Το DNA αποτελεί έναν μαγικό κόσμο ανακάλυψης και ανάλυσης, όπως είναι το σύμπαν. Ο Ηρακλειώτης καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, δρ. Μανώλης Δερμιτζάκης, μιλά σε συνέντευξή του στην «Π» για τα αποτελέσματα της έρευνάς του.
Επιστήμονες από τα Πανεπιστήμια της Γενεύης και της Λωζάνης, στην Ελβετία, με επικεφαλής τον δρ Δερμιτζάκη κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο δράσης μιας σημαντικής διαδικασίας που ρυθμίζει τη γονιδιακή έκφραση και, μέσω αυτής, την υγεία.
Σε μία πρωτοποριακή έρευνα, κατά την οποία ανέλυσαν το γονιδίωμα κυττάρων από 300 εθελοντές, ο Ηρακλειώτης επιστήμονας και οι συνεργάτες του όχι μόνο κατόρθωσαν να χαρακτηρίσουν την τρισδιάστατη δομή του DNA στον πυρήνα, αλλά και να καταγράψουν πώς οι αλληλεπιδράσεις των περιοχών του με όλο το γονιδίωμα επηρεάζουν τον κίνδυνο νοσήσεως.
«Οι προδιαθέσεις που κουβαλάμε μπορεί να μας φέρνουν σε καλύτερη ή χειρότερη θέση καταρχήν, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε τρόπους είτε με αλλαγή συμπεριφοράς είτε μέσω προληπτικών φαρμάκων, όπως για τη χοληστερίνη, να μειώσουμε πολύ την πιθανότητα εμφάνισης μιας ασθένειας» αναφέρει ο ίδιος στην «Π».
Το κείμενο της συνέντευξης στην «Π» έχει ως εξής:
Η συνέντευξη
Εξηγήστε μας τα αποτελέσματα της τελευταίας σας έρευνας. Τελικά, το DNA μας καθορίζει αν θα νοσήσουμε; Είναι κάτι τόσο απλό ή είναι στο χέρι μας να… αλλάξουμε τη μοίρα μας;
«Στην τελευταία μας δημοσίευση αναδείξαμε την πολυπλοκότητα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ περιοχών του DNA και μέσω αυτού μπορέσαμε να δημιουργήσουμε ένα μοντέλο ώστε να αναλύουμε πολλούς πολυμορφισμούς (μεταλλάξεις) μαζί και να κατανοούμε καλύτερα τους μηχανισμούς μέσω των οποίων δρουν.
Σίγουρα ένα μεγάλο ποσοστό των αιτιών των ασθενειών είναι γενετικές και το ποσοστό αυτό μεταβάλλεται με βάση το μεταβαλλόμενο περιβάλλον, για παράδειγμα, ο διαβήτης είχε μικρότερη συχνότητα παλαιότερα, λόγω των χαμηλότερων επιπέδων παχυσαρκίας, αλλά περισσότεροι από τους ασθενείς είχαν διαβήτη λόγω γενετικών παραγόντων γιατί το περιβάλλον δεν ήταν τόσο παθογονικό.
Όπως είναι φυσικό, οι προδιαθέσεις που κουβαλάμε μπορεί να μας φέρνουν σε καλύτερη ή χειρότερη θέση καταρχήν, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε τρόπους είτε με αλλαγής συμπεριφοράς είτε μέσω προληπτικών φαρμάκων, όπως για τη χοληστερίνη, να μειώσουμε πολύ την πιθανότητα εμφάνισης μιας ασθένειας».
Το “βιβλίο”
Το DNA πόσο άγνωστο μας είναι ακόμα; Έχουμε φτάσει στην πλήρη αποκωδικοποίησή του ή έχουμε μπροστά μας ακόμα αρκετά βήματα;
«Στην εποχή που βρισκόμαστε είμαστε σε θέση να μπορούμε να δούμε σχεδόν όλη την αλληλουχία, δηλαδή να έχουμε όλο το κείμενο του «βιβλίου» των οδηγιών για την ανάπτυξη του σώματός μας αλλά και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Όμως, στα περισσότερα μέρη αυτού του «κειμένου» δεν καταλαβαίνουμε ακόμα το νόημα. Επομένως έχουμε πολλή δουλειά ακόμα.
Όμως η συνεχής έρευνα και η συμμετοχή όλο και περισσότερων ανθρώπων στην έρευνα μέσω παροχής δειγμάτων DNA και φαινοτυπικών χαρακτηριστικών μάς φέρνει πολύ γρήγορα πολύ κοντά στην πλήρη κατανόηση του γονιδιώματος μας».
Πόσο «μυστικά» μένουν ακόμα να αποκαλυφθούν; Τι θα έχετε μπροστά σας οι επιστήμονες που ίσως εκπλήξει ακόμα και εσάς τους ίδιους; Περιμένετε να ανοίξουν νέοι δρόμοι τα επόμενα χρόνια;
«Έχουμε πολλά να μάθουμε, όχι μόνο για το νόημα των επιμέρους περιοχών του γονιδιώματος αλλά πώς αυτό αλληλοεπιδρά στον χώρο και στον χρόνο. Ναι, περιμένουμε πολλές εκπλήξεις σε βαθμό που πια δεν θα είναι εκπλήξεις απλώς άγνωστες πτυχές.
Έχουμε περάσει από το επίπεδο της συνεχούς έκπληξης στο επίπεδο της αναμονής ακόμα και για πολύ περίεργα σενάρια αλληλεπιδράσεων και λειτουργιών που ούτε με τη φαντασία μας δεν μπορούμε να επινοήσουμε. Είναι ένας μαγικός κόσμος ανακάλυψης και ανάλυσης όπως αυτός του σύμπαντος!».
Το δίλημμα
Ο γενετιστής, φαντάζομαι, έχει να αντιμετωπίσει πολλά διλήμματα, θέματα που ακουμπούν ακόμα και στην ηθική, τη θρησκεία… Έχετε βρεθεί ποτέ σε τέτοιο δίλημμα;
«Ναι, είναι γεγονός ότι για τον έξω κόσμο ειδικά έχουμε πολλά ηθικά διλήμματα να αντιμετωπίσουμε. Όμως, η επιστημονική κοινότητα έχει έναν πολύ ισχυρό κώδικα ηθικής και συντηρητισμού σε τέτοια θέματα όποτε πολλές φορές καινούργια ηθικά διλλήματα στην κοινωνία είναι ήδη αναλυμένα και πολλές φορές λυμένα στην επιστημονική κοινότητα. Από την άλλη η θρησκεία εξελίσσεται κι αυτή.
Όποια και να είναι η θέση κάποιου είναι γεγονός ότι τα όρια της εξήγησης φαινομένων από την επιστήμη σε σχέση με τη θρησκεία μεταβάλλονται.
Ομολογώ ότι λόγω αυτού του δυνατού ηθικού πλαισίου στον επιστημονικό κόσμο δεν έχω βρεθεί σε τέτοιο δίλημμα, σε θέματα μεθόδων ή παρέμβασης στη ζωή.
Έχω βρεθεί όμως σε πολλά ηθικά διλλήματα που αφορούν τη λειτουργία της επιστημονικής κοινότητας εσωτερικά με θέματα σύγκρουσης συμφερόντων και ανάμιξη κοινωνικοπολιτικών παραγόντων.
Πιστεύω ότι έχω πάρει τις σωστές αποφάσεις και δεν έχω μετανιώσει μέχρι τώρα για καμία».
Σε προσωπικό επίπεδο, ποιος είναι ο στόχος σας; Έχετε βραβευτεί, διακριθεί, ανήκετε σε λίστες κορυφαίων επιστημόνων παγκοσμίως. Ποια είναι η «ταράτσα» σας, το σημείο όπου θα αναφωνήσετε: «Τα κατάφερα!».
«Δεν υπάρχει «τα κατάφερα!» στην επιστήμη.
Ο πήχης είναι στο άπειρο όποτε δεν σταματάμε ούτε εφησυχάζουμε ποτέ. Η προσωπική επιτυχία είναι μια «παρενέργεια» κατά κάποιο τρόπο της συνεχούς προσπάθειας και όχι αυτοσκοπός.
Όμως, ο καθένας μας πρέπει να έχει καλή κατανόηση του πού στέκεται και τι ευθύνες έχει ώστε να καθορίζει και τη συμπεριφορά του αλλά και τις κινήσεις του.
Άνθρωποι που έχουν αποδείξει ότι μπορούν να πετύχουν σε πολλά επίπεδα πρέπει συγχρόνως να αποτελούν παραδείγματα σε πολλές πτυχές της επιστημονικής κυρίως ζωής αλλά και να αναζητούν ρόλους με μεγαλύτερη επιρροή αν πιστεύουν ότι έχουν κάτι να προσφέρουν σε νέους χώρους».
Γιατί όχι και στην Κρήτη;
Η Κρήτη, ξέρω, ότι έχει μια θέση στην καρδιά σας.
«Είναι δύσκολο. Αλλά όχι απίθανο!
Θα ήθελα πολύ κάποια στιγμή να δημιουργηθούν οι συνθήκες, και ευχαρίστως να βοηθήσω σε αυτό, ώστε να είναι ελκυστικό για μένα και άλλους να γυρίσουν πίσω στην Ελλάδα και ειδικά στην Κρήτη, όχι ως θυσία αλλά ως ένα φυσικό περιβάλλον για να γίνει παγκόσμιου επιπέδου έρευνα και συγχρόνως να είναι βιώσιμο και σε προσωπικό επίπεδο.
Θα τα έχουμε καταφέρει μόνο όταν η ανακοίνωση μιας θέσης στην Ελλάδα δημιουργεί τεράστιο ανταγωνισμό όχι μόνο για Έλληνες αλλά και για ξένους ερευνητές που δεν έχουν προσωπικούς λόγους να είναι στην Ελλάδα.
Μπορούμε να το κάνουμε αυτό αλλά χρειάζεται συνολική πολιτική βούληση και συγχρόνως απόσταση από κομματικές αντιπαραθέσεις».