Ο ασθενής είναι ανήσυχος, έχει τάσεις φυγής, αρνείται να κάνει μπάνιο, δεν θέλει να πάει στο κρεβάτι του, κάθεται σιωπηλός σε μια γωνία ή έχει επιθετική συμπεριφορά. Η φροντίδα του ανθρώπου που πάσχει από άνοια ή Αλτσχάιμερ είναι μια δύσκολη υπόθεση και χρειάζεται γνώσεις, υπομονή και ψυχραιμία.
“Υπάρχουν ειδικοί κανόνες για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε ανθρώπους με άνοια” λέει στην “Π” ο επίκουρος καθηγητής Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιάννης Ζαγανάς, ο οποίος μας δίνει πρακτικές συμβουλές που αφορούν την καθημερινότητα και τα προβλήματα που προκύπτουν.
Ο ειδικός επισημαίνει ότι “οι ασθενείς με άνοια, και ιδίως οι ασθενείς με νόσο Alzheimer, παρουσιάζουν εκτός από διαταραχές στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες (όπως διαταραχές μνήμης, προσανατολισμού στο χώρο και στον χρόνο κ.λπ.), και διαταραχές συμπεριφοράς, όπως ευερεθιστότητα, ανησυχία (πχ. να βηματίζει συνεχώς άσκοπα μέσα στο δωμάτιο κ.λπ.), επιθετικότητα (φυσική ή λεκτική), απάθεια κ.λπ.
Σε πολλές περιπτώσεις κάτω από αυτές τις διαταραχές συμπεριφοράς κρύβονται καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, το άγχος, προβλήματα με τον ύπνο, ψευδαισθήσεις (να βλέπει κανείς ή να ακούει πράγματα που δεν υπάρχουν, π.χ. να βλέπει ζωάκια μέσα στο δωμάτιό του), παραληρήματα (να πιστεύει κανείς κάτι που δεν ισχύει, πχ. ότι είναι θύμα κλοπής) κ.λπ.
Επίσης, μπορεί αυτές οι διαταραχές να είναι αποτέλεσμα της προόδου ή της διακύμανσης της νόσου, αλλά μπορεί να κρύβονται και καταστάσεις όπως μία σωματική νόσος (π.χ. ουρολοίμωξη), ή παρενέργεια ενός καινούργιου φαρμάκου (π.χ. αντιχολινεργικά φάρμακα), μία φυσική ανάγκη που δεν μπορεί να εκφραστεί (π.χ. πείνα ή δίψα) ή μία περιβαλλοντική διαταραχή, όπως ένας καινούργιος φροντιστής ή μία αλλαγή περιβάλλοντος. Επομένως, καλό είναι όταν παρατηρηθεί μία αλλαγή συμπεριφοράς, να γίνει προσπάθεια να λυθεί η αιτία της, πριν προχωρήσει κανείς σε φαρμακευτικές ή μη παρεμβάσεις.
Οι συγγενείς συχνά έρχονται αντιμέτωποι με τέτοιες διαταραχές συμπεριφοράς των ασθενών με άνοια και αυτό είναι από τα πιο δύσκολα κομμάτια διαχείρισης του ασθενούς με άνοια. Από την άλλη, αυτές οι διαταραχές αποτελούν πηγή στρες για τον φροντιστή και πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, πέραν από την αναζήτηση της αιτίας για την αλλαγή συμπεριφοράς, καλό είναι να διατηρήσει κανείς την ψυχραιμία του και να προσεγγίσει τον ασθενή με υπομονή (η αντιπαράθεση θα οδηγήσει σε επιδείνωση της διαταραχής συμπεριφοράς), χωρίς ωστόσο να επιβεβαιώνει πλήρως πράγματα που δεν ισχύουν.
Στρατηγικές που βοηθούν επίσης είναι η απόσπαση της προσοχής σε ένα ευχάριστο θέμα για τον/την ασθενή, μία αγαπημένη μουσική, μία ευχάριστη δραστηριότητα, η ικανοποίηση κάποιων από των αιτημάτων του ασθενούς κ.λπ.
Προληπτικά σημαντικό είναι να υπάρχει ένα οικείο και ευχάριστο περιβάλλον διαβίωσης για τον ασθενή, πχ. σε περίπτωση που μεταφερθεί σε ξενώνα, να υπάρχουν στο δωμάτιο φωτογραφίες των παιδιών του, αντικείμενα δικά του κ.λπ. Αν τα ανωτέρω αποτύχουν ή υπάρχει κίνδυνος για τραυματισμό του ίδιου του ασθενούς ή κάποιου άλλου προσώπου, καλό είναι να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον ειδικό”.
Πώς πρέπει, λοιπόν, να συμπεριφερόμαστε;
Αν αρνείται να κάνει μπάνιο
Εκείνη τη στιγμή δεν θα είμαστε πολύ πιεστικοί, θα προσπαθήσουμε να απασχολήσουμε τον ασθενή με κάτι άλλο, και αργότερα, μετά από συζήτηση για τα οφέλη της καθαριότητας (αν είναι εφικτή η επικοινωνία), θα προσπαθήσουμε να τον πείσουμε. Σε άλλες περιπτώσεις, σημαντικό είναι να συνοδεύεται η δραστηριότητα αυτή με κάτι ευχάριστο, π.χ. μία μουσική που αρέσει στον ασθενή. Τέλος, καλό είναι να εντοπίσουμε αν κάτι τον ενοχλεί στη διαδικασία του μπάνιου, πχ. πολύ κρύο ή ζεστό νερό, σαπούνια που δεν του αρέσουν. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να πιέζουμε τον ασθενή.
Αν κάθεται σιωπηλός σε μια γωνιά
Σε αυτήν την περίπτωση καλό είναι να δούμε αν ο ασθενής έχει κάποιο πρόβλημα, π.χ. μία λοίμωξη, διαταραχές με το σάκχαρο ή την πίεση, παίρνει μεγάλη δόση από ένα ηρεμιστικό φάρμακο. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να τον ενθαρρύνουμε να κάνει δραστηριότητες που είναι ευχάριστες για αυτόν πχ. να βοηθήσει στο μαγείρεμα, να ακούσει μουσική, να δει οικογενειακές φωτογραφίες ή να τον πάμε μία βόλτα. Αν το πρόβλημα αυτό είναι έντονο θα πρέπει να εξεταστεί από ειδικό, καθώς από κάτω μπορεί να κρύβεται κατάθλιψη ή μία άλλη διαταραχή, όπως υποθυρεοειδισμός.
Όταν μιλάει ακατάληπτα και αναζητάει την προσοχή μας
Η ακατάληπτη ομιλία μπορεί να κρύβει κάποιο ιατρικό πρόβλημα από κάτω, όπως ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, αν έχει εμφανιστεί αιφνιδίως, αλλιώς μπορεί να είναι μέσα στο πλαίσιο της προόδου της άνοιας ή να σχετίζεται με παρενέργεια φαρμάκων. Αν είναι μέσα στο πλαίσιο διαταραχής συμπεριφοράς, θα πρέπει και σε αυτήν την περίπτωση να εντοπίσουμε την αιτία της αλλαγής συμπεριφοράς και να δράσουμε ανάλογα. Επίσης, να δώσουμε στον ασθενή την προσοχή που αναζητά και να απασχοληθούμε μαζί του σε μία ευχάριστη δραστηριότητα.
Όταν δεν θέλει να σηκωθεί για να πάει στο κρεβάτι του
Αρχικά θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι πραγματικά νυστάζει. Πολλοί ασθενείς κοιμούνται την ημέρα και δεν μπορούν να κοιμηθούν το βράδυ, επομένως πρέπει να προσπαθεί κανείς να τους κρατάει απασχολημένους με δραστηριότητες (π.χ. ελαφρά φυσική άσκηση) στη διάρκεια της ημέρας, ώστε να κουράζονται και να μπορούν να κοιμηθούν την ώρα που πρέπει.
Επίσης, μπορούμε να χορηγήσουμε κάποιο ζεστό ρόφημα (π.χ. γάλα) ή κάτι άλλο που θα κάνει τον ασθενή να χαλαρώσει, χωρίς να τον βαρύνει. Θα πρέπει να φροντίσουμε ότι το δωμάτιο όπου κοιμούνται είναι γνώριμο και ευχάριστο για αυτούς, χωρίς θορύβους, και ότι υπάρχει φωτισμός επαρκής ώστε να μην φοβούνται και να μην κινδυνεύουν αν σηκωθούν, π.χ. για να πάνε τουαλέτα να κτυπήσουν. Πάλι δεν θα πρέπει να γινόμαστε πιεστικοί.
Όταν έχει επιθετική συμπεριφορά
Όπως αναφέρθηκε, θα πρέπει να βρούμε την αιτία της επιθετικής συμπεριφοράς, π.χ. μπορεί να πεινάει, να πονάει κάπου, να έχει μία λοίμωξη, να μην του αρέσει κάτι και να μπορεί να το εκφράσει. Στη συνέχεια θα πρέπει να αποφύγουμε την αντιπαράθεση, μιλώντας στον ασθενή σε ήρεμο τόνο και με γνώριμες εκφράσεις για αυτόν.
Σημαντικό είναι να προσπαθήσουμε να αποσπάσουμε την προσοχή σε άλλα πράγματα, ευχάριστα για τον ασθενή, πχ. να μιλήσουμε για την παιδική του ηλικία, τη μουσική που του αρέσει, να του δώσουμε φαγητό που τον ευχαριστεί κ.λπ.
Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί να ικανοποιήσουμε μερικώς κάποιο αίτημά του, π.χ. να απομακρύνουμε κάποιο αντικείμενο που δεν του αρέσει. Σίγουρα, καλύτερα να δρα κανείς προληπτικά, αποφεύγοντας πράγματα που μπορεί να εκνευρίσουν τον ασθενή. Τέλος, αν τα ανωτέρω αποτύχουν θα πρέπει κανείς να απευθύνεται σε κάποιο ειδικό, ώστε να αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά αυτή η επιθετικότητα.
Αν έχει τάσεις φυγής
Είναι από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φροντιστές ασθενών με άνοια. Συχνά βλέπουμε ηλικιωμένους με άνοια που έχουν χαθεί και τους αναζητούν οι δικοί τους. Πάλι θα πρέπει να βρούμε την αιτία, πχ. ένα μη γνώριμο περιβάλλον στο δωμάτιο του ασθενούς μπορεί να τον κάνει να πιστεύει ότι δεν είναι σπίτι του και να αναζητάει το σπίτι του.
Επίσης, ένα αντικείμενο ή ένας φροντιστής που δεν του αρέσει, μία φοβία για κάτι κ.λπ. μπορούν να τον οδηγήσουν να θέλει να φύγει. Σε αυτήν την περίπτωση καλό είναι να είναι κλειδωμένη η πόρτα και οι άλλες έξοδοι του σπιτιού.
Επίσης, για τους ασθενείς που είναι πιο καλά σχετικά (και έχουν κάποια αυτονομία ακόμη), υπάρχουν οι συσκευές εντοπισμού μέσω GPS (πχ. σε ένα μπρελόκ ή μία ζώνη), ώστε να μπορούμε να παρακολουθούμε πού βρίσκεται κάθε στιγμή ο ασθενής.
Όταν ο ασθενής επιμένει πιεστικά να φύγει, θα πρέπει πάλι να αποφύγουμε την αντιπαράθεση και να προσπαθήσουμε να του αποσπάσουμε την προσοχή σε κάτι άλλο ευχάριστο ή να βρούμε και να εξαλείψουμε την αιτία της θέλησης να φύγει. Μερικές φορές θα χρειαστεί να τον πάμε μία βόλτα, πχ. στο πατρικό του σπίτι για να ηρεμήσει.
Τέλος, αν το φαινόμενο αυτό είναι έντονο, πάλι θα ζητήσουμε βοήθεια ειδικού.
Πώς η έλλειψη εκπαίδευσης συνδέεται με την άνοια
Καθώς η άνοια εμφανίζεται στις μεγαλύτερες ηλικίες, η γήρανση του πληθυσμού στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης, έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του αριθμού των πασχόντων από άνοια.
Σύμφωνα με τον κ. Ζαγανά, πρόσφατη μελέτη της Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου σε 3.140 συμμετέχοντες άνω των 60 ετών που επισκέπτονταν τα Κέντρα Υγείας στον νομό Ηρακλείου για οποιονδήποτε λόγο έδειξε ότι η συχνότητα της άνοιας σε αυτόν τον πληθυσμό ήταν 10,8%.
Ένα επιπλέον 32,4% βρέθηκε να πάσχει από ήπια νοητική διαταραχή, δηλαδή παρουσίαζε δυσκολίες στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες του, χωρίς ωστόσο να επηρεάζεται σημαντικά η καθημερινή λειτουργικότητά του.
Καθώς στη μελέτη αυτή η ηλικιακή ομάδα Κρητικών με τη μεγαλύτερη συχνότητα άνοιας ήταν αυτήν των 80-84 ετών, οι οποίοι είχαν χάσει μεγάλο μέρος από τη σχολική τους εκπαίδευση λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, θεωρείται πιθανό η έλλειψη εκπαίδευσης να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη άνοιας σε αυτόν τον πληθυσμό.
Με βάση μία άλλη προσέγγιση, αν υπολογίσει κανείς ότι την Ελλάδα υπάρχουν 200.000 ασθενείς με άνοια, υπολογίζουμε ότι στην Κρήτη θα υπάρχουν περίπου 12.000 και στον νομό Ηρακλείου περίπου 6.000 ασθενείς.