«Πρέπει να ήταν στη μοίρα μου να κάνω αυτή την ταινία για τον Καζαντζάκη» λέει στην “Π” ο Γιάννης Σμαραγδής, που μεθαύριο φέρνει τη νέα του ταινία στην Κρήτη για να τη…βαφτίσει!
«Πώς αλλιώς μπορούσε να γίνει… Όλες μου οι ταινίες είτε είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με την Κρήτη (Εννοώ τη μέσα βαθιά κρυμμένη σχέση της ψυχής που αναριγά πάντα για την Κρήτη μας). Εδώ τις έφερνα και εδώ τις βάφτιζα».
Ο διάσημος σκηνοθέτης λίγο πριν την πρεμιέρα της ταινίας μιλάει γι αυτό το εγχείρημα, πώς και ποιοι βοήθησαν, ποιοι έβαλαν εμπόδια.
Ο Γιάννης Σμαραγδής μιλάει επίσης για το επόμενο σχέδιο και… αποκαλύπτει ότι υπάρχει σχέση με την Κρήτη!
Η συνέντευξη
Η συνέντευξη με τον Κρητικό σκηνοθέτη έχει ως εξής:
– Κύριε Σμαραγδή, ολοκληρώθηκε η ταινία για τον Νίκο Καζαντζάκη. Τέλειωσε αυτό το ταξίδι για σας ή μόλις αρχίζει;
Έκλεισε αυτός ο κύκλος του χρέους προς τον μεγάλο συμπατριώτη μας.
Αλλά το ταξίδι δεν σταματά, συνεχίζεται.
Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και εγώ ανεβαίνω τον δικό μου ανήφορο και προσπαθώ να τον ανέβω με αξιοπρέπεια και με ανδρεία, όπως λέει και ο Καζαντζάκης για το ταξίδι που δεν ξέρουμε το τέλος του.
Ξέρουμε όμως πως το ΜΕΓΑΛΟ ταξίδι της ψυχής είναι μεγάλο και αιώνιο.
Ως εκ τούτου, όσο διαρκεί αυτός ο κύκλος ζωής και αναζητώντας τον βηματισμό που μου ανήκει, θα συνεχίζω να ανηφορίζω προς την ίδια πάντα κατεύθυνση: να είμαι χρήσιμος στους άλλους ανθρώπους με τα έργα που μου “δόθηκαν” χωρίς κανενός άλλου είδους ανταμοιβή.
Γιατί η αληθινή ανταμοιβή είναι το ίδιο το ταξίδι».
– Σε κάθε περίπτωση η ταινία είναι γεγονός. Σας είχα ακούσει να μιλάτε για τις αγωνίες, τις δυσκολίες για να ολοκληρωθεί. Αλλά ήταν λίγο… καρμικό νομίζω, να γίνει. «Ό,τι δεν συνέβη ποτέ, είναι ό,τι δεν ποθήσαμε αρκετά» έλεγε και ο Καζαντζάκης.
«Όχι λίγο καρμικό… Καρμικό πέρα για πέρα! Πρέπει να ήταν στη μοίρα μου να κάνω αυτή την ταινία για τον Καζαντζάκη. Το σπίτι όπου γεννήθηκα στο Ηράκλειο απέχει 300 μέτρα από εκείνο όπου ήρθε στη ζωή ο συγγραφέας και άλλα 300 από εκεί που θεωρείται ότι ήταν η οικία του Ελ Γκρέκο. Τα τρία σημεία σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Να πω επίσης ότι όσο ζούσα στο Ηράκλειο, μέχρι να φύγω ως εσωτερικός μετανάστης για την Αθήνα όταν ήμουν 16 ετών, είχα διαβάσει όλα τα εκδοθέντα βιβλία του και έκλαιγα που δεν υπήρχαν και άλλα. Έκτοτε οικοδόμησα μια βαθύτερη σχέση αγάπης με το έργο του και πολλά χρόνια τώρα αισθανόμουν ότι είχα αναπόδραστο χρέος απέναντι σε αυτόν τον μεγάλο συντοπίτη μας συγγραφέα, με τον οποίο έτυχε να έχουμε γεννηθεί στην ίδια πόλη και για να μην το ξεχνάμε- είναι ο πιο πολυδιαβασμένος Έλληνας συγγραφέας παγκοσμίως, μετά τον Όμηρο”.
Βάφτιση στο Ηράκλειο
– Το είπατε και το κάνατε. Η πρεμιέρα θα γίνει στην Κρήτη, μάλλον να το πω σωστότερα, θα…βαφτιστεί στην Κρήτη η ταινία. Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς;
«Πώς αλλιώς μπορούσε να γίνει; Όλες μου οιταινίες είτε είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με την Κρήτη. Εννοώ τη μέσα βαθειά κρυμμένη σχέση της ψυχής που αναριγά πάντα για την Κρήτη μας., εδώ τις έφερνα και εδώ τις βάφτιζα.
Και τώρα που μιλάμε για την κορυφή της Κρήτης, τον συγγραφέα που επέβαλε διεθνώς τη δική του προσέγγιση για τη ζωή, που την ονόμαζε “Κρητική ματιά”, δεν θα γινόντουσαν τα βαφτίσια στην Κρήτη, τη μεγάλη μήτρα;
Θα μας καταριόταν και ο Καζαντζάκης και ο Δίας…»
– Πάντως στην περίπτωσή σας υπάρχει ένα παράδοξο. Επιμένετε σε δύσκολες και ακριβές ταινίες σε μια εποχή απόλυτης κρίσης. Και με μηδέν βοήθεια από το κράτος. Πώς γίνεται αυτό;
«Ο Καζαντζάκης δεν είναι που λέει “Σα δεν φτάσει ο άνθρωπος στην άκρη του γκρεμού, δεν βγάζει στην πλάτη του φτερούγες να πετάξει”; Έτσι και εγώ. Παίρνω φόρα και τρέχω εκεί που δεν πλησιάζει κανένας άλλος συγκαιρινός μου για τα μεγάλα γκρεμνά, τα υψηλόφωνα θέματα και ή θα ανοίξουν την αγκαλιά τους και θα ανθίσουν χρώματα και μυρωδικά ή θα ξαποστείλουν στους σκοτεινούς πυθμένες του τίποτα. Αλλά Κρητικός δεν είμαι; Δεν έχω στο αίμα μου και τον Καζαντζάκη και τους Μινωΐτες;
Άλλωστε, μου φαίνεται πως μοιάζω σαν τα χελιδονόψαρα από τις τοιχογραφίες της Κνωσού, που πηδάνε έξω από το νερό χωρίς να υπολογίζουν την ασφυξία ή την πτώση, γιατί ίσως επιθυμούν να γίνουν πουλιά. Έτσι και εγώ μ’αυτή την ταινία, πηδάω στο χείλος της αβύσσου, μήπως και για λίγο φτερουγίσω σαν χελιδόνι ή πετροκότσυφας, κελαηδώντας την αμόλευτη Αγάπη.
Τώρα η άθλια κινηματογραφική φατρία, που δεν έχει σχέση με τα πολιτικά, με κυνήγησε και συνεχίζει λυσσωδώς να με διώκει, γιατί δεν ήθελε να γίνει αυτή η ταινία…Βεβαίως δεν τους κάναμε το χατίρι, αυτών δηλαδή του κάτω πατώματος που μολύνουν τη χώρα, το ελληνικό φως, τον ανώτερο εαυτό μας. Και δεν είναι η πρώτη φορά. Λίγα μου κάνανε με τον EL GRECO;»
Η κουζουλάδα
– Κάτι σαν κουζουλάδα διακρίνω. Ακολουθείτε τον μεγάλο διανοητή που έλεγε ότι η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την κάνουν αθάνατη”;
«Ναι, να είμαστε κουζουλοί στους δύσκολους καιρούς αλλά πρέπει σε “γκαστρωμένους” καιρούς, όπως αυτούς που ζούμε τώρα, οι κουζουλοί να είναι σοβαροί, διεκδικώντας τα ανώτερα και “προσηλωμένοι στους αγαθούς σκοπούς.
Τουτέστιν, να είμαστε δοτικοί και συμφιλιωμένοι. Κοιτάξτε τώρα τι εννοώ: ο πατέρας μου, σχεδόν παιδί αμούστακο ακόμα, ανέβηκε ως κουζουλός στα βουνά πολεμώντας τους Γερμανούς στην ομάδα του αριστερού καπετάν Ποδιά, αδερφού της μητέρας μου – εκεί γνώρισε τη μάνα μου και την παντρεύτηκε…
Στον εμφύλιο ως αριστερός εξορίστηκε, και μετά την εξορία έμεινε ως προσηλωμένος και σώφρων άνθρωπος, συγκεντρώθηκε προσφέροντας στους αδύναμους από αυτό που δεν είχε…
Και επιπλέον δασκάλευε τους νεότερους ανθρώπους τις αξίες της ανθρωπιάς, της αγάπης και της δοτικότητας. Αργότερα, όταν ετοίμαζα τον EL GRECO και ενώ ο πατέρας μου είχε προ πολλού αποθάνει, γνώρισα τον Γιάννη Λεμπιδάκη που μου εξομολογήθηκε πως δάσκαλός του στην κοινωνική ευαισθησία ήταν ο πατέρας μου και εξ’αυτού αλλά και της ευρύτερης καλοσύνης του και δοτικότητάς του βοήθησε οικονομικά την ταινία…
Και μιας και μίλησα για κοινωνική ευαισθησία, να πω ότι η αριστοκρατία της Κρήτης, οι άρχοντες του νησιού μας είναι αυτοί που κάνουν το καλό μόνο και μόνο για να κάνουν το καλό, χωρίς να αναμένουν ανταπόδοση. Έτσι είναι η οικογένεια Λεμπιδάκη, η οικογένεια Θόδωρου Βασιλάκη, η οικογένεια Καράτζη και ευτυχώς δεν είναι μόνο αυτοί”!
– Πάντως σε αυτή τη διαδρομή, από τον Καβάφη, τον Γκρέκο, το “Χαβιάρι”, τον Καζαντζάκη, είναι και κάποιοι που βοήθησαν, που έβαλαν πλάτη, έτσι δεν είναι;
Την άλλη μέρα στην επιστροφή για την Αθήνα γνωρίστηκα με τον Ανδρέα Μεταξά, που ήταν στην προβολή της ταινίας και ακαριαία γίναμε φίλοι.Έτσι, στον EL GRECO ο Ανδρέας ως “πρωτόκλητος” συγκέντρωσε τα εντελώς αναγκαία χρήματα και έγινε ο βατήρας για να ξεδιπλωθεί αυτό το έργο, που είμαστε όλοι υπερήφανοι γι’αυτήν την ταινία για έναν κυρίως λόγο: μέχρι τότε ο Δομήνικος αναγραφόταν ως Ισπανός ζωγράφος. Έτσι άλλωστε τον έλεγε και ο “απεχθής” Νίκος Χατζηνικολάου ο οποίος μάλιστα έγραψε και ένα φυλλάδιο που έβριζε την ταινία. Ας μην τον χαρακτηρίσω…
Μετά βεβαίως την ταινία, διεθνώς απεκατεστάθη ως Έλληνας ζωγράφος που διέπρεψε στην Ισπανία. Αυτοί λοιπόν που έβαλαν πλάτη μαζί με τον Μεταξά ήταν ο αείμνηστος Μιλτιάδης Καράτζης, οι αδελφοί Παπακαλιάτη, ο Γιάννης Σμπώκος, ο Γιώργος Μπαντουβάς, ο Μηνάς Χαλκιαδάκης και βεβαίως ο Γιάννης Λεμπιδάκης, όπως και τώρα που ήταν δίπλα μας και στον “Καζαντζάκη”, όπως είναι πάντα δίπλα σ’αυτούς που έχουν ανάγκη. Να ‘ναι καλά αυτός και η οικογένειά του μετά την αδικαιολόγητη κόλαση που πέρασαν…
Για τον “Καζαντζάκη” μας εκτός του Γιάννη Λεμπιδάκη στάθηκε όλη η Κρήτη δίπλα μας και αναφέρω ενδεικτικά τους “πρωτόκλητους”, την Ελένη Τσατσαρωνάκη, τους Θόδωρο και Εμμανουέλα Βασιλάκη, τον Αντίπα Σηφάκη, τον Αντώνη Καράτζη, τους οινοποιούς αδελφούς Αλεξάκη, τον Αλέκο Δανδάλη, τον φίλο περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη, τον δήμαρχο Αρχανών Αστερουσίων Κοκοσάλη Μανώλη και πολλούς άλλους που χωρίς αυτούς δεν θα τελείωνε ποτέ η ταινία. Καταθέτω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου”.
Ο επόμενος
-Και ο επόμενος που θα σας βρει για να τον κάνετε ταινία ποιος είναι; Τι ακολουθεί μετά τον Καζαντζάκη;
«Η επόμενη ταινία που ετοιμάζω είναι ο “Καποδίστριας” και αφορά την άγνωστη ζωή του μεγάλου Έλληνα και πρώτου κυβερνήτη της νεότερης Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια. Το σενάριο γράφεται από μένα και τον Δημήτρη Πλευράκη, τον καλύτερο και βαθύτερο γνώστη της προσωπικότητας, του έργου αλλά και των οραματιστών του Καποδίστρια, που ελληνικά υποκινούμενα χέρια τον σκότωσαν, σκοτώνοντας και το ουσιώδες μέλλον της Ελλάδας. Αν ο Καποδίστριας είχε προλάβει να οργανώσει την Ελλάδα όπως την είχε οραματιστεί, σήμερα η χώρα μας θα ήταν η Ελβετία της Ευρώπης στην παιδεία, τον πολιτισμό και στην πρωτοπορία της σκέψης.
Και όσο κι αν σας φανεί παράξενο, η ζωή του Καποδίστρια έχει σχέση με την Κρήτη κι αυτό θα φανεί στην ταινία”.
– Μήπως μετά τα διάσημα τέκνα της Κρήτης να αποφασίσετε να κάνετε και κάτι για «τω αγνώστω Κρητικώ»; Μήπως χρειαζόμαστε κάτι ανάλογο; Γιατί δεν είναι και όλα τέλεια στην Κρήτη…
«Εμένα, τόσο ως άνθρωπο όσο και ως σκηνοθέτη, με απασχολούν θέματα και προσωπικότητες που μπορούν να βάλουν σε κίνηση τα θετικά στοιχεία της ζωής και ό,τι μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ενταχθεί στην ανώτερη συμπαντική αρμονία, δηλαδή στην ανώτερη ακατάλυτη ομορφιά.
Τα υπόλοιπα της ζωής και κυρίως τη δυσαρμονία, ήτοι την αρνητικότητα, την αφήνω σε άλλους!»