Δεν είναι λίγες οι φορές που διαβάζοντας ή ακούγοντας τις ειδήσεις μάς δημιουργούνται απορίες και ερωτηματικά. Σε ένα βαθμό αυτό συμβαίνει γιατί δεν γνωρίζουμε πολλούς από τους ειδικούς όρους που χρησιμοποιούνται.
Το Patris.gr δίνει τον λόγο σε ειδικούς για να μας αποσαφηνίζουν λέξεις και ορολογίες που δημιουργούν σύγχυση και αμφιβολία, για ειδήσεις “χωρίς αστερίσκους”!
Με αφορμή την έντονη συζήτηση τις τελευταίες ημέρες γύρω από την έννοια “εγκεφαλικά νεκρός”, απευθυνθήκαμε στον Γιάννη Ζαγανά, αναπληρωτή καθηγητή νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, προκειμένου να μας δώσει τον ορισμό του εγκεφαλικού θανάτου και να εξηγήσει πότε αυτός επέρχεται, πώς διαπιστώνεται, αλλά και πώς είναι η αποφασιστική ένδειξη για τη δυνατότητα δωρεάς οργάνων ενός ασθενή.
“Ο όρος αυτός προέκυψε λόγω των προόδων της ιατρικής σε σχέση με την υποστήριξη των ασθενών” λέει ο καθηγητής. “Παλιά, όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα μηχανικής υποστήριξης του ασθενούς με αναπνευστήρα, όταν δυσλειτουργούσε ο εγκέφαλος, αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσει η αναπνοή και σε μεγάλο βαθμό και η κυκλοφορία (σ.σ. του αίματος) και οι ασθενείς πέθαιναν έτσι κι αλλιώς. Δεν υπήρχε δηλαδή η δυνατότητα αυτή που υπάρχει σήμερα, ότι μπορεί να έχει καταστραφεί ο εγκέφαλος και παρ’ όλα αυτά να συνεχίσει ο άνθρωπος να αναπνέει. Επομένως, είναι μια κατάσταση που έχει προκύψει εξ αιτίας του γεγονότος ότι μπορεί να έχεις ένα ασθενή που η καρδιά και οι πνεύμονές του να λειτουργούν με υποστήριξη, παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει λειτουργία του εγκεφάλου.
Αυτό είναι κάτι που έχει απασχολήσει πάρα πολύ, υπάρχουν νομικά και ιατρικά κριτήρια για τον εγκεφαλικό θάνατο, στις περισσότερες τουλάχιστον χώρες που γνωρίζω υπάρχουν αυτά τα συγκεκριμένα κριτήρια. Αυτό που θέλει σε αυτές τις περιπτώσεις κάποιος να αποδείξει είναι ότι ο εγκέφαλος και ειδικότερα ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται στέλεχος, δεν λειτουργεί. Το στέλεχος είναι το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την αναπνοή και την κυκλοφορία, που είναι οι βασικές λειτουργίες της ζωής, και αυτές κατά κάποιο τρόπο ελέγχονται από το στέλεχος, που στην ουσία είναι η πιο βασική περιοχή του εγκεφάλου και ελέγχει τα αντανακλαστικά της αναπνοής, της εγρήγορσης, της λειτουργίας του κυκλοφορικού συστήματος” τονίζει ο κ.Ζαγανάς.
Ο εγκεφαλικός θάνατος και οι μεταμοσχεύσεις
“Συνεπώς” συνεχίζει, “αυτό που ορίζουμε ως εγκεφαλικό θάνατο είναι η καταστροφή του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του στελέχους του εγκεφάλου. Αν έχει συντελεστεί αυτό, δεν έχει νόημα να υποστηρίζεις τον ασθενή με αναπνευστήρα εσαεί, θα πρέπει κάποια στιγμή να σταματήσεις να το κάνεις. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για τις μεταμοσχεύσεις, γιατί δεν μπορείς να λάβεις τα ζωτικά όργανα από ένα ασθενή που έχει παύσει να λειτουργεί η καρδιά του, αλλά πρέπει να μη λειτουργεί ο εγκέφαλός του και πρέπει να το αποδείξεις αυτό. Δεν είναι δυνατόν να προχωρήσει μεταμόσχευση σε έναν ασθενή που έχει εγκεφαλική λειτουργία. Το ΠΑΓΝΗ είναι από τις μονάδες υγείας που έχουν αρκετές μεταμοσχεύσεις παρ’ ότι ως χώρα δεν έχουμε μεγάλες επιδόσεις σε αυτό.
Η διαπίστωση όμως του εγκεφαλικού θανάτου είναι μια βασική διαδικασία και δεν γίνεται από ένα ιατρό μόνο του, αλλά από μια ομάδα στην οποία συμμετέχουν ένας εντατικολόγος, ένας αναισθησιολόγος και συνήθως ένας νευρολόγος. Σκοπός είναι να διαπιστωθεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί, κι ας λειτουργούν η καρδιά, οι πνεύμονες και τα νεφρά. Και εφόσον διαπιστωθεί αυτό μπορούμε να μιλήσουμε για αποσύνδεση του ασθενούς από τη μηχανική υποστήριξη, ενώ αν αφορά μεταμόσχευση τότε πρώτα πρέπει να προχωρήσει η μεταμόσχευση. Σε αυτές τις περιπτώσεις όμως δυστυχώς δεν έχει νόημα να συντηρήσεις ένα ασθενή στη ζωή με τεχνολογικά μέσα, τα οποία σήμερα είναι τόσο προηγμένα που μπορεί να διατηρήσουν στη ζωή ένα ασθενή που δεν έχει εγκεφαλική λειτουργία για μεγάλο διάστημα.”
Η μη αναστρέψιμη διάγνωση, το κώμα και τα εγκεφαλικά τεστ
Σε σχέση με την πιθανότητα αναστρέψιμης αναστολής της εγκεφαλικής λειτουργίας, δηλαδή να εμφανίσει εγκεφαλική δραστηριότητα ασθενής του οποίου ο εγκεφαλικός θάνατος έχει διαπιστωθεί, ο κ.Ζαγανάς θέλει να είναι πολύ σαφής. “Αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πάντα είναι ότι ο ασθενής μπορεί να έχει λάβει κατασταλτικά φάρμακα, και η μη λειτουργία του εγκεφάλου να μην οφείλεται σε βλάβη αλλά στην επίδραση φαρμάκων και αυτό είναι μέσα στη διαδικασία διαπίστωσης του εγκεφαλικού θανάτου.
Πρέπει να είσαι σίγουρος ότι στον οργανισμό του ασθενή δεν υπάρχουν κατάλοιπα από φάρμακα που μπορεί να επηρεάσουν τον εγκέφαλο, οπότε αφήνουμε τον ασθενή αρκετό διάστημα χωρίς φάρμακα, μετράμε και τα επίπεδα ώστε να είμαστε σίγουροι. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι κυρίως κλινική, δηλαδή υπάρχουν συγκεκριμένα τεστ που κάνουμε. Στόχος τους είναι να αποδείξουμε ότι δεν λειτουργεί το στέλεχος, και υπάρχουν συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως το αντανακλασικό του φωτός, ο ερεθισμός της κόρης ή του κερατοειδούς του ματιού για να δεις αν κλείνει το βλέφαρο, ή του βήχα… Υπάρχουν αρκετά αντανακλαστικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν.”
Ιδιαίτερη σημασία απέδωσε, επίσης, ο κ.Ζαγανάς στη σαφή διάκριση ανάμεσα στο κώμα και τον εγκεφαλικό θάνατο.
“Υπάρχει σαφής διαφορά του κώματος από τον εγκεφαλικό θάνατο΄. Είναι διαφορετικό πράγμα, το κώμα συνιστά απώλεια συνείδησης, δεν συνιστά εγκεφαλικό θάνατο. Μπορεί ένας ασθενής να βρίσκεται σε κώμα, αλλά συνεχίζει να έχει εγκεφαλική λειτουργία, ένα μέρος του εγκεφάλου που υποστηρίζει την αναπνοή και την κυκλοφορία λειτουργεί, ενώ αντίθετα στον εγκεφαλικό θάνατο συμπεριλαμβάνεται οπωσδήποτε η καταστροφή του συγκεκριμένου τμήματος. Πρέπει αυτό να διαχωριστεί στο μυαλό του κοινού, άλλο πράγμα είναι το κώμα και άλλο ο εγκεφαλικός θάνατος.
Ένας ασθενής σε κώμα μπορεί να αναρρώσει, ένας εγκεφαλικά νεκρός ασθενής δεν μπορεί, δεν μπορεί να επανέλθει ο εγκέφαλός του. Η εγκεφαλική νέκρωση είναι μη αναστρέψιμη κατάσταση και οι σύγχρονες μέθοδοι μας επιτρέπουν να είμαστε πολύ ακριβείς στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου”.
Ο Ιωάννης Ζαγανάς αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης το 1997. Εκπλήρωσε την Υπηρεσία Υπαίθρου στο Κέντρο Υγείας Καστελλίου Πεδιάδος Ηρακλείου Κρήτης (1997-1999) και εκπαιδεύτηκε στην Παθολογία (2000), την Ψυχιατρική (2001) και την Νευρολογία (2005-2008) στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ). Μετεκπαιδεύτηκε στο Department of Psychiatry and Neurobiology, Mount Sinai School of Medicine της Νέας Υόρκης, στις ΗΠΑ (2004-2005) ως μεταδιδακτορικός ερευνητής (με αντικείμενο έρευνας την Γενετική και την
Νευροβιολογία της νόσου Alzheimer) και στο Τμήμα Νευρομεταβολισμού του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, στη Δανία ως προσκεκλημένος ερευνητής (2011). Κατά την διάρκεια των σπουδών του έτυχε υποτροφιών από το ΙΚΥ, το Ίδρυμα «Αλέξανδρος Ωνάσσης» (για την μετεκπαίδευση στην Νέα
Υόρκη), το «Κληροδότημα Μ. Μανασσάκη» του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, και τον Σύνδεσμο Υποστήριξης της Νευρολογικής Κλινικής ΠΑΓΝΗ «ΕΥ ΖΗΝ». Το 2005 ολοκλήρωσε την Διδακτορική του Διατριβή στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Απέκτησε την ειδικότητα της Νευρολογίας τον Οκτώβριο του 2008 από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου.
Από τον Φεβρουάριο του 2010 έως τον Φεβρουάριο του 2011 υπηρέτησε ως Επικουρικός Νευρολογίας στην Νευρολογική Κλινική του ΠΑΓΝΗ, ως υπεύθυνος του Ιατρείου Άνοιας και της Μονάδας Οξέων Εγκεφαλικών Επεισοδίων. Έχει υπηρετήσει ως συμβασιούχος ΠΔ 407 (μερικής απασχόλησης) στην βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή (2008-2009), του Λέκτορα (2009-2011) και του Αναπληρωτή Καθηγητή (2013) στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τον Νοέμβριο του 2010 εκλέχθηκε Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης,
όπου και τοποθετήθηκε τον Ιανουάριο του 2014. Στα πλαίσια αυτά συμμετέχει στην διδασκαλία των Μαθημάτων Νευρολογία και Κλινική Άσκηση Νευρολογίας. Επίσης, συμμετέχει στην διδασκαλία μαθημάτων σε τρία μεταπτυχιακά προγράμματα του Πανεπιστημίου Κρήτης (Νευρο-επιστήμες,
Μοριακή Ιατρική και Βιοηθική) και σε ένα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονικής (Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα). Ως προς το κλινικό και ερευνητικό έργο, έχει αναπτύξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις άνοιες, ως υπεύθυνος του Ιατρείου Μνήμης την Νευρολογικής Κλινικής ΠΑΓΝΗ και
τα νευρογενετικά νοσήματα, ως υπεύθυνος ειδικού εργαστηρίου Νευρογενετικής στην Ιατρική Σχολή του ΠΑΓΝΗ.
Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο, με πάνω από 65 δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με σύστημα κριτών, πάνω στην βασική νευροβιολογία, τις άνοιες, τα σπάνια νευρογενετικά νοσήματα, τα εγκεφαλικά επεισόδια, τις παρανεοπλασματικές και παραλοιμώδεις νευρολογικές εκδηλώσεις κτλ. Έχει πολλές ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια και ομιλίες σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια ως προσκεκλημένος ομιλητής. Είναι κριτής εργασιών σε επιστημονικά περιοδικά και έχει συμμετάσχει στην διοργάνωση διεθνών συνεδρίων.
