Τι σημαίνει «ξοδεύω τη ζωή»; Φτάνει μια όψιμη ευτυχία στον επίλογο μιας αξόδευτης ζωής;Αυτά τα ερωτήματα μπαίνουν μεταξύ άλλων στο κάδρο του μυθιστορήματος της Τίνας Κατσούλη «Αξόδευτη ζωή», με ήρωα τον «Ελληνα Βαν Γκογκ» Νίκο Δραγούμη, που αν και υπαρκτό πρόσωπο, παίρνει την εικόνα και το όνομα που του δίνει η συγγραφέας.
Ο ήρωάς της ονομάζεται Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης, ζει με τη μεγαλοαστική οικογένειά του στην Αθήνα μιας άλλης εποχής. Θέλει να γίνει ζωγράφος ενάντια στη θέληση όλων, να ζήσει ελεύθερος και να γίνει ευτυχισμένος ακολουθώντας τα όνειρά του, να ξοδέψει δηλαδή τη ζωή του όπως ο ίδιος επιθυμεί.
«Άξόδευτη ζωή είναι – και δανείζομαι μία ρήση της Κ. Δημουλά- η ζωή που δε ζήσαμε, αν και την ονειρευτήκαμε, μια τακτοποιημένη ζωή με άτακτα συναισθήματα, η οποία ενοχλεί, απαιτεί, παραπονιέται, ή που αφέθηκε να κυλήσει χωρίς ουσία. Το ξόδεμα βέβαια έχει πολλές αποχρώσεις μέσα στο μυθιστόρημα: ξόδεμα ευτυχίας, ταλέντου, έρωτα» τονίζει μιλώντας στην «Π» η συγγραφέας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορική τοιχογραφία πάνω στην οποία απλώνεται η αφήγηση σε δύσκολες εποχές του Ελληνισμού, όπως η Κρητική Επανάσταση, η Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και η γοητευτική Μπελ Επόκ.
Η Αθήνα του 1880, η Τραπεζούντα του Πόντου, η Οδησσός, η Αγία Πετρούπολη, το Παρίσι και η Μασσαλία γίνονται το σκηνικό δράσης όχι μόνο του κεντρικού ήρωα, αλλά και των υπολοίπων που τον πλαισιώνουν. Παράλληλα στην αφήγηση, που φτάνει χρονικά μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή, υπάρχει μία ακόμα αληθινή ιστορία μιας οικογένειας που εκδιώχθηκε με την Καταστροφή της Σμύρνης για να καταλήξει στο Ηράκλειο του μεσοπολέμου. Ο αναγνώστης χάρη στην έρευνα της συγγραφέως «γεύεται» την πραγματική ατμόσφαιρα των εποχών.
Σ’ αυτό παίζουν ιδιαίτερο ρόλο και οι σπουδές της Τίνας Κατσούλη στην αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης. «Σαφέστατα-υπογραμμίζει η ίδια – με έχουν βοηθήσει οι σπουδές μου, γιατί έχω διδαχθεί να αναζητώ και να επεξεργάζομαι τις ιστορικές πηγές. Από την άλλη, η αγάπη μου για την ιστορία της Τέχνης έχουν διαμορφώσει όχι μόνο τα αναγνωστικά αλλά και τα συγγραφικά μου ενδιαφέροντα».
Ακριβώς για αυτό η «Αξόδευτη ζωή» είναι μόλις το δεύτερο βιβλίο της Τίνας Κατσούλη, η οποία ξεκαθαρίζει πως συγγραφή είναι μία χρονοβόρα διαδικασία, μια περιπέτεια που την απολαμβάνει πραγματικά. «Η συγγραφή-λέει χαρακτηριστικά – ήρθε στη ζωή μου την κατάλληλη στιγμή, όταν είχα τις αποσκευές μου γεμάτες, έτοιμη να εξωτερικεύσω τον κόσμο μου και να επικοινωνήσω με το αναγνωστικό κοινό».
“Η ευτυχία είναι απλή και φτιάχνεται από το τίποτα, δηλαδή από τα μικρά, καθημερινά πράγματα”
-Παρουσιάστε μας τον ήρωά σας, τον Αριστοτέλη Κωνσταντινίδη.
Ο Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης ζει με τη μεγαλοαστική οικογένειά του σε μια άλλη εποχή, στην Αθήνα του 1880. Αγωνίζεται, όμως, όπως κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή, να ζήσει ελεύθερος και να γίνει ευτυχισμένος ακολουθώντας τα όνειρά του. Ο Αριστοτέλης θέλει να γίνει ζωγράφος ενάντια στη θέληση όλων. Έφηβος ακόμα, κρυμμένος κάτω από τους πάγκους της κουζίνας του αρχοντικού του, γίνεται λαθροθεατής της ζωής των άλλων στην προσπάθειά του να αποδράσει από την εκκωφαντική σιωπή της μητέρας του Μαρίνης και την αυστηρή ενορχήστρωση της ζωής του από τον πατέρα του Λυσίμαχο. Η παρατήρηση και η καταγραφή γίνονται ο δρόμος προς την αυτογνωσία που γεννά την προσωπική εξέγερση και εν τέλει τη φυγή. Φυγή από τον κοινωνικό καθωσπρεπισμό που επιβάλλει η αστική τάξη του, τους άνευρους κανόνες και τα «πρέπει» που του στερούν την προσωπική ελευθερία του. Και θα αποδράσει. Ο Αριστοτέλης θα πάει στο Παρίσι, για να γίνει ζωγράφος, θα ταξιδέψει και θα ζήσει στη Μασσαλία, για να οδηγηθεί σε μια τραγική συνειδητοποίηση: είχε φτάσει μακριά, αλλά ήταν σαν να μην είχε φύγει ποτέ.
-Τι σημαίνει για σας και κατ’ επέκταση για τον ήρωα σας μια αξόδευτη ζωή;
Επιτρέψτε μου να αντιστρέψω το ερώτημα, προκειμένου να σας απαντήσω. Τι σημαίνει «ξοδεύω τη ζωή»; Σε κάποιο σημείο της αφήγησης ο ήρωάς μου αναρωτιέται πώς θα μπορούσε να ξοδέψει τη ζωή του με σύνεση, χωρίς να στερηθεί χαρές και απολαύσεις, μα και να αποφύγει μια ζωή ήσυχης απελπισίας.
Και καταλήγει στο συμπέρασμα πως σοφό ξόδεμα θα ήταν εκείνο που θα τον οδηγούσε στη βίωση της ουσίας, της πραγματικής ευτυχίας. Μιας ευτυχίας απλής, που φτιάχνεται από το τίποτα, δηλαδή από μικρά, καθημερινά, και γι’ αυτό τον λόγο, ουσιαστικά πράγματα. Επομένως, αξόδευτη ζωή είναι – και δανείζομαι μία ρήση της Κ. Δημουλά- η ζωή που δε ζήσαμε, αν και την ονειρευτήκαμε, μια τακτοποιημένη ζωή με άτακτα συναισθήματα, η οποία ενοχλεί, απαιτεί, παραπονιέται ή που αφέθηκε να κυλήσει, χωρίς ουσία. Το ξόδεμα βέβαια έχει πολλές αποχρώσεις μέσα στο μυθιστόρημα: ξόδεμα ευτυχίας, ταλέντου, έρωτα.
-”Ο θάνατος, ναι, μα κι η ζωή η αξόδευτη” λέτε στο βιβλίο σας. Είναι ένας θάνατος μικρός μα καθημερινός;
Ναι, βέβαια. Μία ζωή που αφήνεται να ξοδευτεί χωρίς πραγματική χαρά και ευτυχία, μέσα στις συμβάσεις, με ποικίλες ματαιώσεις και αναστολές, μέσα σε φόβους για όλα, μπορεί να είναι ένας μικρός καθημερινός θάνατος, καθώς απονεκρώνεται κάθε ικμάδα ζωής.
Γι’ αυτό κι ο ήρωάς μου στην προσπάθειά του να ζήσει αληθινά ακολουθεί ή επιχειρεί να ακολουθήσει την προτροπή του ποιητή Μποντλέρ: να μεθύσει από τέχνη, από αρετή, από έρωτα…
“Φροντίζω το ιστορικό πλαίσιο της αφήγησης να στηρίζεται σε πηγές”
-Τοποθετείτε την πλοκή του βιβλίου σας σε δύσκολες εποχές του Ελληνισμού, την Κρητική Επανάσταση, τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και την μπελ εποκ. Γιατί επιλέγετε αυτές τις εποχές;
Τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα αυτή την περίοδο της νεοελληνικής Ιστορίας, γιατί, τηρουμένων των αναλογιών, θυμίζει εν μέρει τη σύγχρονη εποχή, ωθώντας τον αναγνώστη σε προβληματισμό. Η ιστορική τοιχογραφία πάνω στην οποία απλώνεται η αφήγηση είναι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και οι πρώτες δεκαετίες του 20ου. Είναι μία περίοδος αναγέννησης του ελληνικού κράτους, συμπίπτει με την περίοδο του αστικού εκσυγχρονισμού που επιχείρησε ο Χ. Τρικούπης και τελειώνει με την επονείδιστη πτώχευση του 1893, ενώ σημαδεύεται από πολιτικές περιπέτειες, πολέμους, γενοκτονίες. Με ενδιαφέρει πολύ το ιστορικό πλαίσιο της αφήγησης, φροντίζω να συνδυάζεται με τη μυθοπλασία και να στηρίζεται σε πηγές που επιβεβαιώνουν τα γεγονότα στα οποία αναφέρομαι.
-Κάνατε έρευνα ώστε να αποδίδετε η ατμόσφαιρα και η αλήθεια της κάθε περιόδου;
Ο συνδυασμός της ιστορίας με τη μυθοπλασία απαιτεί χρήση ιστορικών και άλλων βιβλιογραφικών πηγών, που έκανα στην προσπάθειά μου να αποδώσω πιστά όχι μόνο το ιστορικό πλαίσιο, αλλά και το κοινωνικό, πολιτισμικό πλαίσιο ανάπτυξης της αφήγησης. Άλλωστε, η ιστορία που αφηγούμαι δεν απλώνεται μόνο μέσα στον ιστορικό χρόνο, αλλά και στον χώρο. Η Αθήνα, η Τραπεζούντα του Πόντου, η Οδησσός, η Αγία Πετρούπολη, το Παρίσι της Μπελ Επόκ, η Μασσαλία γίνονται το σκηνικό δράσης όχι μόνο του κεντρικού ήρωα, αλλά και των υπολοίπων που τον πλαισιώνουν. Οπότε έπρεπε να αποδοθεί όσο γινόταν πιο πιστά η ατμόσφαιρα του χώρου: συνήθειες των ανθρώπων, η τοπογραφία των πόλεων, τα αθηναϊκά και παρισινά βουλεβάρτα, ιστορικά κτήρια, τέχνη, λογοτεχνία, ιδεολογικές ζυμώσεις, αλλά και μουσικές, χοροί, διασκεδάσεις, χρώματα, γεύσεις, κουστούμια… Ο αναγνώστης μπορεί να ελέγξει τις πηγές που έχω χρησιμοποιήσει, καθώς παρατίθενται μέσα στο βιβλίο.
Οι σπουδες σας στην αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης βοήθησαν στο στήσιμο της ιστορίας και των ηρώων σας;
Σαφέστατα με έχουν βοηθήσει οι σπουδές μου, γιατί έχω διδαχθεί να αναζητώ και να επεξεργάζομαι τις ιστορικές πηγές. Από την άλλη, η αγάπη μου για την ιστορία της τέχνης έχουν διαμορφώσει όχι μόνο τα αναγνωστικά, αλλά και τα συγγραφικά μου ενδιαφέροντα. Άλλωστε ο ήρωας μου, ο Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης, είναι η μυθιστορηματική αντανάκλαση ενός αληθινού, ιστορικού προσώπου, του ζωγράφου Νίκου Δραγούμη. Παράλληλα στην αφήγηση, που φτάνει χρονικά μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή, υπάρχει μία ακόμα αληθινή ιστορία μιας οικογένειας συμπολιτών μας που εκδιώχθηκαν από τα πατρογονικά τους εδάφη με την Καταστροφή της Σμύρνης για να καταλήξουν στο Ηράκλειο του Μεσοπολέμου, όπου και μεγαλούργησαν, και στην περιπέτειά τους αυτή αντικατοπτρίζεται η περιπέτεια όλου του μικρασιατικού Ελληνισμού. Από την αφήγηση, που μεταφέρεται και στο Ηράκλειο, δε λείπει η αναφορά στην ανασκαφή της Κνωσού και στον σπουδαίο Μίνωα Καλοκαιρινό. Οπότε, ναι, η ιστορία βοηθά στο στήσιμο της πλοκής και των ηρώων μου.
“Ποτέ δεν είναι αργά να ζήσουμε σύμφωνα με τους δικούς μας όρους”
-Τι στάθηκε πηγή έμπνευσης για το δεύτερό σας βιβλίο;
Οφείλω τη συγγραφική έμπνευση σε έναν σπουδαίο, αλλά άγνωστο στο ευρύ ελληνικό κοινό ζωγράφο, τον Νίκο Δραγούμη, εισηγητή των μεταϊμπρεσιονιστικών ρευμάτων στην Ελλάδα. Αυτόν που ο αρχιτέκτονας Δ. Πικιώνης αποκάλεσε «Έλληνα Βαν Γκογκ». Εγώ βέβαια δε γράφω τη βιογραφία του Νίκου Δραγούμη. Ο δικός μου ήρωας, αν και βαδίζει στα χνάρια του ιστορικού προτύπου του, στην πορεία της αφήγησης αυτονομείται και ζει τη δική του ζωή. Η «Αξόδευτη Ζωή» είναι λοιπόν ένα μυθιστόρημα, συνιστά μυθοπλασία.
-Εσείς η ίδια βάζετε το ερώτημα: Φτάνει μια όψιμη ευτυχία στον επίλογο μιας αξόδευτης ζωής;
Φτάνει και περισσεύει, όπως λέει μία ηρωίδα μου. Ποτέ δεν είναι αργά να ζήσουμε σύμφωνα με τους δικούς μας όρους, να διεκδικήσουμε όσα μας ανήκουν κι οι άλλοι μας τα στέρησαν- όπως συμβαίνει στη ζωή κάποιων ηρώων του βιβλίου, να ζήσουμε σύμφωνα με τις προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες μας, να ευτυχήσουμε. Κι αυτή η όψιμη, έστω, ευτυχία μετράει στον απολογισμό του τέλους… Γι’ αυτό και η «Αξόδευτη Ζωή» δεν είναι μόνο τίτλος του μυθιστορήματος. Είναι ένα φραστικό και θεματικό μοτίβο που λειτουργεί όχι μόνο ως κραυγή μπροστά σε ένα αδιέξοδο, αλλά και ως «ξανάσασμα» που οδηγεί στη λύτρωση.
-Άλλες ζωές, λέτε στο βιβλίο σας, στάθηκαν πιο τυχερές. Πιστευετε ότι είναι θέμα τύχης η ζωή που βαδίζει ο καθένας μας;
Δεν είχα καμία μοιρολατρική διάθεση γράφοντας το συγκεκριμένο σημείο. Οι ήρωες μου βιώνουν τα αποτελέσματα των επιλογών ζωής που οι ίδιοι έκαναν. Εκείνοι ήταν που αρνήθηκαν να ζήσουν ουσιαστικά ή αποφάσισαν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και να ευτυχήσουν. Βέβαια, υπάρχουν πάντα και οι αστάθμητοι παράγοντες: συγκυρίες, συμπτώσεις, δραματικά απρόοπτα που υπεισέρχονται για να αλλάξουν ίσως την πορεία της ζωής ή να επηρεάσουν τις επιλογές, κι αυτό δε συμβαίνει μόνο στα μυθιστορήματα, αλλά και στην πραγματική ζωή.
“Η συγγραφή ήρθε στη ζωή μου την κατάλληλη στιγμή”
-Έχετε κάποια τελετουργία όταν γράφετε;
Όχι, δε λειτουργώ με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο. Μου αρέσει, όμως, να γράφω τις βραδινές ώρες και στην ησυχία και απομόνωση του εξοχικού μου σπιτιού.
-Μόλις πέρσι γράψατε και το πρώτο σας βιβλίο. Γιατί η συγγραφή δεν μπήκε νωρίτερα στη ζωή σας;
Ο χρόνος της συγγραφής και της έκδοσης ενός βιβλίου είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Η συγγραφή της «Αξόδευτης Ζωής», δηλαδή η συγκέντρωση των πηγών και πληροφοριών, η επεξεργασία του πλάνου της πλοκής και η συγγραφή των πρώτων τμημάτων-μερών ξεκίνησε με την ολοκλήρωση του πρώτου βιβλίου μου με τίτλο: «Στην Αχλή των Αιώνων», το οποίο εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2018, δουλευόταν όμως από το 2015. Η συγγραφή είναι επομένως μία χρονοβόρα για εμένα διαδικασία, μια περιπέτεια που την απολαμβάνω πραγματικά. Η συγγραφή ήρθε στη ζωή μου την κατάλληλη στιγμή, όταν είχα τις αποσκευές μου γεμάτες, έτοιμη να εξωτερικεύσω τον κόσμο μου και να επικοινωνήσω με το αναγνωστικό κοινό.
– Υπάρχει στα σκαριά το επόμενο;
Πάντα υπάρχει κάτι στα σκαριά, κλειδωμένο στο συρτάρι ή υπό διαμόρφωση, αλλά ο καιρός του δεν έχει έρθει ακόμα. Τώρα προηγείται το ταξίδι που άρχισε από τη στιγμή που κυκλοφόρησε η «Αξόδευτη Ζωή».