Προσπαθούν να ρίξουν «φως» στα αίτια της φονικής πυρκαγιάς στο Μάτι Αττικής και να αποτιμήσουν το μέγεθος της καταστροφής. Οι ερευνητές από το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ITE, Δημήτρης Πουρσανίδης και Σταύρος Σταγάκης, μιλούν στην «Π» για το αποτέλεσμα της χαρτογράφησης των καμένων εκτάσεων και εξηγούν ότι η ρητίνη που έχει το πεύκο λειτουργεί σαν βενζίνη σε ξερά ξύλα, η μετάδοση της φωτιάς σε δάση πεύκης είναι εξαιρετικά γρήγορη ενώ όταν οι άνεμοι πνέουν με μεγάλη ένταση, το αποτέλεσμα είναι καταστρεπτικό.
Για την κλιματική αλλαγή, που είναι ιδιαίτερα έντονη σήμερα, τονίζουν πως είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός δράσεων προσαρμογών σε πολλαπλά επίπεδα.
Η συνέντευξη που παραχώρησαν στην «Π» έχει ως εξής:
Το Εργαστήριό σας χαρτογράφησε τις καμένες περιοχές σε Αττική και Αποκόρωνα. Τι διαπιστώσατε;
Δημήτρης Πουρσανίδης: «Tο Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον (http://rslab.gr), του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ITE, προχώρησε στην αποτύπωση των καμένων εκτάσεων στην περιοχή Μάτι Αττικής καθώς και στην περιοχή Βρύσες Αποκορώνου με τη χρήση δορυφορικών καταγραφών από συστοιχία μικροδορυφόρων, στην οποία έχει πρόσβαση για ερευνητικούς σκοπούς.
Οι δορυφόροι αυτοί έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν σε καθημερινή βάση δεδομένα χωρικής ανάλυσης 4 μέτρων.
Και στις δύο περιπτώσεις των πυρκαγιών, η ένταση του ανέμου και η συνεχής αλλαγή της ταχύτητας δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο μικροκλιματικό τοπίο που σε συνδυασμό με την τοπογραφία συνετέλεσε στις μεγάλες καταστροφές. Οι δορυφορικές καταγραφές που χρησιμοποιήθηκαν είναι κατάλληλες για την αποτύπωση των καμένων εκτάσεων αλλά και των άκαυστων νησίδων εντός μιας μεγάλης περιοχής.
Οι νησίδες αυτές συνήθως χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης, καθώς αποτελούν εστίες πρασίνου και βιοποικιλότητας. Τα γεωγραφικά δεδομένα που παράγονται από το Εργαστήριό μας έχουν το δυναμικό να υποστηρίξουν τόσο την ταχεία αποτίμηση των επιπτώσεων της καταστροφής, όσο και εφαρμογές όπως ο σχεδιασμός της αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων και η διαδικασία αποζημίωσης των καλλιεργειών».
Το μέγεθος της καταστροφής είναι πρωτόγνωρο για τα τοπικά δεδομένα;
Δημήτρης Πουρσανίδης: «Οι πυρκαγιές που ξεκινούν σε θέσεις με άφθονη καύσιμη ύλη και συνθήκες χαμηλής υγρασίας, υψηλής θερμοκρασίας και ανέμων μεγάλης έντασης έχουν την τάση να εξελίσσονται σε απρόβλεπτες και πολλές φορές δύσκολα αντιμετωπίσιμες.
Επιπρόσθετα, η βλάστηση που αποτελείται από πεύκα μεγάλης ηλικίας και με υποόροφο που δεν έχει καθαρισθεί ποτέ αποτελεί εξαιρετική καύσιμη ύλη.
Η ρητίνη που έχει το πεύκο λειτουργεί σαν βενζίνη σε ξερά ξύλα.
Η μετάδοση της φωτιάς σε δάση πεύκης είναι εξαιρετικά γρήγορη ενώ όταν οι άνεμοι πνέουν με μεγάλη ένταση, το αποτέλεσμα είναι καταστρεπτικό, όπως συνέβη στο Μάτι Αττικής με τα θλιβερά αποτελέσματα της απώλειας ανθρώπων.
Οι φωτιές αυτές δεν ανήκουν στις «συνηθισμένες» φωτιές που έχουμε στην Κρήτη τους καλοκαιρινούς μήνες και κυρίως όταν υπάρχουν βόρειοι άνεμοι και υψηλές θερμοκρασίες. Όμως αν δεν λαμβάνονται σωστά μέτρα πρόληψης, τα οποία μπορούν να υποστηριχθούν με χρήση νέων τεχνολογιών για τον σχεδιασμό σεναρίων πυρκαγιών και αντιμετώπισης αυτών, τότε πιθανόν τέτοιες φωτιές να υπάρξουν συχνότερα».
Πρόσφατα ανακοινώσατε πως θα μελετήσετε τη θερμική συμπεριφορά του κέντρου του Ηρακλείου. Τι έχετε δει μέχρι σήμερα;
Σταύρος Σταγάκης: «Η μελέτη της θερμικής συμπεριφοράς του κέντρου του Ηρακλείου έγινε σε συνεργασία με το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστημών Ζωής (NMBU) και το Jet Propulsion Laboratory (JPL) της NASA. Εκτελέσθηκε σειρά πτήσεων μη-επανδρωμένης εναέριας πλατφόρμας (UAV) στο κέντρο της πόλης, την Πέμπτη 26 και Παρασκευή 27 Ιουλίου.
Η πλατφόρμα αυτή είναι εξοπλισμένη με αισθητήρες ακτινοβολίας σε διάφορες φασματικές περιοχές, με σκοπό την αναλυτική χαρτογράφηση των τύπων κάλυψης του αστικού ιστού, καθώς και των θερμικών εκπομπών τους. Επίσης, τις ίδιες ώρες και μέρες έγιναν θερμικές καταγραφές της περιοχής μέσω του δορυφορικού συστήματος ASTER (NASA).
Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν εξαιρετική διαφοροποίηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας των κτηρίων ανάλογα με το υλικό μόνωσης. Αυτές τις μέρες τα πρώτα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο Συμπόσιο που η Διεθνής Επιστημονική Κοινότητα που ασχολείται με το Αστικό Κλίμα διοργανώνει στη Νέα Υόρκη (ICUC10) την εβδομάδα αυτή (6-10 Αυγούστου).
Μελλοντικά, θα εκτιμηθούν οι επιδράσεις των υλικών και της αστικής μορφολογίας στην ενεργειακή αποδοτικότητα των κτηρίων και στη θερμική άνεση των πολιτών. Από τη μελέτη αυτή αναμένεται να χαρτογραφηθούν περιοχές του κέντρου με σημαντική θερμική επιβάρυνση, δηλαδή περιοχές στις οποίες τα δομικά υλικά και η πυκνότητα δόμησης προκαλούν αυξημένη απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας και επανεκπομπή θερμότητας.
Η διαδικασία αυτή είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τον ρυθμό αποθήκευσης της θερμότητας στα κτήρια και προκαλεί το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, το οποίο επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης, οξύνοντας τη θερμική επιβάρυνση σε περιόδους καυσώνων. Αναμένεται επίσης να αποτυπωθεί η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτηρίων στην περιοχή μελέτης».
Οι επιστήμονες λένε ότι έχουμε ήδη καταναλώσει τους φυσικούς πόρους για φέτος. Τι σημαίνει αυτό για την Κρήτη;
Δημήτρης Πουρσανίδης: «Όντως, σύμφωνα με το Global Footprint Network, η 1η Αυγούστου είναι η μέρα που οι άνθρωποι κατανάλωσαν τους θεωρητικά διαθέσιμους πόρος που «δικαιούνται» να καταναλώσουν στην διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους και από την 2η Αυγούστου καταναλώνουν τους πόρους για το 2019.
Οι υπολογισμοί βασίζονται σε στατιστικά δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών, σε επίπεδο χώρας. Για την Κρήτη δεν μπορούμε να πούμε πολλά καθώς χρειάζονται στατιστικά δεδομένα σε επίπεδο περιφέρειας.
Σίγουρα όμως, η υπέρμετρη ανάπτυξη του τουρισμού απαιτεί προσεχτικούς σχεδιασμούς, καθώς απαιτούνται πολλαπλάσιοι πόροι (τρόφιμα, νερό, απορρίμματα) να παραχθούν και η διαχείρισή τους να γίνει με ορθολογικό τρόπο».
Όσο αφορά στο κλίμα, τι σας προβληματίζει ως επιστήμονες περισσότερο;
Δημήτρης Πουρσανίδης: «Καθώς οι κλιματικές συνθήκες αλλάζουν, είμαστε θεατές φυσικών φαινομένων όπως οι βροχοπτώσεις με εντονότερα χαρακτηριστικά (μικρή διάρκεια, μεγάλη ποσότητα), ημέρες με υψηλές θερμοκρασίες περισσότερες σε αριθμό, ενώ φέτος το καλοκαίρι υψηλές θερμοκρασίες στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη για μεγάλο χρονικό διάστημα καθώς και δασικές πυρκαγιές ακόμα σε στον Αρκτικό κύκλο της Σουηδίας.
Όλα αυτά αναμένεται να ενταθούν τα επόμενα χρόνια, ενώ κρίνεται αναγκαίος ο σχεδιασμός δράσεων προσαρμογών στην κλιματική αλλαγή σε πολλαπλά επίπεδα. Ιδιαίτερα με προβληματίζει η στάση των πολιτικών σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης αλλά και του ατόμου-πολίτη που δεν θεωρεί τον εαυτό του ως τμήμα του προβλήματος.
Στις αστικές περιοχές απαιτείται ιδιαίτερη αντιμετώπιση και ο σχεδιασμός μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής σε αυτήν θα πρέπει να βασίζεται σε αναλύσεις του αστικού ενεργειακού ισοζυγίου σε τοπική κλίμακα όπως έδειξε το Ευρωπαϊκό έργο URBANFLUXES (http://urbanfluxes.eu), το οποίο συντονίστηκε από το Εργαστήριό μας».
Τι θα μπορούσε να κάνει ο καθένας από μας για να αντιστρέψει την κατάσταση;
Δημήτρης Πουρσανίδης: «Για το θέμα αυτό πολύ μελάνι έχει αφιερωθεί περιγράφοντας τι πρέπει να κανουμε για να αντιστρέψουμε την κατάσταση. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα φαίνεται πως δεν λαμβάνονται υπόψη όσα έχουν προταθεί, καθώς κομβικό σημείο είναι η σύμπραξη ικανού αριθμού πολιτών σε σταθερή καθημερινή βάση και όχι σε ημέρες – επετείους για κάποια περιβαλλοντική δράση.
Σε ατομικό επίπεδο, κάθε εξοικονόμηση ενέργειας από θέρμανση/ψύξη/μετακίνηση, ορθή διαχείριση της τροφής (άρα μείωση της σπατάλης) και γενικότερα της ορθολογικής κατανάλωσης είναι το πρώτο βασικό βήμα.
Όταν αυτό αναχθεί σε πληθυσμό πόλης σε σταθερή καθημερινή βάση, τότε κάποια σημάδια θα αρχίσουν να φαίνονται. Η ατομική ευθύνη είναι το μεγαλύτερο βήμα. Όσο αυτό δεν υπάρχει στη σημερινή κοινωνία, θα απομακρυνόμαστε από τη γρήγορη ανατροπή της κατάστασης που βιώνουμε».