“Ο Νικηφόρος Φωκάς” είναι ένα από τα 4 έργα του Νίκου Καζαντζάκη όπου πρωτουργεί ένας μεγαμεγέθης ήρωας. Που σημαίνει ότι το κείμενο συνιστά ιδιαιτέρως προκλητικό πεδίο έρευνας, τόσο για τον αναγνώστη-θεατή, όσο και για τον πρακτικό του θεάτρου, τον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό, τον ενδυματολόγο και τον μουσικό”.
Αυτό επισημαίνει μιλώντας στην “Π” ο σκηνοθέτης Τηλέμαχος Μουδατσάκις για το έργο που εντάσσεται στην ενότητα των βυζαντινών τραγωδιών του μεγάλου Κρητικού στοχαστή και ανεβάζει με την ομάδα του, το Θέατρο των Vivi.
Η παράσταση, μια παραγωγή του μουσείου Καζαντζάκη για τον εορτασμό των 40 χρόνων της λειτουργίας του που, παρουσιάστηκε με επιτυχία σε πολλές πόλεις του νησιού αλλά και στις Ιερές Μονές της Κρήτης του Αρκαδίου και της Τοπλού, έρχεται την Δευτέρα στο κηποθέατρο Καζαντζάκη και την Τρίτη στο θέατρο Συλάμου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Κρήτη, μια ιστορία, πέντε συν ένας πολιτισμοί» του.
Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου όπως εξηγεί ο κ. Μουδατσάκις έγινε με βάση την σχέση του Νικηφόρου με την Κρήτη, αφού ήδη ως στρατηγός το 961 καταλύει το Εμιράτο στην μεγαλόνησο και την ελευθερώνει από τους Άραβες. Όμως αυτό που τον γοήτευσε στον “Νικηφόρο Φωκά” ήταν όπως λέει χαρακτηριστικά – η συνεχής διαπόρευση και πάλη των ετεροκλήτων—α ν τ ι θ έ τ ω ν: του φθαρτού κόσμου της ύλης και του κόσμου του πνεύματος”.
Αυτό που κάνει όμως το έργο επίκαιρο στις μέρες μας είναι η προφητικός τρόπος που ο μεγάλος Κρητικός ξετυλίγει την τραγωδία του. “Οι μεγάλοι συγγραφείς” -αναφέρει ο σκηνοθέτης- “είναι διαχρονικοί, ορισμένες φορές και προφητικοί.
Έτσι ο Νίκος Καζαντζάκης θρηνεί, 100 χρονιά περίπου πριν, 1927 έτος συγγραφής του Νικηφόρου Φωκά, μέσα από την αιχμάλωτη Σαρακηνή το ρημαγμένο Χαλέπι, την σφαγή της οικογένειάς της, το γάλα που σφύζει στο στήθος της και αναζητά το χαμένο μωρό της. Η εν λόγω σκηνή προπέμπει το σημερινό προσφυγικό δράμα, όπως το γνωρίζουμε από αντίστοιχες περιγραφές και μάλιστα της μαρτυρικής προηγούμενης πόλης”.
Ο κ. Μουδατσάκις μιλά ακόμα για το πώς η ιδέα της σύγκρουσης των αντιθέτων Ύλης –Πνεύματος πέρασε στη σκηνοθεσία, πως προσεγγίσατε την παράσταση ως ενδυματολόγος αλλά και για την ομάδα του και τις αμείλικτες δυσκολίες και στερήσεις που αντιμετωπίζει παρα το γεγονός οτι κατέχει μια ασφαλή θέση στα ευρωπαϊκά θεατρικά δρωμενα.
“Τα κοστούμια είναι εμπνευσμένα από τα άμφια των ιερέων με βάση την στάση τους εμπρός στην Αγιά Τράπεζα”
Επισημαίνετε ότι το έργο είναι επίκαιρο εξαιτίας των υπαινιγμών του συγγραφέα. Ποιοί είναι αυτοί και γιατί αφορούν στο σήμερα; Οι μεγάλοι συγγραφείς είναι διαχρονικοί, ορισμένες φορές και προφητικοί.
Έτσι ο Νίκος Καζαντζάκης θρηνεί, 100 χρονιά περίπου πριν (1927 έτος συγγραφής του Νικηφόρου Φωκά) μέσα από την αιχμάλωτη Σαρακηνή το ρημαγμένο Χαλέπι, την σφαγή της οικογένειάς της, το γάλα που σφύζει στο στήθος της και αναζητά το χαμένο μωρό της. Η εν λόγω σκηνή προπέμπει το σημερινό προσφυγικό δράμα, όπως το γνωρίζουμε από αντίστοιχες περιγραφές και μάλιστα της μαρτυρικής προηγούμενης πόλης.
Όμως το συνταρακτικό στοιχείο εδώ είναι η πάλη Ανατολής και Δύσης, μιας Χριστιανικής Δύσης που παλεύει με τους αλλόδοξους και άπιστους εχθρούς -χαλαστές μιας κατακτητικής Ανατολής.
Λέει ο Νικηφόρος στον Χριστό: “Kι έπεφτα απά στους άπιστους για χάρη σου σα χάλαζα και κάρφωνα στα κάστρα τους ψηλά το φλάμπουρό σου και μες τ’ αλώνια της σφαγής για σε, Χριστέ, χορεύοντας αλάλαζα!”. Όπως αντιλαμβάνεται ο θεατής το έργο έχει ένα ασφαλή ιστορικό φόντο, άλλα αφ’ης στιγμής περάσει στον συγγραφέα γίνεται ένα υπαρξιακό, ποιητικό, ιδεολογικό δράμα, όπου βλέπουμε ορισμένες από τις ιδέες που συνέχουν, ως ακράδαντος ιστός, την στρατευμένη, ποιητική λογοτεχνία του Καζαντζάκη.
Πώς προσεγγίσατε την παράσταση ως ενδυματολόγος;
Τα κοστούμια είναι εμπνευσμένα από τα άμφια των ιερέων και αυτό με βάση τις κινήσεις και την στάση τους εμπρός στην Αγιά Τράπεζα. Έτσι, έχω αντιστρέψει τις δυο όψεις του κοστουμιού και έχω φέρει το εμπρός πίσω, το πίσω αυτό δουλεμένο με την κίνηση που δείχνει ή επιτέλους επιβάλλει στον ηθοποιό να τελετουργεί, να τελετουργεί, όπως θα το επέβαλλαν οι σκηνικές συμβάσεις.
Κατά τα άλλα το ένδυμα είναι σύγχρονο, αλλά με διαχρονική εικαστική ενέργεια. Όμως, αφ’ης στιγμής αφαιρεθεί, ο ηθοποιός ‘’κεντά’’ ημίγυμνος, σχεδιάζει με το σώμα ,τα μέλη του, όπως το επιβάλλει η μέθοδος του θεάτρου των ViVi, εν όψει ενός θεατρικού βιταλισμού, που τωρα, περισσότερο από ποτέ, ευεργετεί και αναδείχνει το υπαρξιακό δέος του Ν. Καζαντζάκη.
Το έργο παρουσιάστηκε σε δύο Ιερές Μονές της Κρήτης, του Αρκαδίου και της Τοπλού. Πως ήταν η εμπειρία του ανεβάσματος σε αυτές τις ιστορικές και εμβληματικές μονές; Θα παρουσιαστεί κι αλλού εκτος από τις δύο παραστάσεις στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Κρήτη, μια ιστορία, πέντε συν ένας πολιτισμοί»;
Αφού το έργο και οι παραστάσεις ‘’τελετούργησαν’’ στις Μονές Τοπλού και Αρκαδίου (όποιος δει την παράσταση, με τα κοστούμια, όπως σας τα περιέγραψα, εμπνευσμένα από τα εκκλησιαστικά άμφια, θα κατανοήσει και την έννοια της τελετής στους ιερούς χώρους) θα παιχθεί για δυο μήνες στην Αθήνα, Νοέμβριο και Δεκέμβριο.
“Το κείμενο συνιστά ένα ιδιαιτέρως προκλητικό πεδίο έρευνας τόσο για τον αναγνώστη -θεατή όσο και για τον πρακτικό του θεάτρου”
Γιατί επιλέξατε ν’ ανεβάσετε το συγκεκριμένο έργο του Νίκου Καζαντζάκη;
Ο ‘’Νικηφόρος Φωκάς ‘’ είναι ένα από τα 4 έργα του Νίκου Καζαντζάκη όπου πρωτουργεί ένας μεγαμεγέθης ήρωας. Που σημαίνει ότι το κείμενο συνιστά ιδιαιτέρως προκλητικό πεδίο έρευνας, τόσο για τον αναγνώστη-θεατή όσο και για τον πρακτικό του θεάτρου, τον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό, τον ενδυματολόγο και τον μουσικό.
Όμως η επιλογή του εν λόγω έργου έγινε με βάση την σχέση του Νικηφόρου με την Κρήτη, αφού ήδη ως στρατηγός το 961 καταλύει το Έμιράτο στην μεγαλόνησο και την ελευθερώνει από τους Άραβες.
Υπενθυμίζω ότι, με μέρος από τα λάφυρα που απεκόμισε, σε σύμπραξη με τον συστρατευμένο Αθανάσιο ‘’κτίζει’’ την μονή της Μεγίστης Λάβρας στο Άγιον Όρος, όπου ονειρευόταν να μονάσει μακριά από τον ορυμαγδό των πολέμων, πιστός στην υπέρμαχο στρατηγό, την Παναγία και ασφαλώς το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, στο οποίο ο Καζαντζάκης αφιερώνει και όλη την τρίτη πράξη του έργου.
Υπενθυμίζω, επίσης, ότι ο αγώνας του, ως στρατηγού, στην Κρήτη (δεν είχε γίνει ακόμη αυτοκράτορας) ήταν εξαντλητικός, με στερήσεις (πείνα…) και μεγάλες απώλειες του Βυζαντινού στρατού, αλλά νικηφόρος.
Τι γοήτευσε εσάς προσωπικά στο έργο;
Αυτό που μας γοήτευσε στο έργο- θεωρητικά κατ’αρχάς- ήταν η συνεχής διαπόρευση και πάλη των ετεροκλήτων–α ν τ ι θ έ τ ω ν: του φθαρτού κόσμου της ύλης και του κόσμου του πνεύματος.
Ο Νικηφόρος ζητά να καταστείλει τους κινδύνους για την κόλαση που του επιφυλάσσει, σε όλες της τις εκφάνσεις, η ύλη και να εξοδεύσει στον θάνατο, στην άλλη… ζωή. Πράγμα που για εκείνον σημαίνει ε λ ε υ θ ε ρ ί α. Πως όμως θα το επιτύχει αυτό ο Φωκάς και μαζί ο Καζαντζάκης (αφού ουσιαστικά είναι ο συγγραφέας που μιλά μέσα από τον ήρωα του) θα το επιτύχει “καθιστώντας αθάνατο το κάθε λεπτό”.
Στην απύθμενη σε νόημα και ποίηση Τρίτη πράξη, όπου ο Νικηφόρος παλεύει με τον Χριστό, όταν ο τελευταίος τον ρωτά: Και τι ζητάς σακάτη; Εκείνος απαντά: Τι μου’ταξες, αυτό ζητώ, την αθανασία!
Έτσι ο Καζαντζάκης φέρνει το πνεύμα να αγανακτεί μέσα στην ύλη, ζητώντας να εκκολαφθεί και να πετάξει, όπως η ψυχή στον Πλάτωνα, προς τα πάνω. Ο κίνδυνος επικράτησης- νίκης της ύλης είναι οι σωματικές ηδονές, η αήττητη σάρκα, που στο έργο τις εκπροσωπεί η Θεοφανώ στην πιο καλοσχεδιασμένη, άτιμη, αβυσσαλέα μορφή της, ώστε να υποτάξει, να παγιδέψει τον ευάλωτο Νικηφόρο (Λέει, γλυκό κορμάκι, άτιμο καταραμένο, έλα…) και να τον δολοφονήσει.
Πώς η ιδέα της σύγκρουσης των αντιθέτων Ύλης –Πνεύματος πέρασε στη σκηνοθεσία;
Με την σωματική εγρήγορση, την παντοκρατορία του σώματος, μέσα στο οποίο παλεύουν οι δυο αυτές δυνάμεις, ένα σώμα που παλεύει με τα μέλη του, που ”σχεδιάζει”, που αντιδρά με τα μέλη του, δημιουργώντας αλλεπάλληλα ιδεογράμματα, σκηνικά μορφώματα που εξεικονίζουν την διαμάχη -αγώνα των δυο προηγούμενων στοιχείων. Όμως ποιος θα επικρατήσει στο τέλος, τι θα επιτρέψουν οι τύψεις σ’ έναν “αγαθό εγκληματία”, αλλά και μια φυσιογνωμία κολοσσό, να επιτύχει, πώς ένας φόνος μπορεί να ”αποθεώσει” το θύμα του;
![Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΜΟΥΔΑΤΣΑΚΙΣ ΜΙΛΑ ΣΤΗΝ “Π” ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΑΝΕΒΑΖΕΙ
“Ο Καζαντζάκης στον “Νικηφόρο Φωκά” είναι προφητικός”]()
“Παρά τις αμείλικτες δυσκολίες, τις στερήσεις, φέρνω με τις δυνάμεις μου την Κρήτη στην Ευρώπη”
Πώς ήταν η συνεργασία με το μουσείο Καζαντζάκη του οποίου και είναι παραγωγή;
Η συνεργασία μου με το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη και μάλιστα με την διευθύντρια κυρία Μαριλένα Μιλαθιανάκη, ήταν υποδειγματική. Όμως πρέπει να πω ότι το ίδιο το Μουσείο με τα εκθέματά του, όπου περιδιαβάζει το πνεύμα του μεγάλου συγγραφέα και οι ώρες που είχα και έχω περάσει εκεί, μου έδωσαν μια περαιτέρω ώθηση- έμπνευση στην δημιουργία του Νικηφόρου Φωκά.
Εκ των πραγμάτων ανήκω τόσο εγώ, όσο και οι άλλοι Κρήτες συγγραφείς συνάδελφοί μου στους δ ι α δ ο χ ο υ ς του Νίκου Καζαντζάκη. Και αυτό με τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται.
Άλλη φορά θα σας μιλήσω για την λογοτεχνία μου και ίσως την σχέση μου με τον συγγραφέα του Νικηφόρου Φωκά. Να υπογραμμίσω ωστόσο ότι σπάνια σε ποιότητα είναι και η συνεργασία μου με την πολιτιστική αντιδημαρχία του Ηράκλειου, την αντιδήμαρχο κυρία Αριστέα Πλεύρη, της οποίας το έργο, με το εμβληματικό ΚΡΗΤΗ 5+1 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ εκτιμώ και θαυμάζω. Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες αντιδημαχίες Ρεθύμνου, Αστερουσιων, Σητείας, Χερσονήσου που συνέβαλαν στο ανέβασμα του ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ.
Αν κάνατε έναν απολογισμό για το θέατρο των Vivi που δημιουργήσατε ποιοι θα ήταν οι σταθμοί, οι χαρές και οι απογοητεύσεις;
Είναι νωρίς για έναν απολογισμό. Φέτος για πρώτη φορά ύστερα από 15 χρόνια δεν είχα διεθνή παρουσία με το θέατρο των ViVi, που κατέχει μια ασφαλή θέση στα ευρωπαϊκά θεατρικά δρωμενα, κυρίως με την εμπεδωμένη μέθοδο του, η οποία ειναι πλεον γνωστή ως θεατρικός βιταλισμός, μια τεχνική που έχει την καταγωγή της στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία, μια τεχνική που εδράζεται στο σώμα και την ρυθμισμένη φωνή ως τακτικό μέσο σκηνικής έκφρασης.
Εγώ έκανα την Κρήτη γνωστή στα διεθνή φόρα, ως πολιτιστική θεατρική κοιτίδα, όχι μόνο με το περίφημο Κρητικό θέατρο της Αναγέννησης, αλλά και με την πρωτοπόρο θεατρική δημιουργία. Όμως, έχω συμβόλαιο για το 2024, αν βρω τους πόρους θα είμαι πάλι εκεί με ελληνικό έργο. Παρά τις αμείλικτες δυσκολίες, τις στερήσεις ‘’φορτώνω’’ τον θίασο στο αεροπλάνο και φέρνω με τις δυνάμεις μου την Κρήτη στην ΕΥΡΩΠΗ, εκεί που διεκδικούν μια θέση και άλλες 1.650 ομάδες από 50 χώρες.
Παραστάσεις Δευτέρα και Τρίτη
Η θεατρική παράσταση θα παρουσιαστεί την Δευτέρα 28 Αυγούστου 2023 στο Κηποθέατρο «Μάνος Χατζιδάκις» και την Τρίτη 29 Αυγούστου 2023 στο Θέατρο Συλλάμου στις 9 το βράδυ.
(Ώρα προσέλευσης 20:30). Είσοδος Ελεύθερη (χωρίς προσκλήσεις)
Οι συντελεστές της παράστασης είναι:
Σκηνοθεσία, δραματουργική επεξεργασία, κοστούμια: Τηλέμαχος Μουδατσάκις
Μουσική: Μαρία Συμεών, Σκηνικά: Χάρης Σεπεντζής, Αντικείμενα: Kώστας Παγωμένος, Φωτισμοί: Βαγγέλης Γεραρχάκης, Κατασκευή Κοστουμιών: Theatre costumes Mιμόζα
Ηθοποιοί
Κωνσταντίνος Φερεντούρος (Νικηφόρος Φωκάς), Λυσάνδρα Αναστασοπούλου (Θεοφανώ), Κώστας Μεταξάκης (Πρωτοσπαθάριος), Χοβίκ Καραμπετιάν (Βούρτσης – Δήμαρχος των Βένετων, ανακτορικός Εξάγγελος), Νίκος Ανδριγιαννάκης (Αθανάσιος, Σκλάβος), Ράνια Πλατάκη (Σαρακινή), Σπύρος Μαραγκουδάκης (Μιχαήλ), Ανάστα Αργυροπούλου (Ρούσα), Θωμάς Κοτζαμάνης (Τσιμισκής, Δήμαρχος των Πράσινων).