“Ένα αφιέρωμα σ’ αυτούς που αναπαράγουν την ιστορία και το «είναι» του τόπου μας“
Δύο ακούραστοι εργάτες της επιστήμης, οι αρχαιολόγοι Βέρα Κλώντζα-Γιάκλοβα και Μανώλης Κλώντζας μέσα από τη συγκροτημένη μελέτη που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της μακράς ερευνητικής διαδρομής που έχουν διανύσει, παρουσιάζουν ένα νέο βιβλίο.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι «Αρχαιολογία : Το σημαντικότερο αρχαιολογικό εύρημα δεν θα βγει από τη γη» και φέρει τη σφραγίδα των εκδόσεων «Ατέχνως». Ακολουθώντας το μίτο της αρχαιολογικής έρευνας μέσα από την οποία προσεγγίζουμε και κατανοούμε το ιστορικό παρελθόν, οι δύο αρχαιολόγοι μέσα από το βιβλίο τους, αναδεικνύουν μια σειρά κρίσιμα επιστημονικά ερωτήματα που έχουν ευθεία αναφορά στην καθημερινότητα που βιώνει η σύγχρονη κοινωνία και ο τρόπος που εξελίσσεται.
Ο αρχαιολόγος Μανώλης Κλώντζας μιλά σήμερα με συνέντευξη του στην «Π» για το νέο του βιβλίο.
-Με ποιες σκέψεις οδηγηθήκατε στη συγγραφή του βιβλίου σας;
«Ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς. Οι περισσότεροι από μας αισθανόμαστε ότι τα πάντα να αλλάζουν γύρω μας. Ο χρόνος μοιάζει πότε στάσιμος και πότε να επιταχύνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα τόσο που ο άνθρωπος αισθάνεται ότι δεν μπορεί να προλάβει τις ίδιες τις φυσικές του ανάγκες. Ένα χαοτικό τοπίο γύρω μας, όπου οι σταθερές που γνωρίσαμε μέσα από την πείρα μας μεταλλάσσονται σε βαρίδια και η ανασφάλεια σε σταθερά. Μέσα όμως από την αρχαιολογική έρευνα και την προσπάθεια για κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος των ανθρώπινων κοινωνιών ο αρχαιολόγος καθώς θέτει αντίστοιχα επιστημονικά ερωτήματα με τις καθημερινές ανησυχίες και προβληματισμούς που έχει ο άνθρωπος του σήμερα, συναντά αρκετές αναλογίες με το σήμερα. Τις ομαδοποιεί και τις συγκρίνει. Χρόνια τώρα τακτοποιούμε μεθοδολογικά την έρευνά μας, τη σκέψη μας και τις συζητήσεις μας τόσο μεταξύ μας όσο και με τους συναδέλφους μας για την καλύτερη κατανόηση αυτών των αναλογιών. Αυτό μάλιστα την στιγμή που η αρχαιολογία ως επιστήμη μπροστά στα μάτια μας αλλάζει ραγδαία. Αλλάζει ραγδαία ακριβώς επειδή καλείται να απαντήσει σε σύνθετα ερωτήματα. Έχει περάσει σε ένα νέο επίπεδο συστηματικής ολιστικής προσέγγισης των θεμάτων που ερευνά. Η ζύμωση όλων των παραπάνω και τα ποιοτικά νέα συμπεράσματα που έχουμε εξάγει, μας υποχρεώνουν ως ανθρωπιστικοί επιστήμονες να κάνουμε αυτό που ο ίδιος ο χαρακτήρας της επιστήμης επιβάλει. Το μοίρασμα των όποιων συμπερασμάτων μας με την κοινωνία. Απ’ αυτή την άποψη δεν ήταν καθόλου τυχαία και η επιλογή μας, κόντρα στις συνήθειες και στην πεπατημένη της εποχής και του κλάδου, να επιλέξουμε ως πρώτα σημεία παρουσίασης της δουλειά μας, τα χωριά και ιδιαίτερα τους πολύπλευρα ενεργούς , ζωντανούς ανθρώπους της υπαίθρου της Κρήτης που με τον ιδρώτα και τον κόπο τους παράγουν αξίες και αγωνίζονται για την προστασία, μελέτη και ανάδειξη των μνημείων ή της πολιτιστικής και φυσικής μας κληρονομιάς. Είναι εκείνοι που αναπαράγουν την ιστορία και το «είναι» του τόπου μας. Εκείνοι που άσχετα αν το αντιλαμβάνονται είναι οι μόνοι που διαφυλάσσουν την υγιή ιστορική σχέση του Κρητικού με τον τόπο. Μια ιστορική σχέση που σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στα αστικά κέντρα έχει χάσει καθώς είτε έχει δεθεί με τις ξένες προς την φύση ανάγκες του κεφαλαίου είτε έχουν αποξενωθεί απ’ αυτή εξαιτίας του. Σε μεγάλο βαθμό η πλειοψηφία στα αστικά κέντρα έχει παρόμοια οπτική για το φυσικό ιστορικό τόπο τους με την οπτική των μεταναστών.. Έτσι χάνεται η αιωνόβια σχέση και γνώση του φυσικού μας πλούτου και των ιδιαιτεροτήτων του, που παλαιότερα γινόταν κτήμα των παιδιών από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Σε μεγάλο βαθμό πχ αυτή είναι βασική αιτία για την εξαφάνιση της διαλεκτού. Αν θέλετε ακόμα και η μετάλλαξη της γόνιμης γης που ιστορικά είναι αποτέλεσμα της φυσικής-ιστορικής επενέργειας του ανθρώπου στην φύση, ακριβώς μέσω της ίδιας διαδικασίας μετατρέπεται σε ανόργανη ύλη. Προσπαθήσαμε λοιπόν στα πλαίσια αυτών των στοχευμένων παρουσιάσεων να συζητήσουμε μαζί τους, να τους καταλάβουμε καλύτερα και όσο μπορούμε να βοηθήσουμε την σοβαρή προσπάθεια τους. Είναι εκείνοι που διαφυλάσσουν αυτό που ιστορικά νοείται ως «πατρίδα» που φυσικά δεν έχει όπως γίνεται ολοφάνερο καμία σχέση ή είναι το ακριβώς αντίθετο με αυτό που οι διάφοροι εθνικιστές αισθάνονται ως πατρίδα – ένα συνονθύλευμα από προκαταλήψεις, αντιεπιστημονικές προσεγγίσεις που γίνονται αντιληπτές μόνο σε φαντασιακό επίπεδο αφού απουσιάζει η φυσική και μόνη πραγματικά υπαρκτή ιστορικά σχέση που μας συνδέει με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Αυτός είναι και ένας από τους παράγοντες που τέτοιες εθνικιστικές προσεγγίσεις είναι ακραία βίαιες προς τους ανθρώπους και την φύση.
Το βιβλίο μας είναι η λογική κατάληξη μιας συνεχούς συζήτησης και προβληματισμού από τα φοιτητικά μας χρόνια και όπως αυτός έχει εξελιχθεί μέσα από την έρευνα. Το Πάθος με την αρχαιολογία και με το γίγνεσθαι στα πλαίσια της ήταν και είναι πολύ έντονο στην σχολή μας αλλά και γενικά στην παγκόσμια αρχαιολογία. Π.Χ. Χθες είχαμε ένα round table για φοιτητές και για καθηγητές για την αρχαιολογία σαν επιστήμη του μέλλοντος. Όταν η επιστήμη περιορίζεται από ξένους προς αυτήν παράγοντές όπως λογής οικονομικές ή προσωπικές σκοπιμότητες, δεν μπορεί να γεννήσει νέα γνώση προς όφελος του ανθρώπου και της φύσης. Εμείς, λοιπόν, προσπαθήσαμε να τακτοποιήσαμε μεθοδολογικά και καταγράψαμε ορισμένες χρήσιμες πλευρές της έρευνάς μας ως αποτέλεσμα αυτού του συλλογικού και πολυετούς προβληματισμού. Από την άλλη και η επικοινωνία του βιβλίου και των απόψεων μας με τις τοπικές κοινωνίες που έχουν αναπτύξει ιδιαίτερη σχέση με την ιστορία του τόπου τους, τον πολιτισμό ή την προστασία μνημείων διαφόρων κατηγοριών εντάσσεται σε συγκεκριμένη μεθοδολογική προσέγγιση που σκοπό έχει εκτός από την παροχή βοήθειας, την δημιουργία νέων μεθοδολογιών και γνώσης».
- Στο βιβλίο σας κάνετε μια προσπάθεια να αναδείξετε – όπως λέτε- «το γνωσιακό μεθοδολογικό άλμα που έχει κάνει τα τελευταία χρόνια η κοινωνική ανθρωπιστική επιστήμη της αρχαιολογίας». Μιλήστε μας γι αυτό…
«Τα τελευταία χρόνια η Αρχαιολογία έχει κάνει ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα ουσιαστικά έχει μετεξελιχθεί σε μια νέα επιστήμη. Στην προσπάθεια τους οι αρχαιολόγοι να απαντήσουν με ασφαλή τρόπο στα όλο και πιο σύνθετα ερωτήματα και μη αρκούμενοι σε εικασίες, χρειάστηκε να συνεργαστούν με άλλες επιστήμες. Τόσο ανθρωπιστικές όπως πχ η εθνολογία, γλωσσολογία, όσο και φυσικές όπως πχ η γεωλογία η βιολογία κλπ. Μέσα απ’ αυτή την διαδικασία το επίπεδο και η ποιότητα της γνώσης άλλαξε ραγδαία. Παράλληλα άλλαξε όπως είναι φυσικό και η μεθοδολογία, ο τρόπος προσέγγισης και κατανόησης του υπό έρευνα αντικειμένου. Η προσέγγιση μέρα με την μέρα γίνεται περισσότερο ολιστική και πολύπλευρη και όπως είναι λογικό τα συμπεράσματα μας είναι εκπληκτικά ασφαλή , αφού καλιμπράρονται από αρκετούς επιστημονικούς κλάδους που τώρα δρουν στα πλαίσια της δοσμένης έρευνας, ως ενότητα δημοκρατικά συνεργαζόμενων κλάδων. Αυτό φυσικά αποτελεί για την αρχαιολογία και για την ίδια την επιστήμη γενικά, «υβριδικο όπλο». Κάποιος μπορεί να πει αντιστρέφοντας το, ότι η αρχαιολογία και η μεθοδολογία της μετατρέπεται σε «υβριδικό όπλο» για τα μικρά και μεγάλα προβλήματα του σήμερα, ένα «υβριδικό όπλο» στην υπηρεσία της ενότητας άνθρωπος -φύση. Λέγοντας το απλούστερα η αρχαιολογία έχει μετεξελιχθεί σε ιστορική εγκληματολογία. Εδώ ας θυμηθούμε πχ πως το εγκληματολογικό της αστυνομίας προσεγγίζει το κάθε συμβάν και πως ολοκληρώνει για λογαριασμό της κοινωνίας την ασφαλέστερη δυνατή στοιχειοθέτηση. Σε αυτή την διαδικασία ακόμα και το ίχνος παρέμβασης, πχ τρίχα ή ηλεκτρονικό αποτύπωμα μελετώνται και συνεκτιμώνται. Έτσι το όποιο συμπέρασμα είναι ακλόνητο βασισμένο σε υπαρκτά, υλικά, άρα και αντικειμενικά στοιχεία. Κατά τον ίδιο περίπου τρόπο με την συνδρομή όμως ακόμα περισσότερων επιστημονικών κλάδων και μεθοδολογιών η αρχαιολογία προσεγγίζει το όποιο συμβάν, κατάσταση ή διαδικασία του παρελθόντος.
Έτσι στη βάση ελάχιστων προφανών για τις αισθήσεις μας στοιχείων καταφέρνουμε με την βοήθεια άλλων επιστημονικών ή νέων μεθόδων να συμπληρώσουμε τέτοιο πεδίο αποδείξεων που μπορούμε να απαντάμε με επιχειρήματα για σύνθετα ερωτήματα, να κατανοούμε τις αιτίες και τις καταλήξεις των συμβάντων. Μετά, για μας είναι λυπηρό πχ ότι για την σημερινή κατάσταση οι επαγγελματίες πολιτικοί αρκούνται με το υποκειμενικό: «έτσι νομίζω εγώ» στην βάση του «αυτό είδα», «αυτό άκουσα» ή «αυτό διάβασα». Σε αυτή την βάση εδράζεται εξάλλου η έρευνά μας σε σχέση με την ιστορική διαχείριση του νερού, πολύ περισσότερο η πρακτική εφαρμογή της γνώσης με την μορφή πρωτοτύπου στην Αλβανία υπό την αιγίδα των αρχών της Αλβανίας, της πρεσβείας της Τσεχίας και της ακαδημίας επιστημών της Τσεχίας».
- Θα ήθελα να μας ερμηνεύσετε τον τίτλο του βιβλίου σας «το σημαντικότερο αρχαιολογικό εύρημα δεν θα βγει από τη γη»
«Ξέρετε, τόσα χρόνια ζούσαμε και εμείς την ικανοποίηση της κάθε στιγμής όταν μια νέα κατάσταση σε μια ανασκαφή, ένα νέο εύρημα μας έκανε σοφότερους, μας βοηθούσε να απαντήσουμε στο Χ ή ψ ιστορικό ερώτημα. Με την διαδικασία της όλης εξέλιξης και της μεθοδολογικής αναβάθμισης της αρχαιολογίας πολλά άλλαξαν ριζικά σε σχέση με το τι θεωρούμε εύρημα, μνημείο, πολύ περισσότερο για την ποιότητα και τον όγκο πληροφοριών που λαμβάνουμε. Σήμερα οι αρχαιολόγοι έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο μελέτης συγκεντρωμένης γνώσης υπό την μορφή πχ των mega data και πολύ πέρα απ’ αυτά. Σε μεγάλο βαθμό είναι η ίδια ακριβώς η μεθοδολογία συλλογής, επεξεργασίας – μελέτης και αξιοποίησης των στοιχείων ή γνώσης.
Θεωρούμε ότι είναι το σημαντικότερο «εύρημα» για τον άνθρωπο και την φύση σήμερα. Εύρημα που αποκτά όμως την πραγματική του διάσταση και αξία όταν και μόνο όταν γίνει κτήμα της κοινωνίας. Ένα πολυεργαλείο για κάθε χρήση. Για τον άνθρωπο και την φύση ως ενότητα. Για την καλυτέρευση της ίδιας της ζωής μας.
Για αυτό άλλωστε προσπαθήσαμε στην δουλειά μας αυτή με αρκετά αρχαιολογικά – ιστορικά παραδείγματα να το κάνουμε όσο γίνεται κατανοητό στον καθένα. Εξάλλου η παραδοσιακή, γραφειοκρατική μη δημοκρατική επιστήμη οδηγεί λόγω των ποιοτικά νέων προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει και λόγω της ταχείας αλλαγής των αντιλήψεων της ίδιας της κοινωνίας σε πρόβλημα όπως αυτά που απασχολούν αυτήν την περίοδο την Ελληνική κοινωνία. Τα παραδείγματα της όλης πολεμικής γύρω από τα έργα στην Ακρόπολη των Αθηνών ή αυτό του μετρό της Θεσσαλονίκης, αυτά της χωροθέτησης βιομηχανικών ΑΠΕ εντός αρχαιολογικών χώρων (πχ Ισθμός Ιεράπετρας), είναι νομίζω ιδανικά για να κατανοήσουμε την ταχύτητα των αλλαγών που συντελούνται τόσο στα πλαίσια της επιστήμης όσο και της κοινωνίας».