Είναι η πρώτη Ελληνίδα που έλαβε το διεθνές βραβείο από την Unesco – L’Oreal για τις Γυναίκες στην Επιστήμη και η έρευνά της στην ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών στο πλαίσιο της κρυσταλλογραφίας ακτίνων Χ και την εφαρμογή τους στη δομική βιολογία αναμένεται να φέρει μεταξύ άλλων νέα φαρμακευτικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση του διαβήτη αλλά και τον σχεδιασμό αντιιικών φαρμάκων.
Η καταγώμενη από τη Φουρνή Λασιθίου Ειρήνη Μαργιωλάκη, επίκουρη καθηγήτρια στον Τομέα Γενετικής Βιολογίας Κυττάρου & Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου της Πάτρας, υπήρξε πτυχιούχος του Φυσικού τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης και έπειτα από επτά χρόνια στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Ακτινοβολίας Συγχρότρου στην Γκρενόμπλ, αποφάσισε να κάνει πράξη το αντίθετο του περίφημου brain drain.
Επιστρέφει στην Ελλάδα, παρότι η έρευνα της απαιτεί τεχνολογίες αιχμής.
‘’Είναι αλήθεια” – τονίζει μιλώντας στην ‘’Π’’- “ότι η περίοδος από το 2010 που βρίσκομαι στην Ελλάδα έως σήμερα δεν ήταν εύκολη. Παρόλα αυτά, με διαρκή αναζήτηση οικονομικών πόρων τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο, καταφέραμε να δημιουργήσουμε 2 νέα εργαστήρια στο Τμήμα Βιολογίας, τα οποία είναι πλέον εξοπλισμένα τόσο με συστήματα παραγωγής και κρυστάλλωσης πρωτεϊνών όσο και με 2 σύγχρονα συστήματα ακτίνων Χ.
Παράλληλα, συνεχίζουμε την πολυετή συνεργασία με διακεκριμένα ερευνητικά κέντρα στο εξωτερικό.
Παρόλες τις δυσκολίες, η επιστροφή στην Ελλάδα, αναφέρει η ίδια, είναι το όνειρο των περισσότερων Ελλήνων που έχουν ζήσει στο εξωτερικό για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ επισημαίνει ότι είναι τιμή της που αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το οποίο παραμένει ψηλά στις διεθνείς κατατάξεις. “Η Κρήτη” -καταλήγει- “είναι στην καρδιά μου από παιδί.
Ήταν και παραμένει το μέρος που αγαπώ περισσότερο στον πλανήτη. Όση ώρα και να μιλάμε αυτή η συζήτηση δεν τελειώνει ποτέ. Καταγόμαστε από έναν τόπο ευλογημένο το οποίο νιώθουμε ακόμα πιο έντονα όταν βρεθούμε μακριά. Αναζητώ τη φύση, τα αρώματα, τις μουσικές, τις παραδόσεις και κυρίως τους ανθρώπους”.
“Απώτερος στόχος είναι η ενίσχυση της δομικής βιολογίας στην Ελλάδα”
– Η έρευνά σας έχει να κάνει με την ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών στο πλαίσιο της κρυσταλλογραφίας ακτίνων Χ και την εφαρμογή τους στη δομική βιολογία. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο;
– Η κρυσταλλογραφία, η πειραματική τεχνική προσδιορισμού της θέσης των ατόμων σε έναν κρύσταλλο, είναι μια μέθοδος με ευρείες εφαρμογές στους τομείς της φυσικοχημείας, της επιστήμης υλικών και της. βιολογίας.
Όσο αποσαφηνίζεται η σχέση μεταξύ της δομής και των φυσικοχημικών ή βιολογικών ιδιοτήτων των υλικών, τόσο ισχυροποιείται ο ρόλος της κρυσταλ- λογραφίας για τον δομικό χαρακτηρισμό υλικών, συμπεριλαμβανομένων ανόργανων ενώσεων με χρήσιμες ιδιότητες όπως η υπεραγωγιμότητα και ο μαγνητισμός ή/ και εφαρμογές στη βιομηχανία, μικρών οργανικών μορίων με φαρμακευτικό ενδιαφέρον και πρωτεϊνών.
Με το πέρασμα των χρόνων τα προβλήματα κρυσταλλογραφίας που καλούμαστε να επιλύσουμε γίνονται όλο και πιο σύνθετα, με αποτέλεσμα να απαιτείται συνεχής εξέλιξη των τεχνικών που χρησιμοποιούμε.
Η κρυσταλλογραφία είναι μια ερευνητική περιοχή που απαιτεί διαρκή εξέλιξη και αναζήτηση νέων πειραματικών και αναλυτικών μεθόδων προκειμένου να επιτευχθεί η κατανόηση και ο δομικός προσδιορισμός σύνθετων συστημάτων όπως οι πρωτεϊνες.
Η δομική βιολογία αφορά στη μελέτη των μοριακών δομών και της δυναμικής των πρωτεϊνών και των νουκλεϊκών οξέων καθώς και πώς αυτές επηρεάζουν τις διαφορετικές λειτουργίες που αποτελούν τα βιολογικά μακρομόρια. Είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο το οποίο εμπεριέχει αρχές βιοχημείας, βιοφυσικής, μοριακής και κυτταρικής βιολογίας.
Απώτερος στόχος μας είναι η ισχυροποίηση της δομικής βιολογίας στην Ελλάδα. Για αυτόν τον σκοπό από το 2010, που εργάζομαι στο Τμήμα Βιολογίας του Παν/μίου Πατρών, δημιούργησα τη διεπιστημονική ερευνητική ομάδα «Κρυσταλλογραφίας ακτίνων Χ και Δομικής Βιολογίας».
Η έρευνα και οι υποδομές της ομάδας μας παρουσιάζεται λεπτομερώς στην αντίστοιχη ιστοσελίδα. Κύριος στόχος μας είναι και η καθιέρωση μιας συνεχούς και σταθερής συνεργασίας μεταξύ των ελληνικών πανεπιστημίων και εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας μεταξύ των οποίων ανήκουν διαφορετικά ινστιτούτα παραγωγής ακτινοβολίας σύγχροτρον, όπως το ESRF στο οποίο εργαζόμουν για αρκετά χρόνια.
Έτσι, θα διασφαλιστεί η διάρκεια στην έρευνα ως προς την ανάπτυξη της τεχνικής περίθλασης ακτίνων Χ από μικρο-/νανο- κρυσταλλικά ιζήματα πρωτεϊνών καθώς και η συμβολή στη μεγάλη κοινότητα των δομικών βιολόγων.
– Πιο συγκεκριμένα, η έρευνά σας εστιάζεται στην εφαρμογή νέων και παραδοσιακών κρυσταλλογραφικών μεθόδων στον δομικό χαρακτηρισμό πρωτεϊνών φαρμακευτικού ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα η ινσουλίνη και πρωτεϊνες προερχόμενες από ιούς. Τι μελετάτε ακριβώς και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η έρευνά σας;
Φαρμακευτικές ουσίες μπορεί να είναι πρωτεΐνες ή μικρά οργανικά μόρια που αλληλεπιδρούν με βιολογικούς στόχους. Ο σχεδιασμός φαρμάκων βασιζόμενος στη δομή μορίων (Structure-Based Drug Design (SBDD), έχει αποτελέσει υλικό πολυάριθμων επιτυχημένων μελετών. Εκτενής βιβλιογραφία, περιγράφει τις περιπτώσεις πρωτεϊνικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, με περισσότερα από 100 να έχουν εγκριθεί για κλινικές μελέτες σε Ευρώπη και Αμερική.
Η έρευνα μας εστιάζεται στα εξής: (α) Μικροκρυσταλλικά φαρμακευτικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση του διαβήτη: Σύμπλοκα ινσουλίνης-προσδετών και ινσουλινικά ανάλογα, προς βελτιστοποίηση της δράσης των σκευασμάτων.
(β) Ιικές πρωτεΐνες-στόχοι για τον σχεδιασμό αντιιικών φαρμάκων. Τα αποτελέσματά μας θα ενισχύσουν τομείς της φαρμακευτικής έρευνας όπως η ταυτοποίηση νέων ενώσεων (drug design) αλλά και η βελτιστοποίηση ήδη υπαρχόντων προς την ενίσχυση της δράσης τους (drug delivery). Το δεύτερο σκέλος (drug delivery) μπορεί να επιτευχθεί ποικιλοτρόπως:
- Βελτίωση χαρακτηριστικών Απορρόφησης, Διανομής, Μεταβολισμού & Απέκκρισης (ADME) της φαρμακευτικής ουσίας, δημιουργώντας και εντοπίζοντας νέα κρυσταλλικά πολύμορφα.
- Παραγωγή σκευασμάτων σε διαφορετικές μορφές (πχ. διαλύματα άμορφων μορίων ή μικροκρυσταλλικά εναιωρήματα) και χαρακτηρισμός της δράσης τους.
Προς την κατεύθυνση αυτή εξετάζουμε τη δομική συμπεριφορά μικροκρυσταλλικών δειγμάτων σε ένα εύρος φυσικοχημικών παραμέ- τρων (pH, σχετική υγρασία, θερμοκρασία καθώς και οξειδωτικό στρες) μιμούμενοι εργαστηριακά κατά το δυνατόν τις συνθήκες του οργανισμού.
Η πρώτη Ελληνίδα που πήρε το διεθνές βραβείο Unesco-L’Οreal για τις Γυναίκες στην Επιστήμη
– Είστε η πρώτη Ελληνίδα που έλαβε το Διεθνές βραβείο από την Unesco – L’Oreal για τις γυναίκες στην Επιστήμη. Έχουν καταφέρει οι γυναίκες επιστημόνες να έχουν τη θέση που τους αξίζει;
Η επιλόγη μου για το συγκεκριμένο βραβείο ήταν εξαιρετικά μεγάλη τιμή αλλά και ενθάρρυνση για να συνεχίσω το ερευνητικό μου έργο. Σύμφωνα με μελέτες διαφόρων οργανισμών, η έρευνα στην Ευρώπη παρουσιάζει ισότητα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση και ανισότητα στην επιστημονική σταδιοδρομία, παρά τις σημαντικές πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ληφθεί για την ενίσχυση της εκπροσώπησης των γυναικών στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο. Το ενθαρρυντικό είναι ότι στατιστικά αρχίζει να διαφαίνεται βαθμιαία αλλαγή του επιστημονικού τοπίου με τον αριθμό των γυναικών να αυξάνεται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα.
Θα ήθελα να διευκρινίσω πως πεποίθησή μου ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι ότι η επιστήμη έχει ανάγκη από δυνατά μυαλά, ανεξάρτητα από το φύλο.
«Γιατί επέστρεψα στην Ελλάδα»
– Η έρευνά σας απαιτεί τεχνολογίες αιχμής. Πώς αυτό επιτυγχάνεται όντας πλέον μέλος ενός ελληνικού πανεπιστημίου σε περίοδο παρατεταμένης οικονομικής κρίσης;
– Είναι αλήθεια ότι η περίοδος από το 2010 που βρίσκομαι στην Ελλάδα έως σήμερα δεν ήταν εύκολη. Παρ’ όλα αυτά με διαρκή αναζήτηση οικονομικών πόρων τόσο σε Εθνικό όσο και Διεθνές επίπεδο, καταφέραμε να δημιουργήσουμε 2 νέα εργαστήρια στο Τμήμα Βιολογίας τα οποία είναι πλέον εξοπλισμένα τόσο με συστήματα παραγωγής και κρυστάλλωσης πρωτεϊνών όσο και με 2 σύγχρονα συστήματα ακτίνων Χ.
Παράλληλα, συνεχίζουμε την πολυετή συνεργασία με διακεκριμένα ερευνητικά κέντρα στο εξωτερικό τα οποία επισκεπτόμαστε περιοδικά για μεταφορά τεχνογνωσίας, συλλογή δεδομένων υψηλής ευκρίνειας καθώς και νέα πλασμίδια ιϊκών πρωτεϊνών.
Δύο από τα κύρια ερευνητικά κέντρα είναι το Ευρωπαϊκό σύγχροτρον (ESRF) στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας και το ινστιτούτο Architecture et Fonction des Macromolecules Biologiques στην Μασσαλία (CNRS). Στόχος μου για το μέλλον είναι η εύρεση οικονομικής στήριξης για τον εμπλουτισμό του ήδη υπάρχοντα εξοπλισμού και τεχνογνωσίας στον συγκεκριμένο τομέα στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
– Στην χώρα μας παρατηρείται λόγω κρίσης το φαινόμενο του brain drain, της διαρροής εγκεφάλων.Εσείς ακολουθήσατε την αντίστροφη πορεία και επιστρεψατε το 2010 στην Ελλάδα. Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας ώθησαν να λάβετε αυτή την απόφαση;
– Η επιστροφή στην Ελλάδα είναι το όνειρο των περισσότερων Ελλήνων που έχουν ζήσει στο εξωτερικό για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Ίσως το γεγονός ότι προερχόμαστε από μια συγκριτικά μικρή και μάλλον παραδοσιακή χώρα σε σχέση με τις βορειοευρωπαϊκές χώρες, καθώς επίσης και η γλώσσα μας που δυστυχώς πλέον χρησιμοποιείται από σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού ανά τον πλανήτη, μας δημιουργεί την ανάγκη για την επιστροφή στην χώρα μας και κυρίως στην οικογένειά μας.
«Η Κρήτη παραμένει το μέρος που αγαπώ περισσότερο στον πλανήτη»
Έχετε τελειώσει το Φυσικό του Π.Κ. και η καταγωγή σας είναι από το νησί. Ποια είναι η δική σας Κρήτη;
Είναι τιμή μου που αποφοίτησα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης το οποίο παραμένει ψηλά στις διεθνείς κατατάξεις. Η Κρήτη είναι στην καρδιά μου από παιδί. Ήταν και παραμένει το μέρος που αγαπώ περισσότερο στον πλανήτη. Όση ώρα και να μιλάμε αυτή η συζήτηση δεν τελειώνει ποτέ.
Καταγόμαστε από έναν τόπο ευλογημένο, το οποίο νιώθουμε ακόμα πιο έντονα όταν βρεθούμε μακριά. Αναζητώ τη φύση, τα αρώματα, τις μουσικές, τις παραδόσεις και κυρίως τους ανθρώπους. Κατάγομαι από ένα πανέμορφο χωριό, τη Φουρνή Λασιθίου, το οποίο σου δίνει την αίσθηση του παλιού καιρού.
Επιστρέφω όσο συχνότερα μπορώ στον τόπο μας. Το έχω ειλικρινά ανάγκη. Ένα από τα όνειρά μου είναι να μάθω να παίζω λύρα. Ελπίζω να ξεκινήσω μαθήματα σύντομα.