Καλοκαιρινός: Έτσι πήραμε τα Τείχη

Τον τρόπο με τον οποίο κατάφερε ο Δήμος Ηρακλείου να πείσει το Υπουργείο Πολιτισμού ότι όχι απλά θέλει, αλλά ότι μπορεί να αξιοποιήσει τα ενετικά τείχη και να κάνει αποδεκτή την παραχώρηση της χρήσης τους, αποκαλύπτει σήμερα στην «Π» ο δήμαρχος Α. Καλοκαιρινός, ο οποίος παρουσιάζει τη μελλοντική εικόνα που θα έχει το μνημείο, που όπως υπογραμμίζει «ενώνει αντί να χωρίζει την πόλη».

Ο  ίδιος αποκαλύπτει τις πρώτες προσωπικές παιδικές του μνήμες από το μνημείο των ενετικών τειχών αλλά και το σχεδιασμό του, μέσα από τον οποίο θα αναδειχτεί κάθε γωνιά από τα 350 στρέμματα αυτού του κρυμμένου θησαυρού που βρίσκεται στην καρδιά του αστικού ιστού, με 7 προμαχώνες, 4 επιπρομαχώνες 10 χαμηλές πλατείες 4 αστικές πύλες και στοές και 9 στρατιωτικές πύλες και στοές.

Ερωτ: Καταρχάς, θα ήθελα να ρωτήσω, τι σκέψεις κάνετε κάθε φορά που αντικρίζετε το μνημείο των ενετικών τειχών; Ποιά είναι η προσωπική σχέση σας με το μνημείο;

Απ: Πέρα από την τριβή με τον Μουσικό Αύγουστο και το Κηποθέατρο – που δεν είχαμε όμως την συναίσθηση ότι βρισκόμασταν μέσα στην τάφρο των τειχών, όπως ίσως συμβαίνει και τώρα – η προσωπική επαφή ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Μαθητής τότε, όταν τα τείχη ήταν χορταριασμένα και με πολλά εμπόδια, ανέβαινα με το ποδήλατο από τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα κι έκανα τη διαδρομή προς τη Βίγλα και μετά παραλιακά μέχρι τον προμαχώνα. Ήταν «ο γύρος των τειχών». Από τότε σκεφτόμουν πόσο ωραίο θα ήταν αυτή η διαδρομή να μπορεί να γίνεται χωρίς να είναι μια «περιπέτεια».

Τους τελευταίους μήνες, τόσο πριν από τις εκλογές, όσο και μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, έχω ενδιαφερθεί με πολλαπλό τρόπο για τα τείχη, ανακάλυψα τους κρυμμένους θησαυρούς. Τις πολλές χαμηλές πλατείες και στρατιωτικές στοές, τους χώρους μέσα στα τείχη που παραμένουν απρόσιτοι, απροσπέλαστοι και άγνωστοι σχεδόν στο σύνολο των κατοίκων της πόλης.

Ερωτ: Η αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με το μνημείο των ενετικών τειχών είναι ένα δύσκολο στοίχημα και διαχρονικό… Ένας από τους λόγους που αυτό συμβαίνει είναι επειδή σε ένα μεγάλο μέρος του είναι κλειστό, δεν υπάρχει προσβασιμότητα και άρα παραμένει άγνωστο. Αυτό στερεί τη χαρά της βαθύτερης κατανόησης και σύνδεσης της πόλης με το μνημείο και την ιστορία του. Είναι στις προθέσεις σας να αλλάξει αυτή η κατάσταση;

Απ: Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι έχει γίνει πολλή δουλειά από τον Δήμο Ηρακλείου και η πρόσβαση σε μεγάλο μέρος του μνημείου, με τα έργα που εκτελούνται ακόμη και σήμερα, είναι μεγαλύτερη.

Η μέριμνα για τα τείχη, πάντα με την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων, ήταν αδιάλειπτη και έχει αποδώσει. Έχουν γίνει πιο φιλικά, αλλά μένουν και πάρα πολλά μέρη για να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν. Για να γίνουν τα τείχη κοινός τόπος συνάντησης του παρελθόντος της πόλης μας, με το μέλλον της. Σημείο αναφοράς της ιστορίας μας, αλλά και σημείο επαφής με το φυσικό στοιχείο.

Για να θυμίσουμε εν συντομία τα ορόσημα: Το 2009 έληξε η παραχώρηση του Μνημείου και των Νεωρίων στο Δήμο Ηρακλείου και το 2014 έληξε η ισχύς της Προγραμματικής Σύμβασης για την αναστήλωση των ενετικών τειχών και την αναβάθμιση της παλιάς πόλης. Το 2016 ο Δήμος προχώρησε στην εκπόνηση Masterplan για τις χρήσεις των τειχών και έκτοτε καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες για την προστασία και προβολή του μνημείου.

Τον Μάρτιο του 2024, σε προγραμματισμένη για αυτόν τον σκοπό επίσκεψη της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη στο Ηράκλειο, προχωρήσαμε σε μια εμπεριστατωμένη και πολύ καλά προετοιμασμένη παρουσίαση. Χρησιμοποιώντας ως βάση το Master Plan, δώσαμε έμφαση στο ότι ο Δήμος έχει έμπρακτα αποδείξει την φροντίδα του, ενσωματώσαμε τον σχεδιασμό και τις ιδέες της νέας Δημοτικής Αρχής και καταθέσαμε μια ολοκληρωμένη πρόταση.

Παρουσιάσαμε ένα σχέδιο με χάρτες, φωτορεαλιστικά σχέδια, πίνακες, οικονομικά δεδομένα και σχεδιαγράμματα που περιλάμβανε το σύνολο των 350 στρεμμάτων των τειχών, ενταγμένα στη ζωή της πόλης ως ενιαίο σύνολο. Συστηματικοποίησαμε και ποσοτικοποίησαμε για πρώτη φορά όλα τα δεδομένα, δώσαμε τεχνοκρατικό χαρακτήρα στον σχεδιασμό, χωρίς να υπολείπεται σε πολιτικά χαρακτηριστικά και πετύχαμε την προγραμματική συμφωνία.

Πείσαμε ότι ο Δήμος θέλει, αλλά κυρίως ότι μπορεί να αξιοποιήσει τα Ενετικά Τείχη και πετύχαμε να παραχωρηθεί η χρήση τους, όπως και των Νεωρίων, με μια προγραμματική συμφωνία, την παρακολούθηση της οποίας θα αναλάβει Επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους του Δήμου, της Περιφέρειας Κρήτης και του Υπουργείου Πολιτισμού, με πρόεδρο τον δήμαρχο Ηρακλείου.

 

Μιλώντας κατά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου, είχα αναφέρει ότι «Τα τείχη πρέπει να είναι περάσματα και να εντάσσονται στην καθημερινή ζωή της πόλης. Να την ενώνουν αντί να την χωρίζουν. Να συνδέονται τοπικά με σχολεία και συλλογικότητες, σαν σημεία αναφοράς, φροντίδας και δραστηριότητας.

Στα τείχη να συμβαίνουν διαρκώς γεγονότα». Αυτή ήταν η δέσμευσή μας και προκειμένου να υλοποιηθεί, πρέπει να πετύχουμε το δέσιμο της πόλης και των κατοίκων της, με το μνημείο. Δύσκολο εγχείρημα, ακριβώς επειδή ένα μεγάλο μέρος του είναι απροσπέλαστο, με αποτέλεσμα ο κόσμος να μην το γνωρίζει.

Τι είναι τελικά τα ενετικά τείχη; Είναι ένας «τοίχος» γύρω στην πόλη; Είναι η τάφρος, η εσωτερική περίμετρος και το ισόπεδο τμήμα τους; Φυσικά και δεν είναι μόνο αυτά. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι στα τείχη έχουμε 7 προμαχώνες, 4 επιπρομαχώνες, 10 χαμηλές πλατείες, 4 αστικές πύλες και στοές και 9 στρατιωτικές πύλες και στοές;

Στόχος μας είναι να μπορέσουμε να αναδείξουμε κάθε γωνιά από τα 350 στρέμματα αυτού του κρυμμένου θησαυρού που βρίσκεται στην καρδιά του αστικού ιστού του Ηρακλείου. Να ανοίξουμε ένα νέο κεφάλαιο για την πόλη, να δημιουργήσουμε μια ευοίωνη προοπτική για τον τόπο μας, τους κατοίκους και τους επισκέπτες του.

Ερωτ: Η υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης που επίκειται με το Υπουργείο Πολιτισμού, τι σχεδιασμό περιλαμβάνει σε σχέση με το πλαίσιο αξιοποίησης του μνημείου; Μπορείτε να μας περιγράψετε την εικόνα που προοπτικά θα εμφανίζει;

Απ: Η προγραμματική σύμβαση πιστεύω ότι μπορεί να θεωρηθεί ως η δικαίωση προσπαθειών που έρχονται από το παρελθόν, εντάθηκαν και συστηματοποιήθηκαν από τη Δημοτική μας Αρχή, απέδωσαν και δρομολογούν πλέον μια πολύ σημαντική εξέλιξη για την πόλη. Μια εξέλιξη που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία της τα επόμενα χρόνια. Η φιλοσοφία μας περιγράφεται από την φράση: Η επιστροφή στα τείχη, αλλά και η επιστροφή των τειχών.

Μέρος της προσέγγισης με την οποία επιχειρηματολόγησα στην υπουργό Πολιτισμού, ήταν η ενότητα του μνημείου. Η συνολική του εικόνα, μέσα σε αυτή του την πολλαπλότητα, ποτέ δεν είχε καταγραφεί συνολικά, έτσι ώστε να έχει κάποιος και την αίσθηση των μεγεθών. Το ζήτημα φυσικά δεν είναι μόνο τα μεγέθη, όσο η συνθετότητα του μνημείου και η πολλαπλότητά του και αυτό μας οδηγεί και στις δυνατότητες να χρησιμοποιηθεί.

Η ιδέα ότι τα τείχη ενώνουν αντί να χωρίζουν την πόλη. Γίνονται πέρασμα και τόπος για αναψυχή, περπάτημα και αναπνοές στην καθημερινότητα της πόλης. Αυτή η λειτουργία των τειχών, ως σύνδεσμος αντί σημείο διαχωρισμού, έχει πολλαπλό αντίκτυπο για τους πολίτες. Ιστορικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό, ακόμα και πολεοδομικό ως προς τον εξορθολογισμό των διελεύσεων από και προς το κέντρο της πόλης.

Ερωτ: Θέλω να ρωτήσω, πώς φαντάζεστε μελλοντικά τη χρήση του μνημείου, την ενίσχυση της επισκεψιμότητάς του, την τουριστική προβολή και ανάδειξη του;

Στόχος μας είναι η καθολική επισκεψιμότητα, η ανεμπόδιστη πρόσβαση, η βατότητα και η διαπερατότητα, όπως και η συνέχεια και ενότητα τριών επάλληλων διαδρομών στην εσωτερική περίμετρο, στο ισόπεδο τμήμα και στην τάφρο.

Η ενότητα του μνημείου μας δίνει πάρα πολλές ιδέες για την παραγωγή γεγονότων. Με ελεύθερη διέλευση από τις αστικές πύλες, χρήσεις πολιτισμού σε στοές με ελαφρές χρήσεις περιοδικών εκθέσεων, χρήσεις παραστατικών τεχνών στις χαμηλές πλατείες, προοπτική οργάνωσης σύγχρονων, ταυτόχρονων πολιτιστικών γεγονότων που το περιβάλλον των τειχών ευνοεί, με τους επισκέπτες να περιφέρονται να εναλλάσσονται και να επιλέγουν.

Με διεξαγωγή αθλητικών γεγονότων που θα μας βάλουν στον χάρτη οργανώσεων μαζικού αθλητισμού. Με δημιουργία ενός πολυλειτουργικού αστικού γραμμικού πάρκου περιπάτου, αναψυχής και καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Από τα βασικά στοιχεία είναι και ο καθολικός φωτισμός του μνημείου. Κάτι που θα το μετατρέψει σε χαρακτηριστικό γνώρισμα για το Ηράκλειο. Ως μια εικόνα που αποτυπώνει το παρελθόν, το παρόν και, γιατί όχι, και το μέλλον.

Όλα τα παραπάνω, θα αρχίσουν σταδιακά να δοκιμάζονται το 2024 και να ξεδιπλώνονται το 2025. Για να αρχίσει έτσι να αποδίδει ένα έργο που θα αλλάξει τη ζωή της πόλης, που θα δώσει ανάσα στους ανθρώπους της.

 

Και για αυτό, οφείλουμε ευχαριστίες στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και σε όλους όσοι δούλεψαν γι’ αυτό το αποτέλεσμα. Στα στελέχη του Υπουργείου και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, στον περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρο Αρναουτάκη και τα στελέχη της Περιφέρειας, στους αιρετούς και υπηρεσιακούς συνεργάτες στον Δήμο Ηρακλείου.

Υπάρχει ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα που αφορά στην οικονομική κάλυψη του κόστους των παρεμβάσεων που απαιτούνται ώστε ο χώρος των τειχών να συντηρηθεί να είναι προσβάσιμος και λειτουργικός. Διαχρονικά οι ηγεσίες των Υπουργείων μετέθεταν στη Λότζια την ευθύνη αυτή και θέλω να ρωτήσω εάν για σας είναι αποδεκτή αυτή η πολιτική τακτική ή αν είναι στις προθέσεις σας να διεκδικήσετε τα χρήματα που οφείλει να διασφαλίσει η πολιτική ηγεσία για το σκοπό αυτό.

Ούτως ή άλλως, ο Δήμος Ηρακλείου, διαχρονικά, δαπανά σημαντικά ποσά για τα τείχη. Αυτό ήταν άλλωστε κι ένα από τα επιχειρήματά μας προς την υπουργό Πολιτισμού. Ο επιμερισμός και η συμμετοχή των φορέων που θα συμμετάσχουν στην προγραμματική σύμβαση, είναι κάτι το οποίο παραμένει να προσδιοριστεί.

Η κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους του κόστους, θα αποτελεί ευθύνη του Δήμου Ηρακλείου και θα καλύπτεται από χρηματοδοτούμενα προγράμματα, όπως και τώρα. Όμως, τα έσοδα τα οποία θα προκύπτουν από δραστηριότητες στα τείχη, προφανώς, θα επιστρέφουν για την λειτουργία και τη συντήρηση των υποδομών που θα βρίσκονται εκεί. Και η επένδυση του Δήμου στα τείχη θα έχει απόδοση τόσο στην εικόνα της πόλης, όσο, και κυρίως, στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της.