Ένα σύγχρονο νομοθέτημα που θα ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες απονομής της ποινικής Δικαιοσύνης, φιλοδοξεί να προσφέρει ο διακεκριμένος νομικός και καθηγητής, κ. Ηλίας Αναγνωστόπουλος, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων.
Σε συνέντευξή του στην «Π», μιλά για τη μεγάλη επικείμενη μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα και ρίχνει φως στα σημεία που έχουν προκαλέσει αντιδράσεις από μερίδα του κοινού και του νομικού κόσμου.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Η συνέντευξη
Κύριε καθηγητά, πλησιάζουμε στο τέλος της διαβούλευσης των νέων νομοθετημάτων της Δικαιοσύνης, Ποινικού Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Καθ’ότι εσείς συμμετέχετε στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή του Ποινικού Κώδικα, θα θέλατε να μας πείτε τι καινοτόμο κομίζει ο νέος ΠΚ σε σχέση με αυτόν του 1951;
«O Ποινικός Κώδικας του 1951, πνευματικό τέκνο του Νικολάου Χωραφά, ήταν ένα νομοτεχνικά άρτιο νομοθέτημα με φιλελεύθερο προσανατολισμό.
Στα εβδομήντα έτη της ζωής του έχει υποστεί πάμπολλες τροποποιήσεις, που συχνά δεν ήσαν επιτυχείς. Η συστηματική και αξιολογική αρμονία του αρχικού νομοθετήματος έχει διαρρηχθεί, ενώ κάποιες διατάξεις του είναι πλέον παρωχημένες.
Ο νέος ΠΚ φιλοδοξεί, σεβόμενος την παράδοση, να προσφέρει ένα σύγχρονο νομοθέτημα, το οποίο σέβεται την παράδοση αλλά ανταποκρίνεται και στις νέες ανάγκες της απονομής της ποινικής Δικαιοσύνης.
Ιδιαιτέρως σημαντική είναι η αναμόρφωση του κεφαλαίου των ποινών με την εισαγωγή νέων θεσμών (κλιμακούμενη χρηματική ποινή, παροχή κοινωφελούς εργασίας, έκτιση πονών εκτός φυλακής κ.ά.) που επιτρέπουν την προσαρμογή της κύρωσης στην προσωπικότητα του δράστη και διευκολύνουν την επανένταξή του.
Επίσης, το Ειδικό Μέρος του ΠΚ εκκαθαρίζεται από παρωχημένες ή περιττές διατάξεις (π.χ. εκούσια απαγωγή, απατηλή επίτευξη συνουσίας, τυμβωρυχία, κακόβουλη βλασφημία) και εμπλουτίζεται με νέες (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση, απάτη σχετική με τις επιδοτήσεις). Καταργούνται εξάλλου δρακόντεια έκτακτα νομοθετήματα, όπως ο νόμος 1608 του 1950 που έχει προκαλέσει πλήθος προβλημάτων στην εφαρμογή του καθώς και κραυγαλέες αδικίες».
Οι αντιρρήσεις
Έχουν υπάρξει αντιρρήσεις από τμήματα του δικαστικού και νομικού κόσμου και από διεθνή παρατηρητήρια για κάποιες διατάξεις του νέου Κώδικα. Ενδεικτικά αναφέρω τη διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, την κατοχή μολότωφ και τη συναίνεση στο αδίκημα του βιασμού. Δώστε μας, παρακαλώ, διευκρινιστικές επεξηγήσεις για το πώς ο νέος ΠΚ βλέπει αυτά τα αδικήματα, αν υπάρχει ευνοϊκότερη μεταχείρηση, όπως αφήνεται να εννοηθεί, ή αν τελικά αυτά που προτείνει η επιτροπή είναι οι βέλτιστες μεταρρυθμίσεις.
«Βιασμός, με την κυριολεκτική του έννοια, είναι ο εξαναγκασμός άλλου σε γενετήσια πράξη με σωματική βία ή με την απειλή άμεσου σοβαρού κινδύνου για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα του θύματος. Ο δράστης του βιασμού καταργεί πλήρως τη βούληση του θύματος και το υποτάσσει στην παράνομη επιθυμία του. Το έγκλημα αυτό τιμωρείται στον νέο ΠΚ, ως βαρύ κακούργημα, με κάθειρξη (5-15 έτη), ενώ, αν γίνει ομαδικά, με κάθειρξη 10 έως 15 έτη.
Παράλληλα, προβλέπεται στο άρθρο 343 παρ. 1 ΣχΠΚ ως βαρύ πλημμέλημα (φυλάκιση 2-5 ετών) ο εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη, χωρίς σωματική βία ή σοβαρή απειλή, αλλά με κατάχρηση της θέσης εξουσίας του δράστη (εργοδότης, αστυνομικός, σωφρονιστικός υπάλληλος κ.ά.) ή/και την ευάλωτη θέση του θύματος.
Επιπλέον (άρθρο 343 παρ. 2 ΣχΠΚ), ο εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη με οποιοδήποτε άλλο μέσο (πλην των ανωτέρω), π.χ. με την απειλή δημοσιοποίησης προσωπικών στιγμών, τιμωρείται με φυλάκιση 1-5 ετών.
Με τις διατάξεις αυτές παρέχεται πλήρης προστασία έναντι κάθε μορφής προσβολής της γενετήσιας αυτοδιάθεσης.
Οι ποινές κλιμακώνονται, βεβαίως, αναλόγως προς τη βαρύτητα της προσβολής, σύμφωνα με τη θεμελιώδη αρχής της αναλογικότητας. Με τον νέο ΠΚ ενισχύεται η προστασία της γενετήσιας ελευθερίας σε σύγκριση με τον ισχύοντα ΠΚ, στον οποίο δεν προβλέπεται καθόλου το έγκλημα της παρ. 2 του άρθρου 343 ΣχΠΚ, ενώ η παρ. 1 είναι διατυπωμένη στενότερα.
Στο άρθρο 187 ΣχΠΚ τιμωρείται με κάθειρξη 5 έως 10 ετών η συγκρότηση ή ένταξη σε εγκληματική οργάνωση. Η ίδια ποινή απειλείται για το εν λόγω έγκλημα και στον ισχύοντα ΠΚ. Στο Σχέδιο διευρύνεται μάλιστα το πεδίο εφαρμογής της διάταξης, διότι αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο για τα απαριθμούμενα στον κατάλογο εγκλήματα, όπως συμβαίνει με την ισχύουσα διάταξη, αλλά για όλα τα κακουργήματα αδιακρίτως.
Η ιδιότητα του δράστη ως «διευθύνοντος» την οργάνωση δεν αποτελεί άλλο έγκλημα, αλλά αναφέρεται στον σημαίνοντα ρόλο του υπαιτίου εντός αυτής. Για αυτό στο ΣχΠΚ προβλέπεται ως επιβαρυντική περίσταση, δηλαδή ως παράγων που οδηγεί προς τα ανώτατα όρια της ποινής. Ενόψει του ότι στο ΣχΠΚ το ανώτατο όριο της πρόσκαιρης κάθειρξης είναι 15 έτη (αντί των 20 στον ισχύοντα ΠΚ), το πλαίσιο ποινής -σε συνδυασμό προς την επιβαρυντική περίσταση- τελεί σε αναλογία με τις λοιπές ποινές του Σχεδίου.
Σημειωτέον ότι η ποινή αυτή απειλείται αυτοτελώς για μόνη την ένταξη κ.λπ. στην οργάνωση. Το μέλος της οργάνωσης που τελεί και άλλο έγκλημα, θα τιμωρηθεί αθροιστικά και για αυτό. Τούτο ισχύει κατ’ εξοχήν για τον διευθύνοντα την εγκληματική οργάνωση, δεδομένου ότι κατά κανόνα η ιδιότητά του αυτή θα προκύπτει από τον καθοδηγητικό ρόλο του (π.χ. με την υπόδειξη στόχου) στην τέλεση άλλων εγκλημάτων.
Η κατοχή κ.λπ. εκρηκτικών τιμωρείται, ως βαρύ πλημμέλημα, με φυλάκιση 3 έως 5 ετών. Στο ΣχΠΚ οι ποινές φυλάκισης άνω των τριών ετών δεν αναστέλλονται ούτε μετατρέπονται σε χρήμα, όπως συμβαίνει στον ισχύοντα ΠΚ. Επομένως, ο συλλαμβανόμενος να κατέχει εκρηκτικές ύλες, αν καταδικαστεί, θα οδηγείται στη φυλακή (αν δεν συντρέχουν λόγοι μείωσης της ποινής) και μάλιστα με ταχύτερες διαδικασίες από ό,τι σήμερα.
Εννοείται εξάλλου ότι αν ο δράστης δεν κατείχε απλώς εκρηκτικές βόμβες, αλλά έριξε τέτοιες βόμβες (μολότωφ κλπ) εναντίον άλλων, θα τιμωρηθεί αθροιστικά και για το αντίστοιχο έγκλημα, που είναι κατά κανόνα κακούργημα (έκρηξη, εμπρησμός, βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη, απόπειρα ανθρωποκτονίας κ.λπ.) ανάλογα με τις ειδικότερες περιστάσεις κάθε υπόθεσης.
Το άρθρο 272 αφορά μόνον την απλή κατασκευή ή κατοχή εκρηκτικών, η οποία τιμωρείται ως βαρύ πλημμέλημα, όπως συμβαίνει και με την απλή παράνομη κατοχή όπλου. Παράλληλα, θα εξακολουθεί να ισχύει το άρθρο 15 του νόμου περί όπλων και εκρηκτικών, σύμφωνα με το οποίο η κατασκευή, διακίνηση, κατοχή κ.λπ όπλων ή εκρηκτικών για τον εφοδιασμό ομάδων κλπ τιμωρείται με κάθειρξη (έως 15 έτη).
Ο συνδυασμός των προαναφερόμενων διατάξεων δείχνει ότι δεν υπάρχει τιμωρητικό «κενό» για την υπό συζήτηση παραβατική συμπεριφορά».
Αμφιβολίες
Έχουν εκφραστεί κάποιες αμφιβολίες για το θέμα της έκτισης της ποινής διά της κοινωφελούς εργασίας, ειδικά για τα πλημμελήματα έως 5 έτη. Λέγεται πως δεν είναι έτοιμη η τοπική αυτοδιοίκηση και το Δημόσιο εν γένει στο να δεχτεί μαζικά ανθρώπους που έχουν καταδικαστεί να εκτίσουν ποινή κοινωφελούς εργασίας. Τι απαντάτε;
«Οι ελλείψεις στις υφιστάμενες υποδομές δεν επιτρέπεται να εμποδίσουν την εισαγωγή ενός τόσο χρήσιμου θεσμού. Η Πολιτεία και οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να συνεργαστούν ώστε να εξασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία της κοινωφελούς εργασίας προς όφελος των ενδιαφερομένων αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Οι ανάγκες που μπορούν να καλυφθούν με την κοινωφελή εργασία είναι πολλές και γνωστές, η δε οργάνωσή της και η εποπτεία των εργαζομένων δεν είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκη, αρκεί να υπάρχει βούληση και να διατεθούν τα αναγκαία μέσα».
Πιστεύετε πως τα νέα νομοθετήματα θα συνεισφέρουν στην αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών καταστημάτων και άρα δεν θα χρειαζόμαστε πλέον αποσυμφορητικούς νόμους;
«Ναι, ασφαλώς. Μία από τις βασικές επιδιώξεις του νέου ΠΚ είναι η, κατά το δυνατόν και ανάλογα με την εξέλιξη της εγκληματικότητας, μείωση του πληθυσμού των φυλακών και η αποφυγή έκτακτων νόμων που παρέχουν οριζόντιες «εκπτώσεις» στους κρατουμένους αδιακρίτως. Παράλληλα, πρέπει βεβαίως να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων με τη δημιουργία σύγχρονων υποδομών που θα διασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες κρατήσεως αλλά και την ασφάλεια στα καταστήματα κράτησης».
«Μία από τις βασικές επιδιώξεις του νέου Ποινικού Κώδικα είναι η, κατά το δυνατόν και ανάλογα με την εξέλιξη της εγκληματικότητας, μείωση του πληθυσμού των φυλακών» αναφέρει στην «Π» ο διακεκριμένος νομικός και καθηγητής κ. Ηλίας Αναγνωστόπουλος, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων
Κορυφαίος ποινικολόγος
Ο Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ένωσης Έλλήνων Ποινικολόγων.
Από το 2006 έως το 2013 διετέλεσε πρόεδρος της Έπιτροπής Ποινικού Δικαίου του Συμβουλίου των Δικηγορικών Συλλόγων της Έυρώπης (CCBE).
Στο Who’s Who Legal 2019 χαρακτηρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους παγκοσμίως ποινικολόγους στον τομέα των οικονομικών εγκλημάτων.
Βιβλία και άρθρα του σε όλο το φάσμα των ποινικών επιστημών έχουν δημοσιευθεί στην ελληνική, αγγλική και γερμανική γλώσσα.