Μπορεί η αγορά ενός σπιτιού να γίνει η αιτία ή μάλλον η αφορμή για να αλλάξει ένας συγγραφέας ρότα;
Στην περίπτωση του συντοπίτη μας, Άρη Σφακιανάκη αυτό ακριβώς συνέβη όταν μετακόμισε στην οδό Κασομούλη, κάπου στην Αθήνα.
Δεν ήθελε πολλά ο συγγραφέας και στο ερώτημα ποιος ήταν αυτός ο Κασομούλης, ξεδιπλώθηκε μπροστά του μια από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες της ιστορίας μας, η πολιορκία του Μεσολογγίου. Καρπός της έρευνας που ακολούθησε ήταν πριν τρία χρόνια η… είσοδος στον κόσμο του ιστορικού μυθιστορήματος, με το βιβλίο η “Έξοδος” ενώ φέτος “βγήκε” η “Σκιά του Κυβερνήτη”, η οποία αναφέρεται στον Ιωάννη Καποδίστρια.
Γιατί όμως επέλεξε να γράψει μετά το Μεσολόγγι για τον πρώτο κυβερνήτης της Ελλάδας;
“Το Μεσολόγγι” – εξηγεί μιλώντας στην “Π”ο συγγραφέας- “στάθηκε οριακή στιγμή για τον αγώνα των Ελλήνων. Η έξοδος του Μεσολογγίου αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για την ελληνική υπόθεση. Από την άλλη, ο Καποδίστριας υπήρξε η μεγάλη ελπίδα των Ελλήνων να παύσουν οι εμφύλιοι και να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο κράτος”.
Η έρευνα, που κράτησε τρία χρόνια, έφερε στο φως στοιχεία που δεν γράφει η μεγάλη ιστορία, όπως ο έρωτας του κυβερνήτη με την Ρωξάνδρα Στούρτζα μια Ελληνίδα κυρία επί των τιμών της τσαρίνας, που έμεινε ως το τέλος πλατωνικός.
Η “Εξοδος” και η “Σκιά του Κυβερνήτη” είναι, όπως σχεδιάζει ο συγγραφέας παρά την κούραση του εγχειρήματος, τα δύο πρώτα μιας τριλογίας που θα ολοκληρωθεί με ένα βιβλίο για τα χρόνια του Όθωνα –υπό την βασιλεία του οποίου οι Έλληνες έζησαν για τριάντα συναπτά έτη.
Κι όλα αυτά μέσα στην συγκυρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
‘’Πιστεύω” -αναφέρει ο Άρης Σφακιανάκης – “ότι οι εορτασμοί είναι μια καλή ευκαιρία να κάτσουν οι Έλληνες και να σκεφτούν τι είναι αυτό που θέλουν να οραματιστούν για την πατρίδα. Χρειαζόμαστε ένα όραμα που θα μας βοηθήσει να ομονοήσουμε και να πάμε τη χώρα μπροστά”.
Στην συνέντευξή του στην “Π” ο Άρης Σφακιανάκης μιλά ακόμα για τον ιστορικό αλφαβητισμό, για την αλλαγή της σχέσης του με την Ιστορία και την Ελλαδα, για το δικό του Ηράκλειο, αλλά και για την ωριμότητα.
“Ο Καποδίστριας ήταν ένας μοναχικός καβαλάρης με αφειδώλευτη αγάπη για την Ελλάδα”
-Πριν τρία χρόνια, με την ‘’Εξοδο’’, κάνατε… είσοδο η οποία φέτος συνεχίζετε με το η «Σκιά του Κυβερνήτη».
Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που σας έκανε να αλλάξετε ρότα συγγραφικά;
Πριν από μερικά χρόνια αγόρασα ένα σπίτι στην Αθήνα, στην οδό Κασομούλη. Ποιος ήταν αυτός ο Κασομούλης; Έψαξα και βρήκα ότι ήταν κάποιος γραμματικός του οπλαρχηγού Στουρνάρη κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου. Είχε μάλιστα γράψει πέντε βιβλία, τα οποία έσπευσα να αγοράσω. Μιλούσαν για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με τόσο γλαφυρό τρόπο που με οδήγησε να διαβάσω κι άλλα έργα ανθρώπων που έζησαν εκείνη την εποχή –οπλαρχηγών και κοτσαμπάσηδων. Έπεσα με τα μούτρα στην Ιστορία της Επανάστασης. Από εκεί μέσα, από τον κουρνιαχτό της γένεσης του νέου Ελληνικού κράτους, βγήκε η λαχτάρα μου να γράψω κι εγώ κάτι για εκείνα τα χρόνια, σαν ένα μικρό αντίδωρο προς τους γενναίους εκείνους που τα έδωσαν όλα για την ελευθερία.
-Γιατί επιλέξατε μετά το Μεσολόγγι να γράψατε για τον Καποδίστρια;
Το Μεσολόγγι στάθηκε οριακή στιγμή για τον αγώνα των Ελλήνων. Η Έξοδος του Μεσολογγίου αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για την ελληνική υπόθεση. Από την άλλη, ο Καποδίστριας υπήρξε η μεγάλη ελπίδα των Ελλήνων να παύσουν οι εμφύλιοι και να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο κράτος. Ο πολιτικός από την Κέρκυρα ήταν κορυφαίο όνομα εκείνη την εποχή στην Ευρώπη και ο ερχομός του στην Ελλάδα θα έδινε άλλο τόνο στην προσπάθεια να εδραιωθεί η Επανάσταση και τελικά η ανεξαρτησία. Πράγμα που έγινε (η ανεξαρτησία εννοώ) μερικούς μήνες πριν οι ευγνωμονούντες Έλληνες τον σκοτώσουν.
-Ποιος ήταν σε αδρές γραμμές ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας μας;
Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν ένας μοναχικός καβαλάρης με μεγάλη καρδιά, αφειδώλευτη αγάπη για την Ελλάδα κι ένα λαμπρό όραμα για τον τόπο στην επιδίωξη του οποίου έκανε πέρα κάθε προσωπική του ευδαιμονία.
-Ένα τέτοιο θέμα απαιτεί μεγάλη έρευνα. Πόσο καιρό ερευνούσατε για το θέμα σας;
Η έρευνα κράτησε περίπου τρία χρόνια. Άλλα δυο μου πήρε η συγγραφή. Το εύκολο και απολαυστικό μέρος αυτού του ταξιδιού ήταν η έρευνα. Η συγγραφή ήταν το κοπιαστικό και ενοχλητικό για την μέση μου κομμάτι.
Υπήρξαν πράγματα που μάθατε κατά την έρευνα που σας εντυπωσίασαν τόσο για την ζωή όσο και για την προσωπικότητα του Καποδίστρια;
Αυτό που δεν ήξερα και μου έκανε τέτοια εντύπωση ώστε έπαιξε ρόλο στην απόφασή μου να γράψω για τον Καποδίστρια ήταν ο έρωτάς του με την Ρωξάνδρα Στούρτζα μια ελληνίδα κυρία επί των τιμών της τσαρίνας. Υπήρξε έρωτας πλατωνικός και από τις δύο πλευρές, έρωτας που κράτησε μες στον χρόνο ως το τέλος του Κυβερνήτη, έρωτας που εκείνος δεν άφησε να ανθίσει καθώς φοβήθηκε ότι θα τον αποσπούσε από το κύριο έργο του που ήταν η σωτηρία της Ελλάδας.
Πού στο βιβλίο σας η ιστορία συναντά το μυθιστόρημα;
Όταν ο Καποδίστριας βρίσκεται στην Ανκόνα της Ιταλίας και περιμένει το πλοίο που θα τον φέρει στην Ελλάδα συναντιέται με τον ήρωα του βιβλίου μου, έναν σκοτεινό άντρα που θα προσκολληθεί στον Κυβερνήτη και θα γίνει ο σωματοφύλακάς του. Εκεί ακριβώς η Ιστορία συναντάει το μυθιστόρημα. Και είναι μέσα από το βλέμμα εκείνου του σωματοφύλακα που βλέπουμε όλα τα γεγονότα της εποχής αλλά και τις ιδιωτικές στιγμές του Καποδίστρια.
-Τι πιστεύετε ότι χάθηκε για την Ελλάδα με την δολοφονία του;
Ο Καποδίστριας έφερνε μαζί του θεσμούς για την Ελλάδα, θεσμούς ευρωπαϊκούς που θα έστρεφαν την χώρα προς την Δύση μάλλον παρά προς την Ανατολή. Ωστόσο η πατρίδα μας είχε χάσει τα νάματα της Αναγέννησης και όσο και αν ο Κυβερνήτης θέσπισε τον φοίνικα σαν το πρώτο νόμισμα της χώρας, το πουλί δεν βγήκε ποτέ από τις στάχτες του.
-Ποια θα ήταν η εικόνα της χώρας αν… δεν είχε δολοφονηθεί;
Για την φανέρωση μιας τέτοιας εικόνας, δεν θα μας έφτανε ούτε η ενόραση του Νοστράδαμου.
“Η πόλη ομόρφυνε αλλά θα κατεδάφιζα την πλατεία Ελευθερίας”
-Τι σας αρέσει στο Ηράκλειο και τι σας χαλάει;
-Το Ηράκλειο έχει γίνει μια πολύ όμορφη πόλη –κάθε επισκέπτης το αναγνωρίζει αυτό. Αν κάτι με χαλάει είναι οι γιγαντοοθόνες των τηλεοράσεων που επισκιάζουν την ανθρώπινη παρουσία σε κάθε καφέ του κέντρου βουίζοντας όμοια οχληρά έντονα στο αυτί κάθε φιλίστορα ρέκτη που επιθυμεί να απολαύσει το ρόφημά του δίχως τον βόμβο του φωτεινού κουτιού. Εντάξει, θα κατεδάφιζα και την πλατεία Ελευθερίας –τουλάχιστον τους άξεστους πυλώνες των φώτων της.
“Περισσότερα για την Ελλάδα έμαθα ταξιδεύοντας εκτός Ελλάδας”
-Βλέπετε κάποιους παραλληλισμούς με το σήμερα;
Ευτυχώς ο λαός μας έχει ωριμάσει –δεν διαλέγει πια να δολοφονεί τους ηγέτες του όταν δεν ικανοποιούν τα γούστα του. Απλώς δεν τους ψηφίζει.
-Θα συνεχίσετε με το ιστορικό μυθιστόρημα; Ποια περίοδο της ιστορίας μας θα ακολουθήσει;
-Αρχική μου σκέψη ήταν να γράψω μια τριλογία για τις απαρχές του νέου ελληνικού κράτους. Ολοκλήρωσα το Μεσολόγγι και τον Καποδίστρια, έχοντας κατά νου να τελειώσω αυτήν την τριλογία με ένα βιβλίο για τα χρόνια του Όθωνα – υπό την βασιλεία του οποίου οι Έλληνες έζησαν για τριάντα συναπτά έτη. Ωστόσο, προς ώρας νιώθω τόσο κουρασμένος που ούτε να το σκέφτομαι δεν θέλω.
-Θεωρείτε ότι στην χώρα μας και στο εκεπαιδευτικό μας σύστημα υπάρχει ιστορικός αναλφαβητισμός;
Το πρώτο μέλημα του Καποδίστρια ήταν η παιδεία. Την θεωρούσε ως το πλέον σημαντικό θεμέλιο για την ίδρυση του νέου κράτους. Όμως, από τότε κιόλας του ζητούσαν να φτιάξει Πανεπιστήμια ενώ ο λαός δεν ήξερε ούτε την αλφαβήτα – ο Μακρυγιάννης έκατσε στα πενήντα του να μάθει μερικά γράμματα ώστε να μπορέσει να γράψει ο ίδιος τις αναμνήσεις του από εκείνα τα χρόνια. Δυστυχώς το εκπαιδευτικό μας σύστημα στηρίχτηκε στην αναζήτηση μιας θέσης φοιτητή στα πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα την εξάπλωση του ψιττακισμού (διάβαζε παπαγαλία) και επομένως την αμορφωσιά.
– Μετά τα δύο αυτά βιβλία άλλαξε η σχέση σας με την Ελλάδα και την Ιστορία;
Είναι γεγονός ότι μελετώντας για να γράψω αυτά τα δυο μυθιστορήματα έμαθα πολλά πράγματα για την Ελλάδα και κυρίως για τη νοοτροπία των Ελλήνων – που φαίνεται να παραμένει αναλλοίωτη δια μέσου των αιώνων. Όμως πολύ περισσότερα για την Ελλάδα έμαθα ταξιδεύοντας εκτός Ελλάδας. Η σύγκριση είναι αυτή που εδραιώνει τη γνώση.
“Χρειαζόμαστε ένα όραμα που θα μας βοηθήσει να ομονοήσουμε”
-Μια βιβλιοκριτική στο ίντερνετ αναφέρει: “Ίσως ο… καλύτερος Άρης Σφακιανάκης, σοφός, ώριμος, ταλαντούχος’’. Αλήθεια η ωριμότητα τι φέρνει και τι στερεί τόσο σε συγγραφικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο;
-Η ωριμότητα σε συγγραφικό επίπεδο σε οδηγεί να αποφασίζεις πιο εύκολα τι θα πετάξεις και τι θα κρατήσεις ανάμεσα στις δεκάδες σελίδες που έχεις γράψει. Η ωριμότητα σε προσωπικό επίπεδο σε κάνει να συγχωρείς εκείνους που σε στενοχώρησαν, σε κάνει να αντιλαμβάνεσαι την ματαιότητα των πραγμάτων και τέλος σε κάνει να δακρύζεις συχνότερα στις συγκινητικές στιγμές κάποιας ταινίας.
-Το 2021 η Ελλάδα γιορτάζει τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Πέρα από τις παράτες τι θα θέλατε να γίνει ή να ειπωθεί;
Πιστεύω ότι οι εορτασμοί για τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821 είναι μια καλή ευκαιρία να κάτσουν οι Έλληνες και να σκεφτούν τι είναι αυτό που θέλουν να οραματιστούν για την πατρίδα.
Χρειαζόμαστε ένα όραμα που θα μας βοηθήσει να ομονοήσουμε και να πάμε τη χώρα μπροστά. Θα είναι ένα όραμα σε οικονομικό επίπεδο; Θα είναι σε εθνικό επίπεδο; Οφείλουμε απέναντι στους εαυτούς μας και στα παιδιά μας να αποφασίσουμε τι θέλουμε για την Ελλάδα. Φοβάμαι όμως ότι οι εορτασμοί θα αναλωθούν για μια ακόμη φορά σε πομφόλυγες και σκάρτα βεγγαλικά.
“Το δικό μου Ηράκλειο”
-Ποιο είναι το δικό σας Ηράκλειο;
-Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο 14 της οδού Αρχανών, ένα νεοκλασικό στο κέντρο του Ηρακλείου –που φρόντισα με τον αδερφό μου να κηρύξουμε διατηρητέο. Θυμάμαι ακόμα αχνά πώς ήταν παλιά η πλατεία του Βαλιδέ τζαμί. Οι μιναρέδες της πόλης ξηλώθηκαν, όπως κατεδαφίστηκε και το Ξενία στο λιμάνι.
Το δικό μου Ηράκλειο υφαίνεται ανάμεσα στον τάφο του Καζαντζάκη, το παλιό Γυάλινο Περίπτερο όπου γίνονταν οι πρώτοι αποκριάτικοι παιδικοί χοροί, την Παναγία των Σταυροφόρων όπου εκκλησιαζόταν η γιαγιά μου κι εγώ ενίοτε ντυνόμουν παπαδάκι και κρατούσα εξαπτέρυγα και την αγορά της πόλης με τον φούρνο του Τούλη.
Το δικό μου Ηράκλειο ακούει ακόμα το βουητό της παλιάς Ηλεκτρικής που στοίχειωνε τα βράδια μας, κάνει βεγγέρες στα κατώφλια των σπιτιών και μυρίζει το γιασεμί και το νυχτολούλουδο κήπων σκοτεινών. Το δικό μου Ηράκλειο είναι η Βικελαία, είναι ο Άγιος Μηνάς, είναι τα βιβλιοπωλεία του. Και βέβαια είναι το Καπετανάκειο όπου έζησα τα εφηβικά μου χρόνια, είναι το Θηλέων όπου ξεροσταλιάζαμε μέχρι να βγουν τα κορίτσια και είναι η Κνωσός όπου αποτραβιόμασταν εμείς οι φυσιοδίφες για να ξεφυλλίσουμε τον έρωτά μας.
-Σε ποια μέρη θα πάτε όταν κατέβετε στην πόλη;
Θα συναντήσω για δείπνο τους φίλους μου άλλοτε στο Σμάρι κι άλλοτε στο Βουρβουλάδικο. Θα κάνω το προσκύνημά μου στον τάφο του Καζαντζάκη και στον τάφο της μάνας μου. Και θα περπατήσω στα στενοσόκακα της πόλης ανασύροντας εικόνες της χρυσής μου νιότης και βουτώντας στη νοσταλγία ενός παραδείσου χαμένου πια.