Έχει χαράξει μία πορεία 50 χρόνων στην έρευνα σε Ελλάδα και Αμερική και νέος του στόχος είναι η δημιουργία ελληνικών αντικαρκινικών φαρμάκων. Το αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ο επιστημονικός διευθυντής του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών και ομότιμος καθηγητής (έδρα Higgins) της Γενετικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, Αργύρης Ευστρατιάδης, μιλά στην «Π» για τη δουλειά του ερευνητή, τη σχέση του με τον Φώτη Καφάτο και αποκαλύπτει μία πτυχή του Κρητικού επιστήμονα που ελάχιστοι γνώριζαν…
´«Παρ’ όλο που το κλίμα είναι ακόμα ρευστό, υπάρχει αρκετή αισιοδοξία ότι ίσως βρισκόμαστε στα πρόθυρα ραγδαίων εξελίξεων σχετικά με την ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικών θεραπευτικών προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση παθήσεων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος, που εξακολουθούν να μαστίζουν μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού» τονίζει.
Ο δρ. Αργύρης Ευστρατιάδης θα μιλήσει απόψε στις 6.30 το απόγευμα στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου, Αίθουσα «Πειραματικό θέατρο», στο πλαίσιο της διημερίδας με θέμα «Κάρολος Δαρβίνος: Η Ζωή και το Έργο του». Το θέμα της ομιλίας του είναι «Ο Δαρβίνος τότε και τώρα: Μια σύντομη περιήγηση στο εξελικτικό τοπίο».
Η συνέντευξη
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Κ. Ευστρατιάδη, έρχεστε στο Ηράκλειο για να μιλήσετε για τον Δαρβίνο. Αποτελεί ακόμα και σήμερα πηγή έμπνευσης για σας τους επιστήμονες;
«Νομίζω ότι οι σημερινοί βιολόγοι έχουν τεράστιο σεβασμό και, βέβαια, θαυμασμό για τον μεγάλο οραματιστή-φυσιοδίφη. Θα έπρεπε να τιμούν εξίσου και τον αδικημένο Wallace που πρότεινε την ίδια ουσιαστικά θεωρία ταυτόχρονα με τον Δαρβίνο, αλλά σχεδόν κανείς δεν τον θυμάται. Δεν θα έλεγα σας ότι το έργο αυτών των πρωτοπόρων αποτελεί πηγή έμπνευσης για σύγχρονη έρευνα, εκτός πια κι αν εννοούμε ότι το παράδειγμά σας μπορεί να δώσει παρόρμηση για δημιουργική εργασία με την ευρύτερη έννοια».
Τι αναμένεται να προσφέρει τα επόμενα χρόνια στην ανθρωπότητα η σύγχρονη βιολογία; Ασθένειες «ξεκλειδώνονται» και μηχανισμοί του ανθρώπινου οργανισμού αποκωδικοποιούνται. Θα είμαστε σε θέση να καταπολεμήσουμε ασθένειες που σήμερα είναι εχθροί σας;
´«Σήμερα, η συσσώρευση γνώσης στις βασικές βιολογικές επιστήμες και τη βιοτεχνολογία συνεχίζει να αυξάνεται με αλματώδη ρυθμό. Παράλληλα, γίνεται σε παγκόσμια κλίμακα μια έντονη προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι νέες ανακαλύψεις χωρίς χρονοτριβή και να μετατραπούν σε κλινικές εφαρμογές. Αυτήν ακριβώς την διαδικασία εκφράζει το σύνθημα ´”Από τον πάγκο τού ερευνητή, στην κλίνη τού ασθενούς”.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η νέα τάση που τώρα εξελίσσεται είναι ο καθορισμός των μοριακών χαρακτηριστικών τις νόσου τού συγκεκριμένου ασθενούς ώστε, με αυτόν τον γνώμονα, να γίνει παροχή απόλυτα στοχευμένης θεραπευτικής αγωγής, δηλαδή να εφαρμοστεί ´Εξατομικευμένη Ιατρικήª (ή, πιο σωστά, ´Ιατρική Ακριβείας. Παρ’ όλο που το κλίμα είναι ακόμα ρευστό, υπάρχει αρκετή αισιοδοξία ότι ίσως βρισκόμαστε στα πρόθυρα ραγδαίων εξελίξεων σχετικά με την ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικών θεραπευτικών προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση παθήσεων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος, που εξακολουθούν να μαστίζουν μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού».
Οι σταθμοί
Η πορεία σας έχει πολλούς σταθμούς. Ποια ήταν για σας η στιγμή που αισθανθήκατε ότι οι κόποι τις δικαιώθηκαν;
´«Δεν υπήρξε ποτέ μια τέτοια στιγμή, ούτε για μένα ούτε, απ’ όσο ξέρω, και για κανέναν άλλον ερευνητή. Το παραμόνιμο πρόβλημά τις είναι ότι τα πειράματα σπάνια ´βγαίνουν». Ένα καλό αποτέλεσμα, όποτε αυτό συμβεί, δίνει μεγάλη, αλλά δυστυχώς μόνο προσωρινή ικανοποίηση. Συνήθως αποτελεί το ερέθισμα για τον επόμενο κύκλο μιας δύσκολης προσπάθειας που δεν τελειώνει ποτέ. Ρεαλιστικά μιλώντας, ενοχλούμαι ιδιαίτερα όταν μερικοί συνάδελφοί μου δηλώνουν: ´”διασκέδασα πάρα πολύ κάνοντας έρευνα”. Η δουλειά τού ερευνητή είναι σαν τις άλλες. Δεν είναι παιχνίδι. Απαιτεί επαγγελματική συνείδηση. Τα αναλώσιμα για τα πειράματά σου τα πληρώνει ο φορολογούμενος. Και σού κάνει δώρο το προνόμιο να ρωτάς ερωτήσεις και να αποκομίζεις, σπάνια έστω, μικρές στιγμές χαράς στο ταξίδι για την Ιθάκη, όπου δεν πρόκειται να φτάσεις. Σήμερα, ύστερα από σχεδόν πενήντα χρόνια τις επάλξεις, μού αρκεί να βλέπω παλιές μου εργασίες να εξακολουθούν να γίνονται βιβλιογραφικές αναφορές».
Σήμερα, συνεχίζετε την έρευνά σας στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών. Ποιος είναι ο άμεσος στόχος σας;
´«Για πολλά χρόνια, ασχολούμαι με την ανάπτυξη ζωικών μοντέλων καρκίνου. Πρόκειται για ποντίκια με τεχνητά τροποποιημένη γενετική σύσταση που χρησιμοποιούνται για μηχανιστική ανάλυση της ογκογόνου διαδικασίας και της για προκλινικές μελέτες αξιολόγησης υποψηφίων φαρμάκων. Κάθε τέτοια προσπάθεια είναι επίπονη και χρονοβόρα.
Ήμουν τυχερός και μπόρεσα να βρω στην Ελλάδα εξαιρετικούς συνεργάτες με εμπειρογνωμοσύνη σε συμπληρωματικούς τομείς, της ο σχεδιασμός φαρμάκων με υπολογιστές, η χημική σύνθεση μικρών μορίων, η φαρμακολογική ανάλυση, και η αξιολόγηση της δραστικότητας των ενώσεων χρησιμοποιώντας κυτταροκαλλιέργειες και ζωικά μοντέλα. Στο πλαίσιο της κοινοπραξίας, προσπαθούμε να επιτύχουμε σταδιακά την ανάπτυξη ελληνικών αντικαρκινικών φαρμάκων, με κύριο στόχο μία ογκοπρωτεΐνη που ονομάζεται MYC, η οποία σχετίζεται με την ανάπτυξη τού 70% όλων τις μορφών καρκίνου».
Οι διαφορές
Μπορείτε να συγκρίνετε τις συνθήκες εργασίας του ερευνητή στην Ελλάδα με τις ΗΠΑ;
«´Είναι – νομίζω – αναμφισβήτητο γεγονός ότι μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια η βιοϊατρική έρευνα στην Ελλάδα έχει κάνει σημαντική πρόοδο. Απλώς, ο ρυθμός είναι σχετικά βραδύς. Είναι, πάντως, αξιοσημείωτο το γεγονός ότι παρά τις σημερινές ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες – η οικονομική κρίση βάζει τροχοπέδη και στην έρευνα – μερικοί Έλληνες βιοεπιστήμονες κατορθώνουν να διεξάγουν έρευνα σε υψηλό και διεθνώς ανταγωνιστικό επίπεδο.
Ακόμα, στο πλέγμα των ερευνητικών φορέων, ο συνεργισμός και οι διαδραστικές σχέσεις και επιρροές έφτασαν να ξεπερνούν σημαντικά τις οποιεσδήποτε φυγόκεντρες θέσεις και δράσεις ανταγωνισμού που, ίσως αναπόφευκτα, συνυπάρχουν. Δηλαδή, έχει σταδιακά βελτιωθεί και η ερευνητική κουλτούρα. Υπάρχει, λοιπόν, στην Ελλάδα κατάλληλο πλαίσιο και κλίμα για μια ανελικτική διαδικασία στο χώρο της έρευνας.
Όμως, όπως και να το κάνουμε, οι ΗΠΑ θα εξακολουθούν να προηγούνται σε συνθήκες εργασίας: οι κρίσιμες μάζες ερευνητών σε διάφορα πεδία είναι πολύ ευρύτερες, οι επιχορηγήσεις είναι σταθερές και γίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι συνεργασίες με βιοτεχνολογικές εταιρείες και φαρμακοβιομηχανίες είναι πιο γόνιμες, και η γραφειοκρατία είναι λιγότερο υδροκεφαλική.
Οξύτατο, ανάμεσα στα άλλα, είναι σήμερα για την Ελλάδα το πρόβλημα τής διαρροής του επιστημονικού μας δυναμικού προς το εξωτερικό, το λεγόμενο brain drain. Η αντιστροφή αυτής της καταστροφικής τάσης και η στρατολόγηση σε πεδία αιχμής ταλαντούχων νέων βιοεπιστημόνων τής διασποράς και τού εσωτερικού είναι επιτακτική ανάγκη. Πρέπει να δώσουμε άμεσα την σκυτάλη στους νέους. Χωρίς νέο αίμα, η ελληνική έρευνα θα λιμνάσει».
«Η φιλία μου με τον Φώτη»
Είχατε συνεργαστεί με το Φώτη Καφάτο. Τι θυμάστε πιο έντονα από εκείνον;
«Ο Φώτης μού έδωσε ανοιχτόκαρδα και με μεγάλη απλοχεριά την ευκαιρία να κάνω στο εργαστήριό του στο Harvard ό,τι μπορούσα με τις όποιες δυνατότητές μου
. Η σχέση μας αναπτύχθηκε σε γνήσια και σταθερή φιλία. Θυμάμαι έντονα τη σεμνότητά του. Μού έμαθε με την νοοτροπία του και την συμπεριφορά του ότι δεν υπάρχει μονοπώλιο αυθεντίας. Ανάμεσά μας υπήρξε ένα αδιάκοπο πάρε-δώσε σε ιδέες, σχεδιασμούς, εκτέλεση πειραμάτων και ανάλυση δεδομένων.
Ο ενθουσιασμός του για πειραματική δουλειά ήταν κολλητικός και το ταλέντο του για λεπτούς χειρισμούς μοναδικό και αξιοζήλευτο. Υπήρξαν φορές που για ώρες πολλές δουλέψαμε μαζί στον πάγκο, ο ένας δίπλα στον άλλον. Οι αναμνήσεις αυτές είναι όμορφες και πολύτιμες. Και τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να πω για τον Φώτη και κάτι που ίσως λίγοι το ξέρουν: Ήταν φοβερός χορευτής. Στο συρτάκι, κανείς δεν μπορούσε να τού παραβγεί».