Οι ζεστές μέρες του σήμερα θα είναι οι… ψυχρές μέρες του αύριο, λόγω της κλιματικής αλλαγής. «Η κατάσταση είναι ακόμα αναστρέψιμη αλλά μέτρα έπρεπε να έχουν παρθεί από “εχτές”», αναφέρει σε συνέντευξή του στην «Π» ο επιστημονικός υπεύθυνος του Εθνικού Δικτύου Κλιματικής Αλλαγής και διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, κ. Νίκος Μιχαλόπουλος.
Την έναρξη λειτουργίας του Δικτύου, μίας ακόμη εμβληματικής πρωτοβουλίας του Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του Υπουργείου Παιδείας, ανακοίνωσαν χθες ο αναπληρωτής υπουργός, κ. Κώστας Φωτάκης, και η γενική γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, κ. Πατρίτσια Κυπριανίδου. Το Δίκτυο, με συνολικό προϋπολογισμό 20 εκατ. ευρώ, συντονίζει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και μετέχουν σ’ αυτό ερευνητικοί και ακαδημαϊκοί φορείς της χώρας που έχουν τη σχετική τεχνογνωσία.
Η συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Μιχαλόπουλος στην «Π» έχει ως εξής:
Ποιος είναι ο πρώτος στόχος του Εθνικού Δικτύου για την κλιματική αλλαγή;
«Ο πρωταρχικός στόχος της προτεινόμενης εμβληματικής πρωτοβουλίας είναι η άμεση ενοποίηση, ο εναρμονισμός και η βελτιστοποίηση των υφιστάμενων κλιματικών υπηρεσιών και συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για τις φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με τη κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτικών παρατηρήσεων από τις σχετικές εθνικές υποδομές.
Ως εμβληματική, η προτεινόμενη πρωτοβουλία αποβλέπει επίσης στη δημιουργία ενός επιστημονικού πυρήνα αριστείας στην έρευνα, για την παραγωγή νέας γνώσης σχετικά με τη κλιματική αλλαγή, μέσω της υποστήριξης καινοτόμων μελετών (υπολογιστικών και πειραματικών) για τη μείωση των αβεβαιοτήτων στα κλιματικά μοντέλα, καθώς υπάρχει αυτή τη στιγμή ένας πυρήνας Ελλήνων επιστημόνων που εμπλέκεται ενεργά στα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής.
Η χώρα μας μπορεί να αξιοποιήσει επίσης τον σημαντικό αριθμό επίγειων μετρήσεων, τις τρέχουσες υποδομές του οδικού χάρτη (PANACEA, HIMIOFoTS) καθώς και τα δορυφορικά δεδομένα, παράγοντας καινοτόμο πληροφορία, αναγκαία για την ακριβέστερη ποσοτικοποίηση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της.
Η πρωτοβουλία προβλέπει τη δημιουργία διεπιστημονικής κοινοπραξίας, που θα αποτελέσει το κύριο συμβουλευτικό όργανο για την Πολιτεία και τους πολίτες σε θέματα κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων που σχετίζονται με αυτήν. Μέσω της επιστημονικής αριστείας και της ανάπτυξης καινοτόμων υπολογιστικών και μετρητικών συστημάτων για τη μελέτη της κλιματικής αλλαγής, η προτεινόμενη εμβληματική πρωτοβουλία αποσκοπεί σε βάθος χρόνου στην εδραίωση της κοινοπραξίας αυτής σε διεθνές επίπεδο ως ισότιμο επιστημονικό συνομιλητή με αυτές των άλλων χωρών σε θέματα περιβάλ- λοντος και κλιματικής αλλαγής με τη δυνατότητα να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων τόσο για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όσο και για θεματικές έρευνες σχετικές με την κλιματική αλλαγή».
Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη δημιουργία του; Υπάρχουν σημάδια, αποδείξεις ακόμα ότι η χώρα μας αντιμετωπίζει σημαντικό πρόβλημα;
«Η περιοχή μας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην κλιματική αλλαγή. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι πολιτισμών αλλά και ατμοσφαιρικών διεργασιών, επηρεαζόμενη τόσο από τροπικά όσο και από πολικά συστήματα αερίων μαζών, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες.
Με την προβλεπόμενη από τα κλιματικά μοντέλα επέκταση της ενδοτροπικής ζώνης, το νότιο τμήμα της χώρας θα επηρεάζεται όλο και περισσότερο από τροπικές αέριες μάζες. Για την Ελλάδα, τα κλιματικά μοντέλα για ένα «μέσο» σενάριο (Α1Β) προβλέπουν αύξηση της θερμοκρασίας έως 3.5 – 4.0º C, με μείωση της βροχόπτωσης κατά περίπου 30% μέχρι τα τέλη του αιώνα.
Χαρακτηριστικά προβλέπεται ότι οι θερμότερες μέρες στην Αθήνα σήμερα θα είναι οι πιο δροσερές στα τέλη του 2100. Η Μεσόγειος, και ιδιαίτερα η Ανατολική, φαίνεται να θερμαίνεται 3 φορές πιο γρήγορα από την παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας.
Επιπλέον, η αναμενόμενη μείωση της χειμερινής βροχόπτωσης και η αύξηση των πυρκαγιών το καλοκαίρι, θα έχουν σημαντικές αναδράσεις στο κλίμα στη περιοχή μας μέσω της αλλαγής της σύστασης της ατμόσφαιρας, που πρέπει να συνεκτιμηθούν. Ενδεικτικές προβλεπόμενες επιπτώσεις για την Ελλάδα, που έχουν αρχίσει ήδη να διαφαίνονται, είναι:
- Αύξηση μεγίστων ημερήσιων/νυχτερινών θερμοκρασιών (κατά συνέπεια αύξηση αναγκών κλιματισμού/κατανάλωσης ενέργειας το καλοκαίρι).
- Ενίσχυση παραγωγής φωτοχημικών ρύπων και αύξηση των ασθενειών που προκαλούνται από φορείς (vector borne diseases).
- Θερμική δυσφορία.
- Μεταβολή της περιόδου των καλλιεργειών.
- Έντονη ξηρασία (με έμφαση σε νότια, ανατολικά ηπειρωτικά και Κρήτη).
- Αύξηση δασικών πυρκαγιών (με έμφαση σε όλη την ανατολική Ελλάδα).
- Αύξηση πλημμυρικών φαινομένων.
- Διάβρωση των ακτών
- Εισροή θαλάσσιου νερού στα υπόγεια γλυκά νερά.
- Οξίνιση του νερού της θάλασσας και αύξηση των θαλάσσιων περιοχών με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου.
- Αλλαγή στη βιοποικιλότητα».
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αναστρέψουμε την κατάσταση, είναι αναστρέψιμη;
«Η κατάσταση είναι ακόμα αναστρέψιμη αλλά μέτρα έπρεπε να έχουν παρθεί από “εχτές”. Η Συμφωνία του Παρισιού προβλέπει περιορισμό της κλιματικής αλλαγής στον 1.5ºC αλλά για την επιτυχία της απαιτείται η λήψη άμεσων μέτρων από όλες τις χώρες.
Η πρόσφατη αναφορά του IPCC (2018) για τις επιπτώσεις της παγκόσμιας υπερθέρμανσης λόγω αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 1.5ºC σχετικά με τα επίπεδα της προβιομηχανικής περιόδου, τεκμηρίωσε τη δυσκολία για την επίτευξη αυτού του στόχου αλλά και το μεγάλο κέρδος που έχουμε περιορίζοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1.5ºC αντί του στόχου των 2ºC που ίσχυε έως τώρα.
Όσο μεγαλύτερη η επερχόμενη υπερθέρμανση, τόσο εντονότερες οι επιπτώσεις της, με ακραία φαινόμενα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές (ραγδαίες βροχοπτώσεις σε κάποιες περιοχές και έλλειψη βροχόπτωσης και πιθανότητα ξηρασίας σε άλλες).
Χαμηλότεροι ρυθμοί θερμοκρασιακών αλλαγών δίνουν πολύτιμο χρόνο, αναγκαίο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναγκαιότητα επίτευξης της προσαρμογής παράκτιων περιοχών και ευαίσθητων οικοσυστημάτων που μπορεί να επωφεληθούν από τον σχετικά αργό ρυθμό αύξησης του επιπέδου της θάλασσας».
Τελικά, οι επιστήμονες μπορείτε… να μας σώσετε; Πόσο δυνατά «όπλα» έχετε στα χέρια σας για να το καταφέρετε;
«Η επιστήμη μας έχει μια τεράστια ευθύνη, καθώς σχεδόν καμία άλλη επιστήμη δεν έχει τέτοια επίδραση σε τόσους ανθρώπους και δράσεις σε σχεδόν ημερήσια βάση. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της συμφωνίας του Παρισιού απαιτείται η λήψη άμεσων μέτρων από όλες τις χώρες για τη μείωση των εκπομπών των θερμοκηπικών ρύπων.
Για την ευημερία του ανθρώπου αναγκαία είναι επίσης και η προσαρμογή των δραστηριοτήτων κάθε χώρας στην κλιματική αλλαγή για τη μείωση των επιπτώσεών της. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στα δύο αυτά επίπεδα με δράσεις για τη μείωση του κλιματικού αποτυπώματος της χώρας και με δράσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή που βιώνουμε, δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο καθοδηγούμενη από τη σχετική επιστημονική γνώση.
Χρειάζεται τόσο ένας μεσοπρόθεσμος προγραμματισμός για τις επόμενες δεκαετίες, όσο και μακροπρόθεσμη χάραξη πορείας για βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον ανάπτυξη της χώρας. Και μην ξεχνάμε: Οι κρίσεις είναι ευκαιρίες να αλλάξουμε προς το καλύτερο».
Τι μπορεί να κάνει ο απλός κόσμος για να βοηθήσει;
«Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω δεν μπορεί να έχουν επιτυχή κατάληξη χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών. Και η συμμετοχή πρέπει να γίνει σε δυο επίπεδα: α) με τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος, δηλαδή χρήση εξοπλισμού και μέσων φιλικών προς το περιβάλλον (π.χ. χρήση ποδήλατου ή ΜΜΜ αντί για ΙΧ, αποφυγή σπατάλης ενέργειας, π.χ αλλαγή των λαμπτήρων με λιγότερο ενεργοβόρους, απενεργοποίηση των ηλεκτρικών συσκευών όταν δε τις χρησιμοποιούμε, καλύτερη μόνωση των σπιτιών κλπ) αλλά και β) μέσω προσαρμογής.
Βασικό σημείο της προσαρμογής πρέπει να είναι και η αλλαγή του τρόπου ζωής και η απομάκρυνση από το υπερκαταναλωτικό μοντέλο. Μην ξεχνάμε ότι, παρόλο που η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει περισσότερο τους φτωχότερους και τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, η αλληλεγγύη πρέπει να είναι ο οδηγός μας. Οι διαφορές μας μπροστά στην κλιματική αλλαγή είναι ελάχιστες σε σύγκριση με την επιβίωση του ανθρώπινου είδους».
Τι εξαρτάται από τη χώρα μας; Είμαστε ένα μικρό κομμάτι σε μια μεγάλη αλυσίδα, φαντάζομαι. Η Ελλάδα μπορεί να αλλάξει την κατάσταση;
«Αν και ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής απαιτεί διεθνείς συμφωνίες για συντονισμένες τοπικές δράσεις, η προσαρμογή γίνεται κύρια σε τοπικό επίπεδο.
Γι’ αυτό η χώρα μας χρειάζεται:
1) να στοιχειοθετήσει άμεσα, με βάση τις τρέχουσες επιστημονικές γνώσεις, τις περιβαλλοντικές επιδράσεις που έχει η κλιματική αλλαγή σε κάθε περιοχή, με τη χρήση δεικτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων στους διάφορους κοινωνικο-οικονομικούς τομείς και την ανθρώπινη υγεία,
2) να αναπτύξει τεχνογνωσία αιχμής και πρωτοποριακά εργαλεία σε διεθνές επίπεδο ώστε να έχει τεκμηριωμένη επιστημονική άποψη για θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της απορρέουσας κλιματικής αλλαγής».