Σε ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας, η Μαρία κάθεται μπροστά από το laptop της, με έναν καφέ που έχει ήδη κρυώσει δίπλα της.
Ως freelancer στον χώρο της διαφήμισης δουλεύει ατελείωτες ώρες, κυνηγώντας προθεσμίες και αμοιβές που ποτέ δεν φτάνουν για να καλύψουν τις πραγματικές της ανάγκες. «Δεν έχω δικό μου σπίτι, ούτε σταθερό μισθό, κι όμως θεωρούμαι ανεξάρτητη. Πώς γίνεται αυτό;» αναρωτιέται. Είναι 32 ετών και η τυπική της ενηλικίωση το 2011 συνέπεσε με τη βαθιά οικονομική κρίση της χώρας μας.
Πλέον, διανύει την τέταρτη δεκαετία της ζωής της, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα σε προσδοκίες και πραγματικότητα. Η λέξη που θα μπορούσε να περιγράψει τη Μαρία, αλλά και ένα μεγάλο μέρος των σημερινών Ελλήνων 30άρηδων είναι το «σχεδόν»: σχεδόν αυτόνομοι, σχεδόν σίγουροι για το μέλλον τους και σχεδόν ενήλικες.
Οι «αστερισμοί» της ενηλικίωσης
Η καθηγήτρια Ψυχολογίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, Ευαγγελία Γαλανάκη, εξηγεί στην Καθημερινή: «Σύμφωνα με τα δεδομένα των ερευνών μας, “ενηλικίωση” για τους νέους στην Ελλάδα σημαίνει να διαθέτει το άτομο ψυχικά γνωρίσματα και ηθικές ποιότητες, όπως η υπευθυνότητα, η αυτόνομη λήψη αποφάσεων, ο έλεγχος των συναισθημάτων, η συμμόρφωση με τους νόμους της κοινωνίας και η έγνοια για τους άλλους». Ομως, στην Ελλάδα, η ενηλικίωση έχει και έναν άλλο «αστερισμό»: την οικονομική ανεξαρτησία. «Οι νέοι Ελληνες έχουν την τάση, περισσότερο από τους συνομηλίκους τους σε άλλες χώρες, κυρίως δυτικές, να θεωρούν ότι όλα τα παραδοσιακά και απτά ορόσημα της ενηλικίωσης ανήκουν στον αστερισμό της οικονομικής ανεξαρτησίας: ολοκλήρωση της εκπαίδευσης, ανεξάρτητη διαμονή, εργασία πλήρους απασχόλησης, αγορά σπιτιού, γάμος και απόκτηση παιδιού» σχολιάζει η κυρία Γαλανάκη.
Στην Ελλάδα ωστόσο, σύμφωνα με την Eurostat, το μέσο ηλικιακό όριο για να αφήσει κανείς το πατρικό του σπίτι είναι τα 30,6 έτη, ενώ ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι τα 26,3. Η επιθυμία των Ελλήνων για ανεξαρτησία συγκρούεται με το στεγαστικό πρόβλημα των μεγάλων πόλεων, όπου οι τιμές ενοικίων αυξάνονται δραματικά, ενώ η βραχυχρόνια μίσθωση (Airbnb) έκανε το όνειρο ενός προσιτού διαμερίσματος στο κέντρο τουλάχιστον της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης να μοιάζει ανέφικτο. Αν προσθέσουμε την εργασιακή ανασφάλεια, το φαινόμενο του “gig economy” –εποχιακή εργασία, συμβάσεις ορισμένου χρόνου, ακόμη και μαύρη εργασία– αντιλαμβανόμαστε ότι το πρόβλημα επιτείνεται, αποκτώντας συχνά και ψυχολογικές προεκτάσεις.
Στις έρευνές μας, όσοι νέοι αντιμετώπιζαν μεγαλύτερη οικονομική δυσπραγία, αλλά και άγχος σχετικά με αυτήν, σε σύγκριση με τους άλλους, είχαν την τάση να λιμνάζουν κατά την πορεία τους προς την ενηλικίωση
Σύμφωνα με την έρευνα “FutURe Barometer” της Merck το 2024, το 63% των νέων Ελλήνων αντιμετωπίζουν συχνά ή πολύ συχνά σωματική ή συναισθηματική δυσφορία, ενώ ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 52%. Η κυρία Γαλανάκη επισημαίνει: «Στις έρευνές μας, όσοι νέοι αντιμετώπιζαν μεγαλύτερη οικονομική δυσπραγία, αλλά και άγχος σχετικά με αυτήν, σε σύγκριση με τους άλλους, είχαν την τάση να λιμνάζουν κατά την πορεία τους προς την ενηλικίωση, παρουσιάζοντας παράλληλα ένα προφίλ ανομίας. Συγκεκριμένα, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να βιώνουν δυσχέρειες στη διερεύνηση και κατάκτηση της ταυτότητάς τους».
Τι πραγματικά σημαίνει να είσαι 30 στην Ελλάδα;
Για τους σημερινούς 30άρηδες στην Ελλάδα, η ενηλικίωση μοιάζει με έναν αέναο διάλογο ανάμεσα στο «πρέπει» και το «θέλω». Με φόντο την οικονομική ανασφάλεια και τις κοινωνικές αλλαγές, η γενιά αυτή καλείται να επαναπροσδιορίσει τι σημαίνει να «μεγαλώνεις» – και ίσως, αυτό από μόνο του είναι ένα βήμα προς την ωριμότητα. Ο Περικλής, που μόλις έκλεισε τα 35, εργάζεται σε μια πολυεθνική και εδώ και λίγο καιρό νιώθει οικονομικά ανεξάρτητος, καθώς πλέον δεν βασίζεται στη βοήθεια των γονιών του προκειμένου να «βγάλει» τον μήνα. «Ο πατέρας μου στην ηλικία μου είχε ήδη δύο παιδιά, είχε χτίσει ένα σπίτι και έριχνε τα μπετά για το εξοχικό. Αν αποκτήσω το δικό μου διαμέρισμα τότε ίσως πω ότι ενηλικιώθηκα πραγματικά. Προς το παρόν μαζεύω χρήματα για να μπορέσω να κάνω ένα ταξίδι στη Λατινική Αμερική». Αν και η γενιά των σημερινών 30άρηδων στην Ελλάδα παλεύει με οικονομικές δυσκολίες, κοινωνικές προσδοκίες και μια αγορά εργασίας που συχνά δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους, αυτή η πραγματικότητα φέρνει μαζί της και κάτι άλλο: μια αίσθηση απελευθέρωσης. Οι τυπικοί όροι της ενηλικίωσης –ο γάμος, η δημιουργία οικογένειας, η απόκτηση σπιτιού– δεν αποτελούν πλέον αυτονόητους σταθμούς, αλλά επιλογές που περνούν μέσα από έναν πιο προσωπικό επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων. Για τον Περικλή η δημιουργία οικογένειας είναι ένα μακρινό πλάνο, που όπως δηλώνει δεν τον αφορά άμεσα.
Δεν με ενδιαφέρει να κάνω οικογένεια ή παιδιά, τουλάχιστον όχι με τα δεδομένα που ισχύουν τώρα. Θέλω να επικεντρωθώ στην καριέρα μου και στα προσωπικά μου ενδιαφέροντα
Η επιλογή των 30άρηδων να μην κάνουν οικογένεια ή παιδιά δεν σχετίζεται μόνο με οικονομικές δυσκολίες, αλλά και με τις προσωπικές τους προτεραιότητες. Η Κατερίνα, 34 ετών, ζει μόνη της από τα 18 της και όπως δηλώνει «δεν με ενδιαφέρει να κάνω οικογένεια ή παιδιά, τουλάχιστον όχι με τα δεδομένα που ισχύουν τώρα. Θέλω να επικεντρωθώ στην καριέρα μου και στα προσωπικά μου ενδιαφέροντα», εξηγεί. Για την ίδια, η ενηλικίωση είναι η σταδιακή διαδικασία να αναγνωρίζεις τις ανάγκες και τις επιθυμίες σου, αλλά και να μπορείς να τις ικανοποιείς. «Αυτοπροστασία, αυτή είναι η λέξη που θα επέλεγα για την ενηλικίωση. Σε μικρότερη ηλικία άφηνα τους πάντες να με επηρεάσουν και κυρίως τους εργοδότες μου. Πλέον γνωρίζω πώς να προφυλάσσω την ψυχική μου υγεία», σχολιάζει. Η προσέγγισή της έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι σύμφωνα με έρευνα της ΕΥ Ελλάδος, της Hellas EAP και του Εργαστηρίου Πειραματικής Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ οι νεότεροι εργαζόμενοι είναι αυτοί που παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, σωματοποίησης, μοναξιάς και θυμού από τους μεγαλύτερης ηλικίας συναδέλφους τους, ενώ εμφανίζουν και χαμηλότερα επίπεδα ποιότητας προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.
«Η νομική από την κοινωνική ενηλικίωση»
Ο Χρήστος βλέπει την ενηλικίωση με διαφορετική ματιά. Στα 37 του δηλώνει ότι «η νομική από την κοινωνική ενηλικίωση απέχουν πολύ μεταξύ τους». Αν και απέκτησε δικαίωμα ψήφου πριν από περίπου δυο δεκαετίες, μέχρι προσφάτως δεν είχε την παραμικρή ιδέα πώς να μαγειρέψει κάτι πιο σύνθετο από ένα πιάτο μακαρόνια. «Δεν χρειαζόταν κιόλας. Εμενα για 7 χρόνια σε ένα δώμα πάνω από το πατρικό μου. Δυσκολεύτηκα πολύ για να αποδεσμευθώ, τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά από την ασφάλεια της οικογένειάς μου». Η απόφαση να φύγει από το πατρικό του δεν ήταν εύκολη, αλλά αισθανόταν ότι έπρεπε να κάνει αυτό το βήμα. Πλέον συγκατοικεί με τη σχέση του, χωρίς όμως να εξετάζει το ενδεχόμενο περαιτέρω «δέσμευσης».
Δεν έχουμε καμία αγοραστική δύναμη, η ατζέντα των περισσότερων φίλων μου δεν περιλαμβάνει τη δημιουργία οικογένειας και νομίζω ελάχιστοι δουλεύουν πάνω σε κάτι που όντως απολαμβάνουν
Η Αναστασία, από την άλλη, έχει προσαρμόσει τις φιλοδοξίες της στις συνθήκες της εποχής. «Όταν ήμουν 18 ανυπομονούσα να περάσει η δεκαετία των 20 για να έχω επιτέλους μια καλή δουλειά, δικό μου σπίτι με μεγάλο μπαλκόνι στο κέντρο και φυσικά αυτοκίνητο. Έχω φτάσει 30 χρονών, νοικιάζω, αλλά πηγαίνω εβδομαδιαία σούπερ μάρκετ. Προτιμώ το γεμάτο ψυγείο από τα έξοδα ενός αυτοκινήτου. Δεν μπορείς να έχεις και τα δύο». Η ίδια περιγράφει τους συνομηλίκους της ως εξής: «Δεν έχουμε καμία αγοραστική δύναμη, η ατζέντα των περισσότερων φίλων μου δεν περιλαμβάνει τη δημιουργία οικογένειας και νομίζω ελάχιστοι δουλεύουν πάνω σε κάτι που όντως απολαμβάνουν. Με μια δεύτερη σκέψη όμως, ίσως η ενηλικίωση να μη βρίσκεται στην επίτευξη αυτών των στόχων, των “παραδοσιακών” αλλά στην αποδοχή ότι το “μεγαλώνω” μπορεί να σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα».
Πηγή: Καθημερινή