Είναι κάθε χρόνο μια από τις πιο ξεχωριστές ημέρες της Ορθοδοξίας η ημέρα του Ακάθιστου Ύμνου. Είναι πάντοτε η πέμπτη σε σειρά Παρασκευή της Σαρακοστής, που η εκκλησία μας αφιερώνει στην Υπεραγία Θεοτόκο, τιμώντας τη για μια ιστορική παράδοση που έχει τις ρίζες της βαθιά στην βυζαντινή ιστορία.
Η ιστορική παράδοση πίσω από τον Ακάθιστο Ύμνο
Ήταν το έτος 626, όταν οι Άβαροι, μια ασιατικής καταγωγής πολεμική φυλή που είχε εγκατασταθεί σε εδάφη της σημερινής Ουγγαρίας, πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη υποστηριζόμενοι από Πέρσες, εναντίον των οποίων είχε κάνει εκστρατεία ο τότε αυτοκράτορας Ηράκλειος.
Οι Άβαροι ήξεραν ότι ο αυτοκρατορικός στρατός λείπει μακριά και η Πόλη βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση και για αυτό τον λόγο αρνήθηκαν να διαπραγματευτούν κάποια ειρήνη. Ενώ όμως όλα έμοιαζαν χαμένα και θέμα χρόνου η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας να πέσει στα χέρια των “βαρβάρων”, όταν όλα ανατράπηκαν! Τη νύχτα 7 προς 8 Αυγούστου και ενώ οι πολιορκητές ετοιμάζονταν για την τελική τους έφοδο, ο πατριάρχης Σέργιος, σύμφωνα με την παράδοση, περνούσε τα τείχη της Πόλης από άκρη σ’ άκρη με την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών στα χέρια, για να εμψυχώνει τους μαχητές και τον λαό. Ξάφνου, στη διάρκεια της νύχτας, σφοδρή καταιγίδα κατέστρεψε τον στόλο των Αβάρων και Περσών. Οι πολιορκημένοι πήραν θάρρος από αυτό το θέαμα και έκαναν έφοδο προξενώντας μεγάλες απώλειες στον εχθρό που μετά από όλα αυτά έσπασε την πολιορκία και αποχώρησε.
Για να τιμήσουν την Παναγία οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με την παράδοση έψαλλαν για πρώτη φορά τον Ακάθιστο Ύμνο την πρώτη νύχτα μετά τη σωτηρία της πόλης, όμως είναι σίγουρο ότι κανένας υμνωδός δεν μπορούσε να τον γράψει σε λίγες ώρες! Συνεπώς, το πιθανότερο είναι ότι ο ύμνος υπήρχε ήδη και ψαλλόταν το Δεκαπενταύγουστο, αλλά για πρώτη φορά τον έψαλλαν όλοι όρθιοι, ενώ προφανώς τότε συντέθηκε και το διάσημο προοίμιο «τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ», δηλαδή ότι ο ύμνος αφιερώνεται στην Παναγία ως αρχιστράτηγο της άμυνας της Πόλης.
Τι ακριβώς ονομάζουμε “Ακάθιστο Ύμνο”;
Εκτός από το διάσημο λοιπόν αυτό πρόλογο που πολλοί μαθαίνουμε ήδη από τα σχολικά μας χρόνια, ο “Ακάθιστος Ύμνος” συμπεριλαμβάνει 24 “οίκους” δηλαδή στροφές, που καθεμιά ξεκινά με ένα γράμμα της αλφαβήτας, πχ η πρώτη ξεκινά “Άγγελος πρωτοστάτης…”, η δεύτερη “Βλέπουσα η Αγία” και ούτως καθεξής.
Ολόκληρη η ακολουθία με ερμηνεία εδώ
Κανείς μελετητής δεν είναι σίγουρος ποιος ποιητής, ποιος υμνωδός συνέθεσε αυτό τον ύμνο και αν ήταν ένας ή πολλοί, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η επικρατέστερη εκδοχή αποδίδει τον ύμνο στον κορυφαίο Ρωμανό τον Μελωδό, που έζησε περίπου ένα αιώνα νωρίτερα από τα γεγονότα της πολιορκίας. Υπάρχει όμως και αμφισβήτηση, λόγω στοιχείων που μοιάζουν κατοπινά, οπότε δεν αποκλείεται να υπήρξαν προσθήκες και προσαρμογές πάνω σε ένα ήδη υπάρχον υμνητικό σύνολο.
Γιατί συνδέθηκε με τη Σαρακοστή;
Ο “Ακάθιστος Ύμνος” δεν συνδέεται άμεσα με την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, αλλά με την εορτή του Ευαγγελισμού, που εμπίπτει όμως πάντοτε μέσα στη κατανυκτική αυτή περίοδο. Είναι όμως η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Σαρακοστής, στερείται προεόρτια και μεθεόρτια.
Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να καλύψει η λειτουργική ένθεση του Ακαθίστου, τμηματικά κατά τα Απόδειπνα των τεσσάρων Παρασκευών της Σαρακοστής, και σε πλήρη έκταση την Παρασκευή της πέμπτης εβδομάδας. Το βράδυ της Παρασκευής ανήκει λειτουργικά στο Σάββατο, ημέρα που μαζί με την Κυριακή είναι οι μόνες ημέρες της εβδομάδας των Νηστειών, κατά τις οποίες επιτρέπεται ο εορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων.
Δείτε ζωντανά την ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου