Ένας από τους δέκα πιο πολύ μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, βάσει δεδομένων της UNESCO, ο Βασίλης Βασιλικός, πέθανε χθες σε ηλικία 89 ετών.
Ο συγγραφέας που έλαβε πολλά βραβεία και θεωρείται από τους πλέον γνωστούς συγγραφείς παγκοσμίως, τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας.
Το μυθιστόρημά του «Ζ» που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά ήταν ένα βιβλίο-σύμβολο κατά της δικτατορίας. Η κηδεία του μεγάλου συγγραφέα θα γίνει τη Δευτέρα.
Ποιος ήταν
Γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1934 στη συνοικία των Ποταμουδίων Καβάλας. Οι γονείς του κατάγονταν από τη Θάσο. Πατέρας του ήταν ο δικηγόρος Νικόλαος Βασιλικός, που πολιτεύθηκε και εξελέγη βουλευτής Καβάλας το 1936 και μητέρα του η Καίτη Βασιλικού.
Ο Βασίλης Βασιλικός έχει και μία αδελφή, την Έλζα Βασιλικού, πρώην πρωταθλήτρια του πινγκ πονγκ.
Αποφοίτησε από το Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη (Θεσσαλονίκη) και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια. Στη συνέχεια σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σκηνοθεσία τηλεόρασης στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Γέιλ (Drama School – SRT) στο Νιού Χέιβεν του Κονέκτικατ (ΗΠΑ).
Από το 1967 μέχρι το 1994 έζησε και εργάστηκε στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία, Νέα Υόρκη τα πρώτα 7 χρόνια εξόριστος από τη χούντα), με ένα τριετές διάλειμμα (1981-1984), κατά το οποίο ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της Ε.Ρ.Τ. επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου. Εργάσθηκε ως βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος, επιμελητής (Dr.) σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte (1990-1993), δημοσιογράφος και συγγραφέας. Συνεργάστηκε με τον Νίκο Κούνδουρο στο σενάριο της ταινίας Μικρές Αφροδίτες. Διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO (1996-2004).
Ήταν αντιπρόεδρος του Μορφωτικού Ιδρύματος της Ε.Σ.Η.Ε.Α.
Ήταν παντρεμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου και έχει μια κόρη.
Η ενασχόλησή του με την πολιτική
Στις βουλευτικές εκλογές του 2015, ο Βασίλης Βασιλικός ήταν επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της εκλογικής συνεργασίας Πράσινοι – Δημοκρατική Αριστερά.
Επίσης, ήταν επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ στις βουλευτικές εκλογές του 2019. Εξελέγη και διετέλεσε βουλευτής από τις 7 Ιουλίου 2019 μέχρι τις 21 Μαΐου 2023.
Οι διακρίσεις
* Officier des Arts et des Lettres από τη Γαλλική Δημοκρατία
*Επίτιμος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών στην έδρα της Φιλολογίας
*Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984)
*Μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο
*Μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains) Γαλλία, (1990-1993)
*Βραβεία των 12 (1954, 1962)
*Κρατικό βραβείο διηγήματος (1980) – Δεν το αποδέχθηκε
*Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (1 Δεκεμβρίου του 2017).
Συλλυπητήρια μηνύματα
Θλίψη προκάλεσε η είδηση θανάτου του βραβευμένου συγγραφέα.
Ο πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης τονίζει μεταξύ άλλων ‘’Με θλίψη πληροφορήθηκα τον θάνατο του Βασίλη Βασιλικού, μιας προσωπικότητας με ανεξίτηλη σφραγίδα στην ελληνική, αλλά και στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ευτύχησε, άλλωστε, να είναι από τους πιο πολυμεταφρασμένους πεζογράφους μας. Και, πάντα, μία φωνή που τιμούσε την Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά μας.
Ο Βασιλικός ήταν ένας αριστοτέχνης αφηγητής που για δεκαετίες ύφαινε ιστορίες οι οποίες γοήτευαν, οξύνοντας τον προβληματισμό του αναγνώστη. Υπήρξε, όμως, και ένας ενεργός πολίτης. Πολέμιος της δικτατορίας και, αργότερα, συμμέτοχος στην οικοδόμηση της Δημοκρατίας, την οποία υπηρέτησε και ως βουλευτής.
Ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρει “Αφήνει όμως πίσω του το τεράστιο συγγραφικό του έργο, που έκανε με απαράμιλλο τρόπο το δράμα, τις αγωνίες και τους αγώνες του λαού μας υπόθεση των λαών του κόσμου. Αφήνει το Ζ, παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης και ελευθερίας. Αφήνει την πράξη της αφοσίωσης στον άνθρωπο, την ελευθερία, και τη δικαιοσύνη.
Είμαι υπερήφανος και ευγνώμων που πορευτήκαμε μαζί σε δύσκολες μέρες. Που μας έδεσε η αμοιβαία εκτίμηση και αγάπη. Που έδωσε στο ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ, ως βουλευτής επικρατείας, τη δική του σεμνή προσφορά. Καλό σου ταξίδι σύντροφε Βασίλη”.
“Ο φίλος, ο σύμβουλος, ο σύντροφος Βασίλης Βασιλικός έφυγε για το μεγάλο ταξίδι. Θα λείψει στην Ελλάδα, την Αριστερά, την Τέχνη. Θα μας λείψει”.
“Η απώλειά του αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό στα ελληνικά γράμματα. Τα βιβλία του θα βρίσκουν πάντα αναγνώστες και πολλά από αυτά θα διαβάζονται ως τεκμήρια της νεοελληνικής ιστορίας. Κοσμοπολίτης, με κοινωνική συνείδηση και ενεργό δράση στην πολιτική ζωή του τόπου, έγραψε μυθιστορήματα στα οποία καθρεφτίστηκε η μεταπολεμική ελληνική περιπέτεια», πρόσθεσε.
“Έζησε μία ελεύθερη και πλούσια ζωή σε εμπειρίες, που του έδωσαν έμπνευση κάνοντας τον έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του καιρού μας”, δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ κ. Στέφανος Κασσελάκης τονίζει μεταξύ άλλων:
“Κατάφερε την παγκόσμια έκρηξη με ένα γράμμα: Ζ. Έκρηξη λογοτεχνίας. Έκρηξη δημοκρατίας.
Ένας ολόκληρος πλανήτης έμαθε τον ήρωα Γρηγόρη Λαμπράκη, το παρακράτος που εξουσίαζε για δεκαετίες τη χώρα μας, τη δημοκρατία που για να κερδηθεί κάποιοι μάτωσαν σε αυτόν τον τόπο.
Ο Βασίλης Βασιλικός μίλησε την παγκόσμια γλώσσα – το μεγαλύτερο επίτευγμα για έναν συγγραφέα. Και συνομίλησε ταυτόχρονα με την παγκόσμια Ιστορία – το μεγαλύτερο επίτευγμα για έναν άνθρωπο.
Πολυγραφότατος, πολυμεταφρασμένος, πολυβραβευμένος, πολύτιμος. Όμως για τον ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ η σημερινή απώλεια είναι διπλή. Όχι μόνο του μεγάλου διανοούμενου αλλά και του μεγάλου συντρόφου. Που συμπαρατάχθηκε με τον ΣΥΡΙΖΑ σε δύσκολες στιγμές και κόσμησε την πρώτη θέση του ψηφοδελτίου επικρατείας στις εκλογές του 2019, όπως κόσμησε μέσα από την εκλογή του το ελληνικό κοινοβούλιο”.
Το ΠΑΣΟΚ τονίζει σε ανακοίνωση του:
“Με βαθύ σεβασμό αποχαιρετούμε τον σπουδαίο Έλληνα συγγραφέα, Βασίλη Βασιλικό. Τα έργα του διατρέχουν τη νεότερη ελληνική ιστορία και απέδωσαν τη συλλογική συνείδηση για κρίσιμα γεγονότα.
Η ‘Τριλογία’, το “Ζ” για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, αποτελούν λογοτεχνικά ορόσημα σε μια συγγραφική διαδρομή, που πλούτισε τον ελληνικό πολιτισμό.
Βαθιά δημοκράτης και ενεργός πολίτης αφήνει μία πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές Ελλήνων και θα μνημονεύεται για πάντα. Ειλικρινή συλλυπητήρια στους οικείους του” .
Το ΚΚΕ επισημαίνει μεταξύ άλλων:
‘’Τον τιμούμε για τη σπουδαία συμβολή του στην εξέλιξη της σύγχρονης λογοτεχνίας μας, με το ιδιαίτερα πλούσιο σε όγκο και θεματολογία συγγραφικό έργο του, από το οποίο η Τριλογία -‘Το Φύλλο-Το Πηγάδι-Τ’ Αγγέλιασμα’- εντάσσεται στον Κανόνα των κλασσικών έργων της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Είναι, μάλιστα, ένας από τους δέκα πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς σε 33 γλώσσες και στη γλώσσα Μπράιγ.
Από το 1967 μέχρι το 1994 έζησε και εργάστηκε κυρίως στο εξωτερικό, τα πρώτα επτά χρόνια εξόριστος από τη χούντα κατά της οποίας ανέπτυξε δράση. Το ΚΚΕ εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στην οικογένεια και τους οικείους του”.
Πώς γράφτηκε το εμβληματικό μυθιστόρημα
Ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα του Βασίλη Βασιλικού ήταν το «Ζ» το οποίο αναφερόταν στην δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και έγινε ταινία από τον Κώστα Γαβρά. Η Χούντα των Συνταγματαρχών το 1967 απαγόρευσε την κυκλοφορία του στην Ελλάδα, την ώρα που άρχισε να μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες στα πλαίσια του αντιδικτατορικού αγώνα.
Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη το 1963 σφράγισε αμετάκλητα την προσωπική ιστορία του ανακριτή της υπόθεσης, Χρήστου Σαρτζετάκη, και αποτέλεσε την πρώτη ύλη για το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού και την ομότιτλη ταινία του Κώστα Γαβρά.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Βασιλικού, ο Δημήτρης (Μίμης) Δεσποτίδης, η ψυχή του ιστορικού εκδοτικού οίκου της αριστεράς “Θεμέλιο”, του είχε ζητήσει να γράψει για τον Λαμπράκη, φροντίζοντας μάλιστα να τον προμηθεύσει με το απόρρητο υλικό της δικογραφίας: “Δύο χρόνια παιδεύτηκα με την έρευνα, ενώ ο ίδιος μού έφερε όλο το υλικό της ανάκρισης του Σαρτζετάκη, σε φωτοτυπίες, κάπου σαράντα κούτες (πώς το βρήκε, ποτέ δεν τον ρώτησα), μα το βιβλίο δεν μπορούσα να το γράψω.
Τελικά, έπειτα από τρία χρόνια βρήκα την πρώτη φράση και ο “Ζ” τελείωσε σε 28 μέρες…” είχε εξομολογηθεί στον δημοσιογράφο Δημήτρη Γκιώνη, ο συγγγραφέας.
Ο Κώστας Γαβράς, ο οποίος γνώριζε την ύπαρξη του βιβλίου, κινητοποιήθηκε μετά από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και αποφάσισε να το μεταφέρει στο σινεμά. Το σενάριο υπέγραφε ο μεγάλος Ισπανός συγγραφέας, μετέπειτα υπουργός Πολιτισμού της Ισπανίας, Χόρχε Σεμπρούν και πρωταγωνιστούσαν οι αστέρες του γαλλικού σινεμά Ζαν Λουί Τρεντινιάν (το κινηματογραφικό alter ego του Χρήστου Σαρτζετάκη) και Ιβ Μοντάν (ο Γρηγόρης Λαμπράκης στην ταινία). Η μοναδική Ελληνίδα στο καστ της ταινίας ήταν η Ειρήνη Παππά. Το πρωτότυπο μουσικό θέμα και την μουσική επένδυση της ταινίας υπέγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης.