Κάν’ το όπως το Βερολίνο και μιμήσου τη φύση!
Πρόκειται για δύο απλές αλλά ουσιώδεις προτροπές, στις οποίες προχωρούν τα μέλη του Εργαστηρίου Τηλεπισκόπησης του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ που συμμετείχαν στο FORUMτου έργου H2020 ThinkNature, που έγινε στο Βουκουρέστι.
Εκεί, παρουσίασαν το βιβλίο Nature-BasedSolutionsHandbook, όπου υπάρχουν παραδείγματα παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον, μιμούμενο τη φύση.
«Η κλιμάκωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και η πολυπλοκότητα των σύγχρονων παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η αστικοποίηση, απαιτούν πιο σύνθετες δράσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τους», αναφέρει στην «Π» ο βοηθός Έρευνας στο ΙΥΜ-ΙΤΕ, κ. Γιώργος Σωμαράκης, ενώ για τη συνεργασία του Εργαστηρίου με τον Δήμο Ηρακλείου μιλά ο επικεφαλής του, διευθυντής Ερευνών στο ΙΥΜ-ΙΤΕ, κ. Νεκτάριος Χρυσουλάκης.
Το κείμενο της συνέντευξης που παραχώρησαν στην «Π» οι δύο επιστήμονες έχει ως εξής:
Τι περιλαμβάνει το βιβλίο Nature-BasedSolutionsHandbookπου παρουσιάστηκε στο Βουκουρέστι;
Γιώργος Σωμαράκης: «Το βιβλίο αυτό είναι ένα εγχειρίδιο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου ThinkNatureπου χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Πλαίσιο Ορίζοντας 2020 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την έρευνα και την καινοτομία και συντονίζεται από το Πολυτεχνείο Κρήτης, με συμμετοχή του ΙΤΕ και της Περιφέρειας Κρήτης από ελληνικής πλευράς.
Το εγχειρίδιο περιλαμβάνει πολύπλευρη πληροφορία για τις λύσεις βασισμένες στη φύση (Nature-BasedSolutions).
Συγκεκριμένα, μεγάλο μέρος του περιεχομένου του περιλαμβάνει βασική γνώση που είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για κάποιον που θέλει να ξεκινήσει να ασχολείται με αυτές τις λύσεις, όπως γενικές πληροφορίες (εννοιολογικά θέματα, προκλήσεις, τρέχουσες προσπάθειες κ.ά.), κατηγοριοποίηση, επιπτώσεις και μεθοδολογία υλοποίησης των λύσεων.
Ακόμα, στο εγχειρίδιο περιλαμβάνεται και εξειδικευμένη γνώση σχετικά με τις λύσεις αυτές που αφορά συγκεκριμένους τομείς, όπως η έρευνα, η καινοτομία, η οικονομία, η πολιτική και η λήψη αποφάσεων.
Ουσιαστικά αποτελεί έναν ολοκληρωμένο οδηγό για όλους τους ενδιαφερόμενους (επιστήμονες, εκπαιδευτικούς, φορείς χάραξης πολιτικής και διοίκησης, παράγοντες της αγοράς κ.ά.) που επιθυμούν να εμπλακούν στο πεδίο αυτό και είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο (https://platform.think-nature.eu/system/files/thinknature_handbook_final_print_0.pdf ).»
Μπορείτε να αναφέρετε ορισμένες πρακτικές που θα βελτίωναν την ποιότητα ζωής στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον;
Γιώργος Σωμαράκης: «Γενικά, έχει καταγραφεί ένα μεγάλο εύρος λύσεων βασισμένων στη φύση που μπορεί να εφαρμοστεί εντός ή εκτός των αστικών περιοχών και σχετίζεται με το έδαφος, το νερό και τις κατασκευές.
Ενδεικτικά, χαρακτηριστικοί τύποι αστικών λύσεων είναι τα πράσινα δώματα, οι πράσινοι τοίχοι, οι κήποι και τα πάρκα, οι πέργκολες με βλάστηση, οι πράσινες παρεμβάσεις στα δίκτυα μεταφοράς και οι μπλε διάδρομοι.
Αντίστοιχα, εκτός των πόλεων μπορούν να εφαρμοστούν λύσεις οικολογικής αποκατάστασης (σε περιβαλλοντικά υποβαθμισμένες ή άλλες περιοχές), ελέγχου διάβρωσης (π.χ. φυτεύσεις πλαγιών), βιώσιμης διαχείρισης εδάφους, υδάτινων πόρων, υδρογραφικών δικτύων και παράκτιων περιοχών (π.χ. αποθέσεις ιζημάτων) και άλλες λύσεις.
Οι λύσεις αυτές αξιοποιούν διάφορα φυσικά χαρακτηριστικά και διαδικασίες με βιώσιμο τρόπο, προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες της κάθε περίπτωσης εφαρμογής, αποδίδουν πολλαπλές οικοσυστημικές υπηρεσίες και αντιμετωπίζουν σύγχρονες προκλήσεις».
Αναφέρετε και παραδείγματα πόλεων, στην Ελλάδα έχουμε αντίστοιχη εικόνα;
Γιώργος Σωμαράκης: «Υπάρχουν πολλά παραδείγματα κυρίως στην Ευρώπη που έχουν εφαρμοστεί ευρέως οι λύσεις βασισμένες στη φύση. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο στο πλαίσιο του έργου ThinkNature έχουν καταγραφεί 112 αξιόλογες μελέτες περίπτωσης, οι οποίες είναι διαθέσιμες στη διαδικτυακή πλατφόρμα του έργου (https://platform.think-nature.eu/case-studies).
Σημαντικό παράδειγμα πόλης είναι το Βερολίνο, όπου έχουν συνδυαστεί σε βάθος χρόνου διαφορετικές λύσεις (πράσινες υποδομές, αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων χώρων, σχολικοί κήποι, άλση κ.ά.) προσδίδοντας πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.
Μεταξύ των πόλεων με σημαντική εφαρμογή λύσεων βασισμένων στη φύση είναι και το Λονδίνο, η Βαρκελώνη, η Λισαβώνα, το Μιλάνο, το Δουβλίνο, η Λιουμπλιάνα κ.ά. Στην Ελλάδα, υστερούμε αρκετά στην εφαρμογή αυτών των λύσεων και καταγράφονται μόνο κάποιες αποσπασματικές προσπάθειες, καθώς δεν έχει υπάρξει ακόμη κάποια συντεταγμένη πρωτοβουλία».
Στο Ηράκλειο έχετε συνεργασία και με τον Δήμο, τι έχει γίνει μέχρι σήμερα και τι ακολουθεί;
Νεκτάριος Χρυσουλάκης: «Το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης (http://rslab.gr/) του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ συνεργάζεται με τον Δήμο Ηρακλείου σε πολλά επίπεδα.
Συγκεκριμένα, το Ηράκλειο αποτέλεσε πεδίο εφαρμογής του ευρωπαϊκού έργου URBANFLUXES (H2020-Space), το οποίο συντόνισε το Εργαστήριό μας και διερεύνησε το ενεργειακό ισοζύγιο και την υπερθέρμανση των αστικών περιοχών με τη χρήση δορυφορικών καταγραφών και επίγειων παρατηρήσεων.
Μάλιστα, το Εργαστήριο λειτουργεί στην πόλη του Ηρακλείου ένα εκτεταμένο δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών (http://rslab.gr/downloads_urbanfluxes.html), του οποίου τις μετρήσεις διαθέτει στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Δήμου για περαιτέρω αξιοποίηση. Τα επόμενα χρόνια το Ηράκλειο θα αποτελέσει ξανά περιοχή εφαρμογής ευρωπαϊκού έργου που συντονίζει το Εργαστήριό μας, καθώς είναι μία από τις περιοχές εφαρμογής του έργου CURE (H2020-Space).
Τέλος, στις αρχές του 2020, αναμένεται η έναρξη μιας νέας συνεργασίας με τον Δήμο Ηράκλειου, η οποία θα αφορά αφενός τη διάθεση στην πλατφόρμα του Δήμου των καταγραφών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, από τον μικρομετεωρολογικό πύργο που το Εργαστήριό μας λειτουργεί στο κέντρο της πόλης (http://rslab.gr/heraklion_ eddy.html) και αφετέρου στη συστηματική παρακολούθηση και συνολική χωροχρονική αποτύπωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και των κύριων πηγών τους».
Γιατί τώρα; Εννοώ, οι επιστήμονες κινητοποιούνται προκειμένου να αναστραφεί το κλίμα που υπάρχει, η καταστροφή, ας μου επιτραπεί η έκφραση, της φύσης. Προλαβαίνουμε;
Γιώργος Σωμαράκης: «Η επιστημονική κοινότητα εντάσσει διαχρονικά τα περιβαλλοντικά ζητήματα στην ερευνητική της ατζέντα. Ωστόσο, η κλιμάκωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά και η πολυπλοκότητα των σύγχρονων παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η αστικοποίηση, απαιτούν πιο σύνθετες δράσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.
Μέρος των δράσεων αυτών μπορούν να αποτελέσουν και οι λύσεις βασισμένες στη φύση, αφού συντελούν στην ενίσχυση της βιώσιμης αστικοποίησης, στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, στην προσαρμογή και μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της διαχείρισης κινδύνου.
Σίγουρα, υπάρχει διαθέσιμος χρόνος για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων, αλλά έχει περιοριστεί σημαντικά και απαιτείται άμεση, διαρκής και συντονισμένη δράση από το παγκόσμιο στο τοπικό επίπεδο και αντίστροφα για να ανατραπεί η τωρινή κατάσταση».
Πού εντοπίζετε το μεγαλύτερο πρόβλημα, στη θαλάσσια ρύπανση, στην κλιματική αλλαγή, στη μόλυνση του αέρα;
Γιώργος Σωμαράκης: «Όλα αυτά είναι από μόνα τους πολύ σημαντικά προβλήματα που οδηγούν σε ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην ποιότητα ζωής, στην οικονομία και εντέλει στην ανθρωπότητα.
Όμως, ο συνδυασμός αυτών ή και άλλων περιβαλλοντικών προβλημάτων σε μία περιοχή είναι το σημαντικότερο ζήτημα, καθώς η αλληλεπίδρασή τους έχει ως αποτέλεσμα την εκθετική μεγέθυνση των επιπτώσεών τους.
Για αυτό τον λόγο και η αντιμετώπιση τους απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό σχετικών δράσεων και λύσεων που συνδυαστικά θα μεγιστοποιούν τα οφέλη που είναι πιθανό να προκύψουν. Αναπόσπαστο μέρος ενός τέτοιου σχεδιασμού πρέπει να είναι και οι λύσεις βασισμένες στη φύση λόγω των πολλαπλών υπηρεσιών που προσφέρουν συντελώντας στη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της περιοχής, στην οποία εφαρμόζονται.
Για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά στο αστικό περιβάλλον, σημαντικό μέρος της ερευνητικής προσπάθειας διεθνώς επικεντρώνεται στην κατανόηση και ποσοτικοποίηση της αλληλεπίδρασης της αλληλεπίδρασης και ανατροφοδότησης μεταξύ πόλεων και κλιματικής αλλαγής».
Ποια είναι τα πλάνα σας για το επόμενο διάστημα; Τι θα γίνει στο πλαίσιο του έργου H2020 ThinkNature και πέραν αυτού;
Νεκτάριος Χρυσουλάκης: «Το έργο ThinkNatureολοκληρώνεται στα τέλη Νοέμβρη, ωστόσο η διαδικτυακή πλατφόρμα που δημιουργήθηκε στο πλαίσιό του θα συνεχίσει να λειτουργεί αποσκοπώντας στην επικοινωνία των ενδιαφερομένων, στην εμπέδωση της έννοιας και του περιεχομένου των λύσεων βασισμένων στη φύση και στην προώθηση της εφαρμογής τους έναντι άλλων συμβατικών λύσεων.
Σε αυτόν τον σκοπό συμβάλλουν οι δυνατότητες διαλόγου και το αποθετήριο γνώσης (παραδοτέα έργα, βιβλιογραφία, σχετικά έργα, μελέτες περίπτωσης, εκπαιδευτικό υλικό κ.ά.) που παρέχει η πλατφόρμα.
Επίσης, το Εργαστήριό μας θα συνεχίσει την ερευνητική του δραστηριότητα και την ανάπτυξη εφαρμογών σε σχετικά αντικείμενα, καθώς θα συντονίσει από τις αρχές του 2020 το νέο ευρωπαϊκό έργο CURΕ, το οποίο έχει ως αντικείμενο την αξιοποίηση του ευρωπαϊκού δορυφορικού συστήματος Copernicusγια την ανάπτυξη και υποστήριξη υπηρεσιών στο πεδίο της αστικής ανθεκτικότητας».