Λίγες ημέρες μετά την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ο δρ. Ιωάννης Ασλανίδης, έρχεται να δώσει βασικές απαντήσεις οι οποίες σχετίζονται με την μάθηση και τη σύνδεση της με την όραση, με καίρια προβλήματα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν μαθητές εξαιτίας των προβλημάτων όρασης, αλλά και αναφορικά με το πώς μπορούν οι γονείς να βρίσκονται σε εγρήγορση για να προλάβουν καταστάσεις οι οποίες δυνητικά μπορούν να επιβαρύνουν τη μόρφωση των παιδιών.
Με απλά λόγια, αλλά τεκμηριωμένες επιστημονικές απαντήσεις, ο δρ. Ιωάννης Ασλανίδης απαντά σε όσα οι περισσότεροι γονείς θα ήθελαν να γνωρίζουν.
-Ερ.: Πώς η μάθηση συνδέεται με την όραση;
-Απ.: Η μάθηση είναι πολύ στενά συνδεδεμένη με την όραση. Το 80% περίπου από αυτά που μαθαίνει ένα παιδί προκύπτουν από αυτά που βλέπει μέσω των οπτικών οδών. Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε οποιοδήποτε σημείο της διαδρομής από τα μάτια μέχρι τον εγκέφαλο, τότε το παιδί δεν μπορεί να αναπτύξει όλο του το δυναμικό. Οι σχολικές δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν υψηλή ανάλυση χαρακτήρων, κατανόηση και αφομοίωση καινούργιων νοημάτων και εννοιών αποτελούν πηγή στρες για το οπτικό σύστημα, το οποίο οφείλει να λειτουργεί γρήγορα και αποτελεσματικά για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της μάθησης.
Το παιδί πρέπει να αναπτύξει οπτικές ικανότητες οι οποίες μαζί με την οπτική οξύτητα αποτελούν μέρος της πολύπλοκης διαδικασίας της όρασης και οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάγνωση και την κατανόηση της διδασκαλίας.
Η σύγκλιση, η προσαρμογή, οι ακριβείς οφθαλμικές κινήσεις και η οπτική αντίληψη είναι μερικές από τις οπτικές δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει ένα παιδί.
Οπτικά προβλήματα και παθήσεις οι οποίες εμφανίζονται ακόμα και στην προσχολική ηλικία εάν δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα μπορεί να προκαλέσουν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα και να επηρεάσουν την απόδοση του παιδιού στο σχολείο.Πολλά παιδιά είναι «προγραμματισμένα» να αποτύχουν ακαδημαϊκά επειδή το οπτικό τους σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά ώστε να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των πρώων σχολικών χρόνων.
-Ερ.: Κάθε πότε θα πρέπει να εξετάζεται ένα παιδί;
-Απ.: Η Αμερικανική Οφθαλμολογική Εταιρεία επισημαίνει ότι ένα παιδί θα πρέπει να περνά προληπτικό έλεγχο στα μάτια ακόμα και πριν αρχίσει να μιλά, αφού αρκεί η καλή παρατηρητικότητα του γονέα για να γίνει αντιληπτή οποιαδήποτε υποψία για πρόβλημα στην όραση. Τα παιδιά σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν οφθαλμικά συμπτώματα όταν δυσκολεύονται να μάθουν, διότι θεωρούν ότι τα βιβλία το κάνουν αυτό σε όλους.
Οι βασικότερες διαταραχές της όρασης που αφορούν την παιδική ηλικία είναι:
- Η αμβλυωπία σε ποσοστό 4%.
- Ο στραβισμός και οι διαθλαστικές ανωμαλίες όπως η μυωπία, 5% σε ηλικία έως 8 ετών, 26% έως 14 ετών και 30% έως 20 ετών,
- Η υπερμετρωπία σε ποσοστό 90% έως 5 ετών και 15% άνω των 5 ετών και
- Ο αστιγματισμός.
Η τεχνογνωσία και η διαθέσιμη τεχνολογία προσφέρει σήμερα στην οφθαλμολογία διαγνωστικές μεθόδους με τις οποίες προλαμβάνονται πάρα πολλά προβλήματα, προτού να έχουν καταστροφικές συνέπειες. Ορισμένες παθήσεις των ματιών μπορεί να υφίστανται αλλά να μην προκαλούν αντιληπτά συμπτώματα γι’ αυτό και πρέπει να γίνονται προληπτικοί έλεγχοι στα παιδιά 0 έως 36 μηνών από παιδίατρο και παιδοφθαλμίατρο. Η σχολική ηλικία αρχίζει πλέον από το νηπιαγωγείο.
Τα νήπια έως την ηλικία των 5 ετών, θα πρέπει να υποβληθούν σε πιο εξειδικευμένες εξετάσεις ελέγχου της όρασης όπως η οπτική οξύτητα, η ύπαρξη στραβισμού ή αμβλυωπίας. Αμβλυωπία είναι αυτό που ονομάζουμε «τεμπέλικο μάτι», το οποίο μπορεί εύκολα να περάσει απαρατήρητο από τους γονείς. Τέλος πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα του παιδιού να χρησιμοποιεί τα δύο του μάτια μαζί, να επικεντρώνει, να εστιάζει και να έχει σωστή στερεοσκοπική όραση.
Στην ηλικία αυτή γίνονται και οι μεγαλύτερες προσπάθειες για την αποκατάσταση της διόφθαλμης όρασης σε «τεμπέλικα μάτια» ή σε στραβισμούς που είναι κουραστικές και για τα παιδιά αλλά κυρίως για τους γονείς που συμμετέχουν στη θεραπεία.
Στα παιδιά του Δημοτικού εκτός από αυτά που αναφέραμε πριν πρέπει να γίνεται έλεγχος κάθε χρόνο ώστε να χορηγούνται γυαλιά για τη διόρθωση διαθλαστικού προβλήματος εάν υπάρχει ή να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις και να αποφασισθεί ο τρόπος αντιμετώπισης σε περιπτώσεις στραβισμού ή αμβλυωπίας.
Σημαντικό είναι επίσης να γίνεται ποιοτικός έλεγχος της όρασης, εξετάζοντας την αντίληψη των χρωμάτων, την κινητικότητα των ματιών την σύγκλιση, την ταύτιση και την προσαρμογή, ιδιότητες που επηρεάζουν άμεσα την ανάγνωση και την ικανότητα αφομοίωσης γνώσεων.
Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά ξεκινούν να περνούν χρόνο σε διαφορετικές συνθήκες, καθιστά και σκυφτά.
Τα μάτια μας όμως αντιδρούν διαφορετικά όταν κοιτάζουν χαρακτήρες στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή από ό,τι σε ένα έντυπο. Τα βιβλία έχουν έντονα μαύρους χαρακτήρες με καλά καθορισμένα και ξεκάθαρα περιγράμματα. Οι χαρακτήρες όμως του ηλεκτρονικού υπολογιστή δεν έχουν τον ίδιο βαθμό αντίθεσης και καθορισμό περιγραμμάτων, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να εστιάσουμε για πολλή ώρα σε αυτές τις εικόνες.
Οι πάσης φύσεως οθόνες και η πολύωρη απασχόληση των παιδιών με αυτές είναι ακόμη μία σημαντική επιβάρυνση για το οπτικό τους σύστημα και θα πρέπει να αποφεύγονται ή να χρησιμοποιούνται για μικρό χρονικό διάστημα και με ολιγόλεπτα διαλείμματα.
Συνήθως σε αυτή την ηλικία εμφανίζονται και οι αλλεργίες με τη μορφή βλεφαροεπιπεφυκίτιδας που πρέπει να αντιμετωπισθούν από τον οφθαλμίατρο.
Στα παιδιά του Γυμνασίου ο έλεγχος πρέπει να γίνεται απαραίτητα κάθε χρόνο εφόσον οι ανάγκες και οι απαιτήσεις της σχολικής ζωής μεγαλώνουν. Τα παιδιά χρησιμοποιούν πολύ περισσότερες ώρες τα μάτια τους περνώντας πολύ χρόνο στον ηλεκτρονικό υπολογιστή με αποτέλεσμα να αδρανεί η περιφερική τους όραση και η προσαρμογή τους να λειτουργεί σε κοντινές αποστάσεις. Το οπτικό σύστημα πιέζεται να αντεπεξέλθει, το διαθλαστικό πρόβλημα μεγαλώνει. Η σωστή διόρθωση του διαθλαστικού προβλήματος είναι επιτακτική, η εργονομία του χώρου τους και ο σωστός φωτισμός εξίσου σημαντικοί παράγοντες.
Η πολύωρη μελέτη πρέπει να εναλλάσσεται με κάποιες υπαίθριες ή αθλητικές δραστηριότητες οι οποίες χαλαρώνουν την προσαρμογή και το οπτικό σύστημα. Η διόρθωση σε γυαλιά ή φακούς επαφής πρέπει να γίνεται με γνώμονα την καλή οπτική απόδοση τόσο για μακριά όσο και για κοντά, καθώς και την αρμονική συνεργασία των οφθαλμών.
Στους μαθητές του Λυκείου όλα τα ανωτέρω είναι ακόμη πιο σημαντικά εφόσον οι ώρες μελέτης έχουν φθάσει να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και το άγχος για την πολυπόθητη επιτυχία στις ανώτερες σχολές επηρεάζει το σώμα και κατ’ επέκταση τα μάτια.
Πολλές φορές διαπιστώνεται μικρή αύξηση της μυωπίας η οποία πρέπει να αντιμετωπίζεται με σύνεση και κυρίως να δίνεται μεγάλο βάρος στην ανακούφιση της όρασης κατά τη μελέτη. Σε αυτή την ηλικία επίσης τα γυαλιά απορρίπτονται για αισθητικούς λόγους και γίνεται κατάχρηση των φακών επαφής, κάτι το οποίο πρέπει να προσέξουν πολύ οι γονείς. Οι φακοί πρέπει να εναλλάσσονται με τα γυαλιά και να αντικαθίστανται συχνά.
Από την ηλικία των 18 ετών και εφόσον η διόρθωση είναι σταθερή μπορεί το διαθλαστικό σφάλμα να διορθωθεί και με laser.
Εάν ένα παιδί που αρχίζει το σχολείο έχει φυσιολογική γλωσσική ανάπτυξη αλλά εμφανίζει μαθησιακές δυσκολίες ή δυσκολία στην ανάγνωση, μπορεί να έχει κάποιο οφθαλμολογικό πρόβλημα.
-Ερ.: Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς;
-Απ.: Τα συμπτώματα πρέπει να προσέξουν οι γονείς παιδιών σε σχολική ηλικία εάν:
- Το παιδί τρίβει συνέχεια τα μάτια του ή τα ανοιγοκλείνει υπερβολικά
- Έχει μεγάλη ευαισθησία στο φως.
- Στραβίζει.
- Βλέπει τηλεόραση από πολύ μικρή απόσταση.
- Αντιστρέφει γράμματα ή αριθμούς όταν διαβάζει ή γράφει.
- Χάνει εύκολα τις σειρές του κειμένου όταν διαβάζει ή παραλείπει λέξεις ή προτάσεις.
- Ακολουθεί με το δάκτυλό του τις λέξεις για να διατηρεί τη σειρά όταν διαβάζει.
- Διαβάζει από πολύ κοντινή απόσταση και κλίνει το κεφάλι προς τη μία ή την άλλη πλευρά.
- Γράφει λοξά.
- Έχει πονοκεφάλους.
- Δεν έχει σωστή στάση σώματος όταν μελετά.
- Η προσοχή του αποσπάται υπερβολικά γρήγορα και δεν συγκεντρώνεται.
- Δεν κατανοεί εύκολα αυτά που διαβάζει.
- Αργεί υπερβολικά να τελειώσει τα μαθήματά του.
Σε περίπτωση που παρατηρήσουν κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα καλό θα ήταν να προγραμματίσουν μια εξέταση με τον οφθαλμίατρό τους.