«Ταμείο» έκανε ο Ταγίπ Ερντογάν μετά την επίσκεψή του στην Αθήνα σε συνομιλία με Τούρκους δημοσιογράφους στο αεροπλάνο της επιστροφής προς την Άγκυρα. Ο Τούρκος πρόεδρος μίλησε για τις προοπτικές συνεργασίας με την Ελλάδα στον ενεργειακό τομέα, αναφέρθηκε στην αμυντική βιομηχανία, τόνισε εκ νέου πως επιθυμεί ηρεμία «χωρίς dogfights» στο Αιγαίο, ενώ επισήμανε πως, σε συζήτηση που είχε με τον Έλληνα πρωθυπουργό του είπε πως «θα ήθελα να σε δω να βρίσκεσαι στο πλευρό της Παλαιστίνης», στον εν εξελίξει πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
«Ολοκληρώσαμε με επιτυχία την επίσημη επίσκεψή μας στην Αθήνα στο πλαίσιο της πρόσκλησης του Έλληνα Πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη. Όπως γνωρίζετε, πραγματοποιήσαμε την πρώτη επίσημη επίσκεψη σε επίπεδο αρχηγού κράτους από το 2017. Ήμασταν πολύ χαρούμενοι που βρεθήκαμε και πάλι στην Αθήνα, αυτή τη φορά με την ευκαιρία του Συμβουλίου Συνεργασίας.
Πραγματοποιήσαμε την τελευταία συνεδρίαση του Συμβουλίου Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου, το οποίο ιδρύσαμε κατά τη διάρκεια της θητείας μου ως Πρωθυπουργός, το 2016. Κατά τη διάρκεια της σημερινής επίσκεψης, πραγματοποιήσαμε την 5η συνεδρίαση του Συμβουλίου μετά από ένα διάστημα 7 ετών.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησής μας, υπογράφηκαν κείμενα συμφωνιών σε διάφορους τομείς, από την εκπαίδευση έως τη γεωργία, από τον τουρισμό έως το εμπόριο. Αρχικά, είχαμε συνάντηση με την Πρόεδρο Κατερίνα Σακελαροπούλου. Στη συνέχεια, συναντηθήκαμε με τον πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη.
Συμπροεδρεύσαμε στην 5η συνεδρίαση του Συμβουλίου μας, που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή των υπουργών μας. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεών μας στο πλαίσιο της επίσκεψής μας, εξετάσαμε όλες τις διαστάσεις των διμερών μας σχέσεων. Αξιολογήσαμε τα βήματα που μπορούν να γίνουν για την περαιτέρω ανάπτυξη της συνεργασίας μας στη βάση μιας θετικής ατζέντας.
Οι περιφερειακές και παγκόσμιες εξελίξεις ήταν επίσης στην ατζέντα μας. Θέσαμε στην ημερήσια διάταξη την καταπίεση που λαμβάνει χώρα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, ιδίως στη Γάζα. Μοιραστήκαμε την άποψή μας ότι η διεθνής κοινότητα δεν πρέπει να παραμείνει σιωπηλή μπροστά στις σφαγές που διαπράττονται.
Συζητήσαμε τι μπορεί να γίνει για την εγκαθίδρυση μόνιμης κατάπαυσης του πυρός και την αποκατάσταση της απρόσκοπτης ροής ανθρωπιστικής βοήθειας» είπε αρχικά ο Ερντογάν, δίνοντας το περίγραμμα της χθεσινής επίσκεψης.
Στη συνέχεια, μίλησε για το σύμφωνο φιλίας που υπεγράφη και την επαφή με τους εκπροσώπους της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, τους οποίους αποκάλεσε «συμπατριώτες μας»: «Υπέγραψα με τον πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη τη Διακήρυξη των Αθηνών για τις φιλικές σχέσεις και την καλή γειτονία.
Έτσι, επιβεβαιώσαμε αμοιβαία τη βούλησή μας να αναπτύξουμε τις διμερείς μας σχέσεις στο υψηλότερο επίπεδο. Οι δύο χώρες έχουν τη γνώση, την εμπειρία και τη βούληση να επιλύσουν ειρηνικά τα προβλήματά τους χωρίς την ανάγκη παρέμβασης τρίτων. Για να το διασφαλίσουμε αυτό, πιστεύω ότι η συνέχιση του διαλόγου μας σε υψηλό επίπεδο έχει μεγάλη σημασία.
Προσκάλεσα τον φίλο Μητσοτάκη στην Άγκυρα για την επόμενη συνεδρίαση του Συμβουλίου. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου, δέχθηκα επίσης τα μέλη του Συμβουλευτικού Συμβουλίου της Τουρκικής Μειονότητας Δυτικής Θράκης. Συνομίλησα με τους συμπατριώτες μας και άκουσα τα προβλήματά τους.
Εξέφρασα για άλλη μια φορά την υποστήριξή μας ώστε να επωφεληθούν πλήρως από τα μειονοτικά δικαιώματα που απορρέουν από τις διεθνείς συμφωνίες.
Πιστεύω ότι η επίσκεψή μου, η οποία πραγματοποιήθηκε σε πολύ θετικό κλίμα, θα ανοίξει μια νέα σελίδα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ελπίζω ότι οι συναντήσεις μας και οι αποφάσεις που θα λάβουμε θα είναι επωφελείς για το μέλλον της συνεργασίας μας».
Η συνεργασία
Ο Τούρκος πρόεδρος μίλησε, στη συνέχεια, για τις προοπτικές πιθανής συνεργασίας με την Ελλάδα στο ενεργειακό κομμάτι, κάνοντας λόγο ακόμα και για «πυρηνική συνεργασία».
«Προσπαθούμε να αναπτύξουμε και να επεκτείνουμε αυτή τη συνεργασία όχι μόνο στον τομέα της ενέργειας αλλά και σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής ενέργειας. Για παράδειγμα, μπορούμε να παράσχουμε πόρους στην Ελλάδα από την ενέργεια του πυρηνικού μας σταθμού που θα κατασκευαστεί στη Σινώπη.
Όπως γνωρίζετε, αποφασίσαμε να κατασκευάσουμε έναν ενεργειακό κόμβο στο Ατασεχίρ. Όπως γνωρίζετε, αποφασίσαμε να γίνουμε κέντρο για την προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία στη Θράκη προς τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Συμφωνήσαμε με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για το θέμα αυτό.
Οι εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο επηρεάζουν κυρίως αρνητικά την Τουρκία και την Ελλάδα, τις σημαντικές χώρες της περιοχής. Για το λόγο αυτό, πρέπει να εξετάσουμε και να προσπαθήσουμε για το ποιες ευκαιρίες μπορούμε να αντλήσουμε από εδώ, ποιες ευκαιρίες μπορούμε να δημιουργήσουμε προς όφελος των χωρών μας.
Μπορώ να πω ότι ο κ. Μητσοτάκης έχει μια θετική προσέγγιση σε αυτό το θέμα. Η ευχή μας είναι: Ας προχωρήσουμε με το ποτήρι μισογεμάτο και όχι με την άδεια πλευρά. Η στάση μας απέναντι στη δίκαιη κατανομή του φυσικού πλούτου της περιοχής μας είναι η ίδια από την αρχή.
Όπως δεν εποφθαλμιούμε το δίκαιο κανενός, έτσι έχουμε ισχυρή βούληση να μην επιτρέψουμε σε κανέναν να παραβιάσει τα δικαιώματά μας.
Επιπλέον, ένας χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιος διαμοιρασμός είναι εφικτός στην Ανατολική Μεσόγειο. Αρκεί να χτίσουμε τις βάσεις που θα το διασφαλίσουν, να δημιουργήσουμε σωστούς οδικούς χάρτες και να μην επιτρέψουμε προκλήσεις. Αυτή η διάσκεψη που προτείνουμε να διοργανώσουμε θα είναι η σωστή προσέγγιση για τη δημιουργία αυτής της βάσης».
Για το θέμα της αμυντικής βιομηχανίας και τα dogfights στο Αιγαίο, ο Τούρκος πρόεδρος είπε: «Μπορώ να πω με σιγουριά ότι, ως χώρα με πληθυσμό 85-86 εκατομμυρίων και έκταση 780 χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων, δίνουμε προσοχή στις αμυντικές μας δαπάνες σε επίπεδο που δεν μπορεί να συγκριθεί με την Ελλάδα.
Η Ελλάδα δαπανά πολύ διαφορετικά από εμάς σε αυτόν τον τομέα. Ορισμένες χώρες, ιδίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζουν σοβαρά αυτές τις αμυντικές δαπάνες. Όσον αφορά τις αερομαχίες (dogfights) μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας στο Αιγαίο, είπαμε:
“Ας κλείσουμε αυτή τη σελίδα και ας το τελειώσουμε”. Αυτά τα λέγαμε πάντα στον κ. Μητσοτάκη και στους πρωθυπουργούς που υπηρέτησαν πριν από αυτόν. Θέλουμε να επικεντρωθούμε στη φιλία. Προσπαθούμε να κάνουμε φίλους. Η αμυντική βιομηχανία της Ελλάδας δεν έχει παραγωγή όπως η δική μας.
Εμείς πλέον έχουμε αποκτήσει τη δυνατότητα να παράγουμε σε ένα επίπεδο που καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες μας σε αυτόν τον τομέα. Για το λόγο αυτό, οι δαπάνες της Τουρκίας για αγορές όπλων είναι ασύγκριτα χαμηλότερες από την Ελλάδα. Είμαστε μια χώρα που παράγει τις δικές της δαπάνες της αμυντικής βιομηχανίας και έχει μειώσει σημαντικά το κόστος.
Αυτή τη στιγμή δεν παράγουμε F-16, αλλά είμαστε επίσης σε θέση να τα επισκευάζουμε και να τα συντηρούμε. Η Ελλάδα δεν έχει μια τέτοια ευκαιρία. Δουλεύουν μόνο με εξωτερική υποστήριξη και αυτή η υποστήριξη που λαμβάνουν από έξω τους δίνει την ευκαιρία να κάνουν μια νέα λογιστική κόστους».
Για τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας και τη συζήτηση που είχε με τον Έλληνα πρωθυπουργό, ο Ερντογάν ανέφερε: «Είπα σήμερα στον Μητσοτάκη: “Θα θέλαμε να σας δούμε στο πλευρό της Παλαιστίνης”. Του είπα: “Θα ήθελα να μην ήσασταν ανάμεσα σε αυτούς που απείχαν (στον ΟΗΕ) και να είχατε συνταχθεί με αυτές τις 121 χώρες”.
![]()
Το παρασκήνιο μιας συμφωνίας ή πώς ο λύκος έγινε αρνάκι
Το γενικότερο πνεύμα της καλής φάσης την οποία διανύουν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις με επίκεντρο την εμπέδωση της ατμόσφαιρας νηνεμίας στο Αιγαίο και την τυποποίηση των επόμενων διαδικαστικών βημάτων, αποπνέει η διακήρυξη των Αθηνών περί σχέσεων φιλίας και καλής γειτονίας, που υπογράφηκε από τους δύο ηγέτες εν είδει κοινού ανακοινωθέντος.
Η διακήρυξη, όπως τονίζεται άλλωστε, δεν αποτελεί διεθνή συμφωνία, ούτε παράγει νομικά δικαιώματα ή υποχρεώσεις για τις δύο πλευρές.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη πανηγυρίζει γιατί με τη Διακήρυξη της Αθήνας έφερε τα ελληνοτουρκικά σε «ήρεμα νερά» γεγονός που θα τονώσει τις εμπορικές/ οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών.
Πρόκειται, ωστόσο, για πανηγύρια με στενή προοπτική και σκοτεινό ορίζοντα καθώς πρώτον, έχει αποδειχτεί από την ιστορία ότι οι στενές οικονομικές σχέσεις μεταξύ δύο κρατών δεν εξασφαλίζει την «αιώνια» ειρηνική τους συμβίωση και δεύτερον αυτά που η Αθήνα πρόσφερε προκειμένου να κατευνάσει την τουρκική ηγεσία υπονομεύουν εθνικά δίκαια και συμφέροντα.
Η τρέχουσα φάση της ελληνοτουρκικής προσέγγισης, δεν θα πρέπει να λησμονούμε, ξεκίνησε μετά την κρίση του καλοκαιριού με τις πλόες του Ορούτς Ρέις και του τουρκικού στόλου μέχρι και 6,5 μίλια από Καστελόριζο, Ρόδο, Κάρπαθο και Κρήτη. Τότε και με αμερικανική παρέμβαση ξεκίνησαν μυστικές συνομιλίες στο ΝΑΤΟ για την «μείωση του στρατιωτικού αποτυπώματος» μεταξύ των δύο συμμάχων και η επανεκίνηση των συνομιλιών (επιτροπές εμπειρογνωμόνων) για τις μείζονες διευθετήσεις στην θαλάσσια ελληνοτουρκική μεθόριο.
Πολύ σύντομα οι εν λόγω μυστικές συνομιλίες απέδωσαν καρπούς και οδήγησαν τρία χρόνια αργότερα στην αρχή του καλοκαιριού του 2023 στη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στο Βίλνιους στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, όπου συμφωνήθηκε και ανακοινώθηκε η διαδικασία προσέγγισης η οποία ακολουθείται και ένας (σημαντικός) σταθμός ήταν και η χθεσινή επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα και η Διακήρυξη που υπογράφτηκε.
Για να φτάσουμε ως εδώ (την υπογραφή της Διακήρυξης) υπάρχει ήδη ένα πάρε δώσε που η αποτίμησή του αφήνει έκθετη την ελληνική πλευρά. Η τουρκική «προσφορά» για την πρόοδο της διαδικασίας της ελληνοτουρκικής προσέγγισης έχει ως εξής:
- Περιορίστηκαν οι επιθετικές δηλώσεις σε βάρος της Ελλάδας από τον Ερντογάν και στελέχη της κυβέρνησής του
- Περιορίστηκαν (εντυπωσιακά) οι παραβιάσεις των τουρκικών μαχητικών στον ελληνικό εναέριο χώρο και οι υπερπτήσεις τους πάνω από (και)κατοικημένα ελληνικά νησιά
- Ενισχύθηκαν οι ανέξοδες δηλώσεις/ τοποθετήσεις από την Άγκυρα για τις ελπιδοφόρες προοπτικές των ελληνοτουρκικών σχέσεων
Στο σημείο αυτό σταματούν οι τουρκικές «προσφορές» για την οικοδόμηση του απαραίτητου (και) επικοινωνιακά κλίματος προσέγγισης, καθώς την ίδια στιγμή η Τουρκία:
- Επιμένει εμπράκτως (με νοταμ που είναι και ήταν σε ισχύ κατά την επίσκεψη Ερντογάν) στο «αίτημα» για διανομή του Αιγαίου στη μέση αποκόπτοντας τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου από την ηπειρωτική χώρα
- Πιέζει για τη συνέχιση μέχρι την απόλυτη ολοκλήρωση της αποστρατιωτικοποίησης των εν λόγω νησιών και το κάνει εγγράφως με (αναπάντητα από την Αθήνα) υπομνήματα στον ΟΗΕ αλλά και με navtex/ notam κάθε φορά οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις συμπεριλαμβάνουν κάποιο από αυτά τα νησιά στις ασκήσεις του
- Συνεχίζει απτόητη την προώθηση της «λύσης» δύο κρατών στην Κύπρο.
Ας δούμε τώρα και την συνεισφορά της Αθήνας στο (αμερικανικό κατά κύριο λόγο) πρότζεκτ της ελληνοτουρκικής προσέγγισης. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη:
- Υλοποιεί την τουρκική (και αμερικανική/ Νατοϊκή) απαίτηση για το ξαλάφρωμα της αεράμυνας των νησιών της μεθωρίου. Ξεκίνησε με την αποστολή των ρωσικής τεχνολογίας συστημάτων αεράμυνας στην Ουκρανία και συνεχίζει με την απόφαση που ανακοινώθηκε στα ψιλά δυο μέρες πριν την άφιξη Ενρτογάν με την ματαίωση του προγράμματος εκσυγχρονισμού των εν λόγω όπλων χωρίς μάλιστα να έχει φροντίσει για την αντικατάστασή τους
- Παρακολουθεί αδιαμαρτύρητα τις τουρκικές ανακοινώσεις (Notam / navtex) με τις οποίες η Τουρκία οικοδομεί τη θέση της περί διανομής του Αιγαίου
- Ικανοποίησε το τουρκικό αίτημα δεκαετιών για το κλείσιμο του καταυλισμού προσφύγων (Κούρδων) στο Λαύριο
- Δεν έβγαλε κιχ για τις τουρκικές μεθοδεύσεις για δύο κράτη στην Κύπρο, συμφωνώντας το Κυπριακό να μπει στο ράφι αφού δεν γίνεται η παραμικρή αναφορά (στη Διακήρυξη) για δίκαιη λύση ως προϋπόθεση της προώθησης τω ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Στις εν λόγω ελληνικές προσφορές θα πρέπει επίσης να προστεθούν 3 ακόμη που αποτυπώνουν τον υπερβάλλοντα κατευναστικό ζήλο της ελληνικής κυβέρνησης:
- Η Αθήνα συζητά με το πιστόλι στον κρόταφο καθώς είναι σε ισχύ η απειλή πολέμου στην περίπτωση που η χώρα ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της για επέκταση των χωρικών της υδάτων
- Με δεδομένο τα πιο πάνω η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε (με βάση τη διακήρυξη της Αθήνας) να αναβαθμίσει σε πολιτικό επίπεδο τον διάλογο (για τις τουρκικές διεκδικήσεις, δηλαδή νησιά αμφισβητούμενης κυριαρχίας γκρίζες ζώνες κλπ) που εξελίσσεται από το 2000 σε επίπεδο επιτροπών εμπειρογνωμόνων
- Αναλαμβάνει την υποχρέωση και προκειμένου να μην υπονομευθούν τα συμφωνηθέντα της Διακήρυξης της Αθήνας να αποφύγει δηλώσεις και κινήσεις που θα θίξουν την άλλη πλευρά, όπως για παράδειγμα η ενίσχυση της αεράμυνας των νησιών.
Που μπορεί να οδηγήσει όλη αυτή η υπερβολή κατευνασμού κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει. Την προηγούμενη φορά ωστόσο, που ο πατέρας του σημερινού πρωθυπουργού, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επιχείρησε να λύσει τα ελληνοτουρκικά με την υπογραφή συμφώνου (που τελικά δεν υλοποιήθηκε το 1991) ήρθε η κρίση των Ιμίων (1996) και το (1997) η Συμφωνία (Σημίτη- Ντεμιρέλ- Ολμπράιτ) της Μαδρίτης όπου η Ελλάδα αναγνώρισε τα τουρκικά ζωτιικά συμφέροντα στο Αιγαίο και μπήκε σε διάλογο τελικά που συνεχίζεται μέχρι τώρα για τον αν και ποια νησιά της ανήκουν.