Πώς θα ήταν το υποθετικό δωμάτιο ενός ξενοδοχείου της σύγχρονης εποχής βασισμένο στην ομηρική φιλοξενία;
Ο Ηρακλειώτης αρχιτέκτονας Μανόλης Σταυρακάκης, ο οποίος το φαντάστηκε και το σχεδίασε μαζί με φίλους και συνεργάτες, στο πλαίσιο διεθνούς διαγωνισμού, μιλά στην “Π” από το Λονδίνο όπου βρίσκεται και διδάσκει αρχιτεκτονική για την ιδέα τους αλλά και το βραβείο που ακολούθησε.
Γιος του πολιτικού μηχανικού Μιχάλη Σταυρακάκη και της ξεναγού Μαρινέλας Μαμαλάκη, ήξερε από πολύ μικρός ποιον επαγγελματικό δρόμο θέλει να πάρει και αναφέρει ότι η αρχιτεκτονική είναι τρόπος σκέψης και στάση ζωής.
Άλλωστε, όπως σημειώνει, η καλαισθησία δεν έχει σχέση με τα χρήματα και δεν χρειάζονται πολλά για να ζήσει κανείς με αισθητική.
Η συζήτηση μαζί του ακολουθεί:
Ερωτ: Γιατί θέλατε να γίνετε αρχιτέκτονας;
Απ: Οι μνήμες από τις επισκέψεις στο γραφείο του πατέρα μου, Μιχάλη Σταυρακάκη, πολιτικού μηχανικού, και από τις επισκέψεις στην Κνωσό και τους άλλους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης με τη μητέρα μου, Μαρινέλα Μαμαλάκη, ξεναγό, με έκαναν να θέλω να σπουδάσω αρχιτεκτονική.
Θυμάμαι, ως παιδί, να πηγαίνω στο γραφείο του πατέρα μου και να κοιτάζω τα σχέδια που τοτε έκανε η Μαρία Κλάδου, η φοβερή σχεδιάστρια. Θυμάμαι καθόμουν στην καρέκλα του σχεδιαστηρίου με τα πόδια μου να κρέμονται και τραβούσα κι εγώ γραμμές με τον παράλληλο, που τότε ήταν πολύ ψηλά για εμένα.
Έχει κάτι το συναρπαστικό το να τραβάς γραμμές. Θυμάμαι επίσης τα άπειρα απογεύματα του καλοκαιριού με τον ήχο από τα τζιτζίκια να τρέχω πάνω κάτω στην Κνωσό, με την αδερφή μου, Κατερίνα, και να ακούω για τον Έβανς και τον Δαίδαλο από τη μητέρα μου, και να προσπαθώ να τα συσχετίσω όλα αυτά με τις πέτρες και τα τσιμέντα που έβλεπα. Κάπου εκεί λοιπόν μεταξύ των σχεδίων, των μπετόν του πατέρα μου, του τσιμέντου της Κνωσού και των αφηγήσεων της μητέρας μου γεννήθηκε η επιθυμία να γίνω αρχιτέκτονας. Απο τα εφτά μου χρόνια το είχα ήδη αποφασίσει.
Οι υποτροφίες και η διδασκαλία
Ερωτ: Ποιο είναι ακριβώς το αντικείμενο των σπουδών σας και ποια διαδρομή ακολουθήσατε;
Απ: Αποφοίτησα από τη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π. το 2005 και συνέχισα με μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο τμήμα με θέμα Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός. Έπειτα έκανα ένα μεταπτυχιακό στη Νέα Υόρκη, στο Columbia University (με υποτροφίες από τα Ιδρύματα Fullbright, Α. Ωνάση, και Π.&Ε. Μιχελή), πάνω στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Το 2010 ξεκίνησα το διδακτορικό μου στην σχολή αρχιτεκτονικής Architectural Association στο Λονδίνο (με υποτροφίες από το Ι.Κ.Υ. και το Ίδρυμα Α. Ωνάση), το οποίο ολοκλήρωσα το 2014.
Από τη διπλωματική μου εργασία στο Πολυτεχνείο και έπειτα ξεκίνησα να προσεγγίζω την αρχιτεκτονική και τον χώρο μέσα από μια ανάγνωση της ιστορίας και της αρχαιολογίας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο αρχαιλογικός χώρος της Ελεύθερνας, ο οποίος είναι ένας ζωντανός αρχαιολογικός χώρος που ανασκαφεται από τον καθηγητή αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκο Σταμπολίδη.
Η διπλωματική μου εργασία, με τίτλο «Τοπο-θετώ», την οποία πραγματοποίησα μαζι με τον Γιώργο Ηλιάδη και τη Νατάσα Κουκουλά, υπό την επίβλεψη των καθηγητών Ανδρέα Κούρκουλα και Βάνας Ξένου, βασιζόταν στην ανάγνωση της Αθήνας μέσα από τις θεάσεις της Ακρόπολης.
Η ανάλυση των θεάσεων αυτών οδήγησε στον σχεδιασμό 12 τηλεσκοπίων, τα οποία επαναδιαπραγματεύονταν τη σχέση του μνημείου με την πόλη και το ανάγλυφό της. Η εμμονή μου με την Κνωσό παγειώθηκε στη διπλωματική εργασία του μεταπτυχιακού, με τίτλο «Κνωσός», την οποία πραγματοποίησα με τους Βάνα Ξένου (καθηγήτρια ΕΜΠ στον τομέα ζωγραφικής), τον Ανδρέα Κούρκουλα (καθήγητη ΕΜΠ στον τομέα των Χώρων, και τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη, (καθηγητή ΕΜΠ Ιστορίας και Θεωρίας).
Η διπλωματική βασίστηκε σε μία ανορθόδοξη ανάγνωση των συνθηκών θέασης των τοιχογραφιών της Κνωσού πριν και της Κνωσού μετά την επέμβαση του Έβανς. Η Κνωσός με ακουλουθούσε σε όλες τις σπουδές μου. Αποτελούσε και αποτελεί ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης.
Πιστεύω πως η ιστορία είναι πάντοτε επίκαιρη, αρκεί κανείς να μπορεί να τη μελετήσει, να την ερμηνεύσει και να τη μεταφράσει μέσα από το σύγχρονο μάτι της εποχής στην οποία ζει. Αυτό έκανε ο Έβανς στην Κνωσό. Και για αυτό είναι τόσο πλούσιος ιστορικά και πολιτισιμικά αυτός ο χώρος. Στο διδακτορικό ήρθαν κάπως και έδεσαν όλα. Το οφείλω σε μεγάλο βαθμό στον επιβλέποντα καθηγητή μου Mark Cousins. Ο τίτλος της διατριβής μου είναι «’Η Αρχιτεκτονική της Γραμμικής Β’».
Ερωτ: Σήμερα πού και τι διδάσκετε στο Λονδίνο;
Απ: Σήμερα είμαι υπεύθυνος για το μάθημα Ιστορίας και Θεωρίας στο πρώτο έτος της ΑΑ και επιβλέπω τις θεωρητικές εργασίες των 5ετών φοιτητών.
Παράλληλα, από το 2014 που τελείωσα τη διατριβή μου, διδάσκω αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ιστορία και είμαι συνεργάτης στη διεύθυνση του πρώτου έτους της Bartlett School of Architecture στο University College London κάτω από τη διεύθυνση της Φρόσως Ποιμενίδου.
Η Φρόσω, με καταγωγή από τη Νεάπολη Λασίθίου (γένους Νικολάου Γραμματικάκη, γυμνασιάρχου Νεαπόλεος Λασιθίου), έχει τα τελευταία 27 χρόνια στήσει έναν δικό της, ιδιαίτερο, διεθνώς αναγνωρισμένο και καταξιωμένο τρόπο να εισάγει τους φοιτητές στην αρχιτεκτονική. Έχω μάθει πολλά από τη συνεργασία μου μαζί της.
Ξέρετε, η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο επάγγελμα ούτε μία απλή ιδιότητα, είναι τρόπος σκέψης και στάση ζωής. Η διδακτική μου προσέγγιση βασίζεται σε μία πολύ απλή αρχή: στην εναλλαγή μεταξύ θεωρίας και σχεδιασμού. Το ένα χωρίς το άλλο είναι απλώς ξερό.
Το ξενοδοχειακό δωμάτιο της ομηρικής φιλοξενίας
Ερωτ: Δημιουργήσατε στο πλαίσιο ενός διεθνούς διαγωνισμού τον χώρο της ομηρικής φιλοξενίας. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Απ: Μαζί με τους συμφοιτητές, συνεργάτες και φίλους, Γιώργο Ηλιάδη και Νατάσα Κουκούλα, πήραμε μέρος σε έναν διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που πραγματοποίησε το περιοδικό “Δομές” για το υποθετικό δωμάτιο ενός ξενοδοχείου. Η πρόταση βασίστηκε σε μία ελεύθερη μετάφραση της φιλοξενίας στην αρχαϊκή Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή. Η φιλοξενία, όπως την περιγράφει ο Όμηρος, ήταν θεσμός. Μάλιστα καθορισμένος μέσα από συγκεκριμένες πράξεις και κινήσεις στον χώρο. Η πρότασή μας αυτή βραβέυτηκε με πέμπτο κατ’ ισοβαθμία έπαινο.
Μέσα από τη μελέτη της φιλοξενίας καταλήξαμε στον σχεδιασμό 7 χώρων-αντικειμένων. Ονομαστικά αναφέρω: την είσοδο, τον νιπτήρα, το λουτρό, τον χώρο καθαρισμού του σώματος, τον θρόνο (κάθισμα), το τραπέζι και τονχώρο ανάπαυσης. Το δωμάτιο είναι φτιαγμένο από μπετόν με αναφορά στο σύγχρονο ελληνικό αστικό τοπίο, το οποίο γεμίζει συνεχώς με μισοτελειωμένα κτήρια από μπετόν.
Στοιχεία του χώρου όπως ο νιπτήρας, ο θρόνος, και το τραπέζι είναι φτιαγμένα από χρυσό – ένα πολυτελές και εξουσιαστικό υλικό – με αναφορά στην χλιδή του παρελθόντος, στο νεοελληνικό κιτς, αλλά και στο λαμπερό ελληνικό φως. Θα έλεγα, η πρότασή μας αποτελούσε πιο πολύ ένα σχόλιο πάνω στη συνθήκη της Ελλάδας του σήμερα. Αλλά φυσικά θα μπορούσε και να υλοποιηθεί.
Ερωτ: Ποιες είναι οι σύγχρονες διεθνείς τάσεις στην αρχιτεκτονική;
Απ: Εκατό χρόνια μετά είμαστε ακόμη κολλημένοι στο μοντέρνο κίνημα και ό,τι μας έφερε αυτό. Δεν έχει ακόμη γίνει μια ριζική αλλαγή στην αρχιτεκτονική. Την αναμένω με αγωνία και ελπίζω πως η γενιά του 2000, αυτή που διδάσκεται τώρα, θα μας τη φέρει.
Ερωτ: Ισχύει το «δείξε μου το σπίτι σου, να σου πω ποιος είσαι;»
Απ: Το σπίτι μας είναι οι τρόποι μας. Και δυστυχώς δε φημιζόμαστε για αυτούς. Πολλές φορές όταν αναφέρω πως είμαι από το Ηράκλειο, η αντίδραση που δέχομαι είναι πόσο άσχημη είναι αυτή η πόλη. Αντιδρώ σε αυτό. Η πόλη δεν είναι άσχημη. Το αντίθετο. Έχει ιστορία, τοπογραφία, πολιτισμό, τέχνη. Τα έχει όλα και μάλιστα θα έλεγα πως πολιτισμικά και ιστορικά είναι ίσως η πιο πλούσια της χώρας. Όμως ο τρόπος που τη ζούμε την αδικεί.
Ερωτ: Περιγράψτε μας την ιδανική για εσάς παραθεριστική κατοικία σε ένα νησί όπως η Κρήτη.
Απ: Είμαι λιτός και παραδοσιακός. Ένα μιτάτο των Ανωγείων ή ένας πύργος στον Κουσέ Μεσσαράς θα ικανοποιούσε τις ανάγκες για μία παραθεριστική κατοικία στην Κρήτη – ιδιαιτέρως στο οικολογικό, περιβαλλοντολογικό και αισθητικό επίπεδο.
Ερωτ: Αρχιτεκτονικά ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο όμορφες πόλεις στον κόσμο;
Απ: Η αρχιτεκτονική είναι η ζωή της πόλης. Η Χώρα του Μεξικού με συγκίνησε. Το Μεξικό έχει πολύ πλούσια ιστορία και πολιτισμό και το νιώθει αυτό κανείς περπατώντας στις πιο φτωχές και στις πιο πλούσιες γειτονιές του.
Ο τρόπος που ενσωμάτωσαν όλα τα εξωγενή στοιχεία που έφερε η κατάκτησή τους από την Ισπανία οδήγησε σ’ έναν πολύ ιδιαίτερο και ιδιωματικό χαρακτήρα. Οι άνθρωποι τη ζουν την πόλη στην καθημερινότητά τους. Βγάζουν πάγκους έξω από τα σπίτια τους, μαγειρεύουν, τραγουδούν, χορεύουν.
Η πόλη έχει τις μυρωδιές της, τα χρώματά της, τους ήχους της. Η Χώρα του Μεξικού έχει ένα γοητευτικό χάος.
Το χρήμα είναι άσχετο με την αισθητική
Ερωτ: Για να δημιουργήσει κάποιος το σπίτι που τον εκφράζει, εάν δεν έχει μεγαλεπήβολα σχέδια και υπερβολικές απαιτήσεις, χρειάζεται απαραίτητα πολλά χρήματα ή μπορεί να έχει ένα καλαίσθητο, λειτουργικό, ποιοτικό αποτέλεσμα και με λιγότερα;
Απ: Το πιο όμορφο, κομψό και λειτουργικό σπίτι που επισκέφτηκα ήταν φτιαγμένο από άχυρα σε ένα νησί της λίμνης Τιτιτάκα πάνω στις Άνδεις του Περού. Οι άνθρωποι και οι κατοικίες τους ήταν απόλυτα εναρμονισμένοι με το τοπίο και πολύ ευτυχείς. Δε χρειάζονται πολλά για να ζήσει κανείς με αισθητική.