Ένα σπουργίτι λουόμενο, ένας κότσυφας φωνακλάς και θυμωμένος, μια γαλαζοπαπαδίτσα στον κήπο, ένας κοκκινολαίμης πάνω στο δέντρο, μια γερακίνα στις κορυφές του Ψηλορείτη.
Κάθε πρωί η αρχαιολόγος Κική Μπίρταχα μας καλημερίζει με μια φωτογραφία που αναρτά στη σελίδα της στο Facebook.
Ο πρωταγωνιστής είναι ένας φτερωτός μας “συγκάτοικος”. Ζούμε στον ίδιο τόπο αλλά ίσως δεν τον έχουμε προσέξει ποτέ. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την κ. Μπίρταχα, που από το 2011 παρατηρεί τα πουλιά και έχει μέχρι σήμερα τραβήξει περισσότερες από 150.000 φωτογραφίες τους.
Η ίδια μιλάει στην “Π” για το μεγάλο αυτό ταξίδι στον κόσμο τους, το οποίο απολαμβάνουν χιλιάδες άνθρωποι από όλη την Ελλάδα, και μας εξηγεί γιατί το βρίσκει τόσο συναρπαστικό.
Η συζήτηση μαζί της ακολουθεί:
Με γαληνεύουν και με γοητεύουν
Ερ.: Είστε αρχαιολόγος αλλά είναι προφανές ότι σας έχει συναρπάσει ο κόσμος των πουλιών και έχετε φωτογραφίσει χιλιάδες από αυτά. Πότε και με ποια αφορμή άρχισε αυτή η ιστορία;
Απ.: Ναι, είμαι αρχαιολόγος, με ειδίκευση στην προϊστορία των Κυκλάδων. Είμαι επιστημονικός συνεργάτης της ανασκαφής στο Ακρωτήρι Θήρας, όπου έχει αποκαλυφθεί μία από τις σημαντικότερες προϊστορικές πόλεις, που καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας περίπου το 1615 π.Χ.
Τα πουλιά πάντα τα αγαπούσα, αλλά γνώριζα ελάχιστα, μάλλον τίποτα, γι’ αυτά.
Το 2010 πέθανε η μητέρα μου, η οποία αγαπούσε πολύ τα πουλιά. Χρειαζόμουν κάτι για να αντιμετωπίσω το πένθος. Άρχισα να παρατηρώ τα πουλιά που έρχονταν στο μπαλκόνι μου καθημερινά.
Έριχνα ψίχουλα και σπόρους και αυτά μαζεύονταν. Ήταν κυρίως σπουργίτια. Τα πουλιά με γαλήνευαν και με γοήτευαν. Την παρατήρηση ακολούθησε η φωτογράφιση. Έγινα μέλος σε ομάδες στο Facebook, με αναρτήσεις φωτογραφιών της ορνιθοπανίδας της Ελλάδας. Εκεί είδα υπέροχες φωτογραφίες πουλιών από ειδικευμένους παρατηρητές και φωτογράφους με ειδικό φωτογραφικό εξοπλισμό.
Εγώ, όμως, ήθελα και να φωτογραφίζω τα πουλιά που έβλεπα, στις δεντροστοιχίες, σε πάρκα, σε αρχαιολογικούς χώρους, στον Εθνικό Κήπο και αλλού. Επομένως, δεν μπορούσα να έχω βαρύ εξοπλισμό. Η φωτογραφική μηχανή έπρεπε να είναι ελαφριά και να χωράει στην τσάντα μου, πράγμα που με περιορίζει ως προς την ποιότητα της φωτογραφίας, αλλά εξυπηρετεί τον στόχο μου.
Από το 2011 αναρτώ στο f.b. κάθε πρωί μία φωτογραφία πουλιού με το επιστημονικό του όνομα. Υπάρχουν πολλοί που βλέπουν αυτές τις εικόνες και τις περιμένουν καθημερινά. Αρκετοί συνειδητοποίησαν ότι η Αθήνα έχει πολλά πουλιά, που πριν δεν τα παρατηρούσαν, δεν τα άκουγαν καν. Αισθάνθηκαν ότι υπάρχει σε αυτή την πόλη ένας παράλληλος κόσμος έμβιων φτερωτών όντων. Ορισμένοι φίλοι στο Facebook μου έχουν γράψει ότι οι φωτογραφίες των πουλιών λειτουργούν ψυχοθεραπευτικά γι’ αυτούς.
Σημειώνω ότι ο λόγος μου για τα πουλιά δεν είναι επιστημονικός, περιορίζεται μόνο στις παρατηρήσεις και στην πληροφόρηση που έχω γι’ αυτά από λίγα βιβλία και έγκυρες πηγές στο Διαδίκτυο.
Ερ.: Πόσες φωτογραφίες έχετε τραβήξει έως τώρα και τι έχετε μάθει για τη νοημοσύνη τους και τη συμπεριφορά τους;
Απ.: Τα πουλιά δεν αποτελούν ενιαία ομάδα με κοινή συμπεριφορά, νοημοσύνη ή χαρακτήρα. Όπως και τα θηλαστικά, χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες, ανάλογα το μέγεθος, τη διατροφή, τη γεωγραφική εξάπλωση, τον βιότοπό τους, αν μεταναστεύουν ή όχι κλπ. Δεν είναι σωστός ο ανθρωπομορφισμός όταν αντιμετωπίζουμε άλλα είδη. Τα αρπακτικά (γλάροι, γεράκια, αετοί, γύπες, όρνια, κοράκια, γλαύκες) είναι φυσικό ότι είναι τελείως διαφορετικά από τα στρουθιόμορφα μικρά πουλάκια (σπουργίτια, καρδερίνες, σκαρθάκια, σπίνους, μυγοχάφτες, χελιδόνια, σταχτάρες κ.ά.), από τις τσίχλες, τα παρυδάτια, τα σκαλιστικά, τα υδρόβια κ.ά. Δεν επιτρέπεται να βλέπουμε τα πουλιά ρομαντικά, προβάλλοντας σε αυτά δικά μας χαρακτηριστικά και αντιδράσεις.
Ο «χαρακτήρας» τους καθορίζεται από φυσικούς και βιολογικούς νόμους που αφορούν αποκλειστικά την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους. Όλες οι δράσεις τους στοχεύουν στην εξεύρεση της τροφής, στο ζευγάρωμα, στην κατασκευή της φωλιάς, τη φροντίδα και το μεγάλωμα των νεοσσών. Τα πουλιά είναι εξοπλισμένα με «ειδικά εργαλεία» για να επιβιώσουν.
Η μορφή, το χρώμα, το άνοιγμα των πτερών, το σχήμα του κορμού εξυπηρετούν συγκεκριμένες προδιαγραφές για την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους.
Για παράδειγμα, τα αρπακτικά έχουν ιδιαίτερα οξυμένη όραση και το σχήμα του κορμού και των πτερύγων τους εξυπηρετούν το σημαντικότερο στοιχείο της φυσιολογίας τους, τη μεγάλη ταχύτητα εφόρμησης στη λεία τους, που συχνά είναι μικρότερα πουλιά. Υπάρχουν πολλά «αξιοθαύμαστα» για μας τους ανθρώπους, αλλά είναι αυτά που μας θυμίζουν δικές μας συνήθειες ή τα συγκρίνουμε με το δικό μας νοητικό ή συναισθηματικό επίπεδο. Για παράδειγμα, μας εκπλήσσουν οι φωλιές: ορισμένες είναι εξαιρετικά προσεγμένες και πολύπλοκες κατασκευές. Επίσης κάνει συχνά εντύπωση η προσέγγιση των πουλιών πριν το ζευγάρωμα, όπου η επιλογή γίνεται από το θηλυκό, ενώ το αρσενικό προσπαθεί να κερδίσει με διάφορους τρόπους (κινήσεις, ηχητικά εφέ, χρώματα και δώρα) υποψηφιότητα ως σύντροφος. Κάποια από τα πουλιά θεωρούνται εξυπνότερα από τα άλλα, όπως οι παπαγάλοι και τα κοράκια, αλλά αυτό δεν νομίζω ότι ισχύει.
Ερ.: Ποια από αυτά σας φαίνονται τα πιο ενδιαφέροντα ή μάλλον ποια αγαπάτε πιο πολύ;
Απ.: Αγαπώ τις τσίχλες. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι κοινοί κότσυφες, οι γαλαζοκότσυφες, η κελαηδότσιχλα, η κοκκινότσιχλα και άλλα. Όλα κελαηδούν υπέροχα στην αναπαραγωγική περίοδο.
Είναι κρυπτικά πουλιά, γιατί έχουν πολλούς εχθρούς, ζώα και ανθρώπους. Τα κοτσύφια στην Αθήνα έχουν διαφορετική συμπεριφορά από ό,τι στην ύπαιθρο της Κρήτης. Στην Αθήνα, αλλά και στα αστικά περιβάλλοντα, βρίσκονται παντού, σε μπαλκόνια, πάρκα, δέντρα, έχουν προσαρμοστεί και έχουν μάθει να συμβιώνουν με τους ανθρώπους.
Αντίθετα, στην Κρήτη τα ακούς, αλλά τα βλέπεις σπάνια, γιατί κρύβονται. Το ίδιο συμβαίνει και με ένα άλλο είδος πουλιού, που μου αρέσει πολύ: τον κοκκινολαίμη, το αηδόνι του χειμώνα. Στην Αθήνα, μπορείς να τον πλησιάσεις αρκετά, να μην ενοχληθεί από την παρουσία σου, και εύκολα τον φωτογραφίζεις. Μερικές από τις ωραιότερες φωτογραφίες μου έχουν ως θέμα τον κοκκινολαίμη.
Πώς νιώθουν σ’ ένα κλουβί
Ερ.: Πώς πιστεύετε ότι νιώθει ένα καναρίνι στο κλουβί;
Απ.: Τα περισσότερα από τα ωδικά πουλιά στα κλουβιά εκτρέφονται και αναπαράγονται μέσα σε κλουβιά και δεν έχουν ζήσει στην ελευθερία, στο φυσικό τους περιβάλλον.
Αρκετά, όπως οι καρδερίνες, τα σκαρθάκια και άλλα, αιχμαλωτίζονται παράνομα και η κατάστασή τους είναι τραγική, αφού είναι άγρια ζώα.
Η εικόνα ενός πουλιού που φτεροκοπά απεγνωσμένο πάνω στα κάγκελα του κλουβιού είναι εξαιρετικά βίαιη. Εσείς πώς θα νιώθατε μέσα σε κλουβί; Απόγνωση, αγωνία, άγχος, επιθετικότητα. Θα κάνατε κάθε τι για να απελευθερωθείτε.
Στην παιδική μου ηλικία θυμάμαι ότι είχαμε ένα καναρίνι.
Το αγαπούσα και η εύθραυστη ζωή του μου προκαλούσε περιέργεια αλλά και αγωνία, γιατί δεν θεωρούσα φυσιολογική την αιχμαλωσία του. Τα πουλιά μας γοητεύουν γιατί πετούν, κάνουν κάτι που οι άνθρωποι μόνο ονειρευόμαστε.
Ερ.: Ποια πουλιά νιώθουν πιο άνετα με τους ανθρώπους;
Απ.: Είναι τα πουλιά της πόλης που εξαρτούν τη διατροφή και την επιβίωσή τους και από τους ανθρώπους. Περιστέρια, δεκοχτούρες, σπουργίτια.
Η σχέση με την Κρήτη
Ερ.: Γνωρίζω ότι έχετε σχέση με την Κρήτη, λόγω της καταγωγής του συζύγου σας, του γνωστού ζωγράφου Μανόλη Ζαχαριουδάκη από το νησί. Έχετε κι ένα μικρό σπίτι εδώ. Τι έχετε παρατηρήσει για τα πουλιά εδώ;
Απ.: Από το 2011 φωτογραφίζω πουλιά και στην Κρήτη. Ο σύζυγός μου έχει καταγωγή από την Κρήτη. Κληρονόμησε από την προγιαγιά του ένα σπιτάκι του 19ου αιώνα στο Κλήμα, στη νότια Κρήτη, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε απόσταση περίπου 5 χιλιόμετρα από το Τυμπάκι. Αφού επισκευάσαμε τα τελείως απαραίτητα για τη διαβίωσή μας στο σπίτι, ερχόμαστε όλο και πιο συχνά.
Κάνω μεγάλες βόλτες σε αγροτικές περιοχές γύρω από το χωριό και φωτογραφίζω τα πουλιά. Στην παραλία του Κόκκινου Πύργου, δίπλα στο στρατιωτικό αεροδρόμιο, υπάρχει ένας μικρός υγρότοπος, το έλος της Καταλυκής.
Στο παρελθόν ήταν τμήμα του δέλτα του Γεροποτάμου, αλλά η έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και άλλοι φυσικοί παράγοντες έχουν συρρικνώσει τον υγρότοπο. Στην άλλη μεριά του αεροδρομίου υπάρχει το δασάκι του Αφραθιά, άλλος σημαντικός βιότοπος.
Και οι δύο περιοχές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τα μεταναστευτικά υδρόβια και παρυδάτια πουλιά που ταξιδεύουν από την Αφρική προς τον Βορρά και παρακολουθούνται συστηματικά από ειδικούς φορείς, παρατηρητές και ορνιθολόγους της Κρήτης. Είναι ενταγμένες στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας του Δικτύου Natura.
Εκεί έχω δει και φωτογραφήσει πανέμορφα πουλιά, χαλκόκοτες, ερωδιούς, γλαρόνια, αγριόπαπιες, παρυδάτια διαφόρων ειδών, αλλά και πρόσφατα, το Πάσχα του 2018, έναν βαλτόμπουφο, μια σημαντική καταγραφή που επιβεβαίωσε το πέρασμά του από την Κρήτη στο ταξίδι του προς τα βόρεια.
Θα ήθελα να πω δυο λόγια για τις εντυπώσεις που έχω αποκομίσει από τις πεζοπορίες και την περιήγησή μου στην ύπαιθρο σε αυτά τα μέρη.
Το τοπίο είναι μοναδικό, αλλά οι άνθρωποι δεν αγαπούν τον τόπο τους. Παντού, και στα πιο απόμακρα σημεία, βλέπεις σκουπίδια και μπάζα.
Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει. Οι βιότοποι απειλούνται άμεσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα και αυτό έχει και θα έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις και στη ζωή των ανθρώπων. Ακούγεται κλισέ αλλά είναι πραγματικότητα.
Ερ.: Με αφορμή τις αναρτήσεις σας στο Facebook, έχετε γνωρίσει πολύ κόσμο που μοιράζεται με εσάς την ίδια αγάπη;
Ναι, έχω γνωρίσει. Υπάρχουν πολλοί σε όλη την Ελλάδα.
Γι’ αυτό έχουν δημιουργηθεί ειδικές σελίδες για κάθε περιοχή, όπου τα μέλη μπορούν να αναρτούν φωτογραφίες πουλιών. Είναι εκπληκτικό πόσο μεγάλο είναι το δίκτυο και πόσο εξαπλώνεται το ενδιαφέρον για τα πουλιά και είναι από τις ευεργεσίες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης , η δυνατότητα που μας δίνεται να μοιραζόμαστε αυτή την αγάπη.
Υ.Γ. Εάν θέλετε να βλέπετε τις υπέροχες φωτογραφίες της κ.Μπίρταχα αναζητήστε την στη σελίδα της στο FB: Kiki Birtacha.