είχαμε διαπιστώσει ένα έλλειμμα στα βιβλία της Νεοελληνικής Ιστορίας σχετικά με την ιστορία του νησιού και ένα αντίστοιχο έλλειμμα στην γνώση της από τους μαθητές μας. Το εγχείρημα εκείνο, το πρώτο ολοκληρωμένο σχετικά με την τοπική Ιστορία σε μαθητές, αγκαλιάστηκε από τους συναδέλφους-ισσες του νομού και τους μαθητές μας. Το 2010 είχα την επιμέλεια του ημερολογίου “Κρήτη 2010- Ένα καράβι τρικάταρτο” (εκδόσεις Μεταίχμιο) το οποίο είχε μεγάλη απήχηση. Στο “Όταν Συλλογιέμαι την Κρήτη” η προσπάθεια γίνεται πιο συστηματική. Ήθελα ένα βιβλίο ευανάγνωστο και προσιτό στον αναγνώστη μέσα από ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό -έχει περίπου 400 φωτογραφίες- με καταγραφή των κυριότερων ιστορικών στιγμών του νησιού, με μαρτυρίες περιηγητών, λογοτεχνών, απλών ανθρώπων που έζησαν ή πέρασαν από το νησί. Ένα βιβλίο για κάποιον που θέλει να έχει μια συνοπτική αλλά ολοκληρωμένη εικόνα της Κρήτης, μιας και διατρέχει το νησί από τη γέννησή του μέχρι το 2017 και από τη Ζάκρο μέχρι τη Γραμβούσα. Κρίνοντας σήμερα το βιβλίο μου έχω την αίσθηση ότι δεν έφτιαξα ένα λεύκωμα για την Κρήτη αλλά ένα ψηφιδωτό αφήγημα από εικόνες και λόγους πολλούς. Ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε καθώς πήγα να ακολουθήσω βήματα ανθρώπων που πάτησαν ή πατούν σε τούτο το χώμα. Μια ιστορία ειπωμένη με λόγια και αφηγητή έναν και μοναδικό ιστορητή, το χώμα. Το χώμα που αιώνες τώρα αφουγκράζεται τις ζωές των Κρητών και θησαυρίζει την κάθε περπατησιά όλων αυτών που πατούν πάνω του. Το βιβλίο αυτό είναι μια προσφορά στους ανθρώπους της, αντίδωρο όσων έχω πάρει εγώ από αυτή.
– Τι νιώθετε εσείς, για να δανειστούμε και τον τίτλο του βιβλίου, «όταν συλλογιέστε την Κρήτη»;
– Η Κρήτη είναι η δεύτερη πατρίδα μου. Επέλεξα να ζήσω με την οικογένειά μου στο νησί -η γυναίκα μου είναι από την Κρήτη-, δούλεψα για 30 περίπου χρόνια εδώ, γνώρισα υπέροχους ανθρώπους και απολαμβάνω κάθε στιγμή της ζωής μου, χωρίς να έχω μετανιώσει καθόλου. Δεν το κρύβω ότι μερικές φορές κλέβω στιγμές από την ιστορία της και αισθάνομαι υπερήφανος σαν Κρητικός.
– Πριν έλθετε, 44 χρόνια πριν, σαν σπουδαστής στην Κρήτη, είχατε κάποια άποψη για το νησί;
– Τον Οκτώβρη του 1974 άφησα τη Λάρισα και ήρθα στην Κρήτη, στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Μαζί με τα λιγοστά πράγματά μου κουβαλούσα και τις κασέτες με τη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου (Χρονικό, Ριζίτικα κ.ά.) και τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη, τραγούδια που με συντρόφευαν στα εφηβικά μου χρόνια την περίοδο της Χούντας. Πιστεύω ότι τα τραγούδια αυτά με είχαν αγγίξει τόσο που μ’ έκαναν να αγαπήσω το νησί, πριν ακόμα πατήσω το πόδι εδώ. Από τις πρώτες μέρες άρχισα να νιώθω ότι με κέρδιζε το νησί. Δεν ξέρω αν ήταν η ηλικία των 18 χρόνων που τείνουμε να εξιδανικεύομε τα πάντα, αλλά είναι γεγονός ότι όσο περνούσε ο καιρός συνειδητοποιούσα ότι η Κρήτη θα γινόταν η δεύτερη πατρίδα μου.
“Είναι αδύνατο να έχεις ανοιχτά μάτια και καρδιά και να μην αγαπήσεις το νησί”
– Ως πολιτογραφημένος Κρητικός πλέον και μετά από τόσα χρόνια τι αγαπάτε στο νησί;
– Η Κρήτη είναι ένα συνεχές ξάφνιασμα. Είναι αδύνατο να έχεις ανοιχτά τα μάτια και την καρδιά και να μην την αγαπήσεις. Ένα άνυδρο τοπίο το διαδέχεται, ένα καταπράσινο από φυτείες με οπορωφόρα, απέραντους ελαιώνες, αμπέλια που αποπνέουν το περίφημο κρασί. Ανάμεσα σε μια απότομη και κακοτράχαλη ακτή θα βρεις μικρές ανάσες αγαλλίασης. Τα μνημεία της, παρόντα από τη μινωική εποχή της μέχρι σήμερα, αδιάψευστοι μάρτυρες μιας ιστορίας με αδιάλειπτη ιστορική συνέχεια εδώ και 5000 χρόνια.
Από το νησί έχω τις καλύτερες αναμνήσεις. Έκανα καλούς φίλους που ξέρουν να τιμούν τη φιλία. Αγάπησα τα τραγούδια τους, τις μαντινάδες τους, τους χορούς τους, ήπια καλό κρασί, γεύτηκα τα κρητικά φαγητά τους. Η πνευματική ζωή στο νησί επιβεβαιώνει την τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στους αιώνες και μπορεί να καλύπτει τα πνευματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων της.
“Η μήτρα όλων των αρνητικών στοιχείων στην Κρήτη βρίσκεται στο έλλειμμα εκπαίδευσης”
Είναι μια ιστορία ειπωμένη με λόγια και αφηγητή έναν και μοναδικό ιστορητή, το Χώμα. Το Χώμα που αιώνες τώρα αφουγκράζεται τις ζωές των Κρητών και θησαυρίζει την κάθε περπατησιά όλων αυτών που πατούν πάνω του
– Tι είναι αυτά που σας ενοχλούν;
– Είναι κοινό μυστικό ότι οι συζητήσεις των περισσοτέρων, που πραγματικά νοιάζονται και αγαπάνε το νησί, αναφέρονται στις πληγές που ταλανίζουν την Κρήτη εδώ και πολλά χρόνια και φοβάμαι πως αντί αυτές να αμβλύνονται, οξύνονται. Στο βιβλίο αναφέρω τις μπαλωθιές, τη ζωοκλοπή και αν προσθέσω και την κατανάλωση αλκοόλ, θλιβερή πρωτιά πανελλαδικά μαζί με τα τροχαία ατυχήματα, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα μέτρα που λαμβάνονται είτε κεντρικά είτε σε τοπικό επίπεδο χαρακτηρίζονται από τον κατασταλτικό τους χαρακτήρα. Κατά καιρούς έχουν γίνει σταυροφορίες επιφανών Κρητικών για να σταματήσουν να προσβάλλουν μερικοί την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού, γιατί τη λεβεντιά και το καπεταναλίκι των Κρητικών επικαλούνται, όταν σηκώνουν μεθυσμένοι το όπλο και πυροβολούν σ’ ένα χαρούμενο ή θλιβερό γεγονός, αδιαφορώντας για το τι μπορεί να συμβεί. Δυστυχώς όμως οι πρωτοβουλίες αυτές διαρκούν τόσο όσο αυτές είναι στην επικαιρότητα. Η μήτρα όλων των αρνητικών στοιχείων πιστεύω ότι βρίσκεται στο έλλειμμα της εκπαίδευσης. Το σχολείο έχει σημαντικό ρόλο. Πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες, συντονισμένα και κυρίως μακροχρόνια, απευθυνόμενο στους νέους, το αύριο του νησιού, και τότε μόνο μπορούν να αλλάξουν πολλά.
“Κάθε σκέψη για το μυθιστόρημα μάλλον αναβάλλεται”
– Κατά την έρευνά σας για το βιβλίο, μάθατε κάτι που δεν το γνωρίζατε και σας εντυπωσίασε;
– Η αρχαιολογική, ιστορική, επιστημονική έρευνα δεν σταματά. Συνεχίζεται προσθέτοντας νέα στοιχεία στην ιστορία του νησιού. Πριν από 30-40 περίπου χρόνια, πριν αρχίσουν οι συστηματικές ανασκαφές στην Ελεύθερνα, οι γνώσεις μας για αυτή ήταν πολύ ισχνές. Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Ελεύθερνας με το Μουσείο του θεωρούνται από τους πιο σημαντικούς, όχι μόνο της Κρήτης, αλλά της Ελλάδας. Αυτό ήταν πραγματικά μια έκπληξη για μένα, όταν την επισκέφθηκα. Έχουμε επίσης νέα ευρήματα στη Ζώμινθο στον Ψηλορείτη, τη συστηματική ανάδειξη του ρωμαϊκού θεάτρου στη Γόρτυνα κ.α. Είμαι σίγουρος ότι η επιστημονική κοινότητα του νησιού εργάζεται σκληρά και σίγουρα θα έχουμε νέες αποκαλύψεις για την καλύτερη γνωριμία της ιστορίας της.
– Θα επιστρέψετε στη λογοτεχνία;
– Ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι είμαι λογοτέχνης, τίτλος αρκετά βαρύς, επειδή έγραψα 4-5 βιβλία, πόσο μάλλον ιστορικός. Όσες φορές όμως ασχολούμαι με το ένα ή με το άλλο προσπαθώ να το κάνω τίμια και χωρίς έπαρση. Πολλές φορές μια συγκυρία μπορεί να με στρέψει από το ένα είδος στο άλλο. Πριν ξεκινήσω το “Όταν Συλλογιέμαι την Κρήτη-Ψηφίδες ιστορίας και πολιτισμού” δούλευα ένα μυθιστόρημα. Κάπου φαίνεται ότι είχα κολλήσει, γι’ αυτό όταν ήρθε η πρόταση από το Μεταίχμιο, πολύ εύκολα έβαλα στην άκρη το μυθιστόρημα. Σήμερα δεν έχουν συμπληρωθεί δύο μήνες από την κυκλοφορία του. Τελειώσαμε μια μικρή περιοδεία στις πρωτεύουσες των νομών και από το φθινόπωρο θα το ταξιδέψουμε στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις όπου υπάρχουν ισχυροί σύλλογοι Κρητών και ήδη έχουμε προτάσεις. Οπότε κάθε σκέψη για το μυθιστόρημα μάλλον αναβάλλεται, γιατί αυτό θέλει αποκλειστικότητα και αφοσίωση. Οψόμεθα…