Έχει συνδέσει όσο κανείς το όνομά του με το στολίδι της πόλης μας που λέγεται Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, αν και δεν είναι Κρητικός.
Ο καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας και χρόνια διευθυντής του Μ.Φ.Ι.Κ. κ. Μωυσής Μυλωνάς μιλά στην «Π» για τα εμπόδια που κλήθηκε να ξεπεράσει μέχρι η έκθεση του Μουσείου να γίνει πραγματικότητα.
«Αν υπάρχει αυτή τη στιγμή το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, δεν είναι γιατί βρέθηκαν κάποιοι κουζουλοί που τράβηξαν κουπί αλλά επειδή αγαπήθηκε από τον κόσμο» τονίζει και μιλά για τον διάδοχό του, κ. Νίκο Πουλακάκη.
Η συνέντευξη που παραχώρησε στην «Π» έχει ως εξής:
Ποια είναι τα πλάνα σας για την επομένη της συνταξιοδότησής σας;
«Υπάρχουν διάφορα σχέδια, είμαι σίγουρος ότι οι σχέσεις μου με το Μουσείο θα συνεχίσουν να υπάρχουν, εφόσον βέβαια αυτές είναι χρήσιμες για το Μουσείο. Θεωρώ ότι η πείρα που έχει συσσωρευτεί θα είναι χρήσιμη, εφόσον τη χρειάζονται. Από την άλλη, είμαι ένας άνθρωπος δραστήριος ερευνητικά, συνεχίζω να ασχολούμαι με το αντικείμενο που είχα, τον χώρο της οικολογίας, της μελέτης της βιοποικιλότητας, σε αυτά τα πλαίσια συνεχίζω να συνεργάζομαι με το Μουσείο.
Επίσης, για ένα διάστημα θα συνεχίσω να συνεργάζομαι με το Τμήμα Βιολογίας, στο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα».
Το κομμάτι της έρευνάς σας, η οικολογία, θεωρείται της μόδας. Είναι αργά για να γυρίσουμε πίσω για την καταστροφή του περιβάλλοντος;
«Ο άνθρωπος από τη στιγμή που αυξάνεται εκθετικά, μιλώ για τον παγκόσμιο ανθρώπινο πληθυσμό, και οι απαιτήσεις του συνεχώς αυξάνουν, με την καλύτερη ποιότητα ζωής, περισσότερη κατανάλωση, χωρίς να συνδέεται με την ποιότητα ζωής, σημαίνει ότι αφήνει πολύ περισσότερο το αποτύπωμά του πάνω στη γη, στους οργανισμούς της, άρα πολύ περισσότερα οικοσυστήματα επηρεάζονται και πολύ περισσότεροι οργανισμοί εξαφανίζονται. Αυτό είναι δεδομένο. Δεν υπάρχει περίπτωση να έχουμε αυτή την εκθετική ανάπτυξη του ανθρώπου και να έχουμε το φυσικό περιβάλλον χωρίς να επηρεάζεται. Το θέμα είναι ότι θα πρέπει εμείς να μάθουμε να περιορίσουμε τις απαιτήσεις μας και να κοιτάξουμε να κάνουμε όσο το δυνατόν λιγότερη την επίδρασή μας πάνω στα οικοσυστήματα. Αν είναι να κάνουμε αλλαγές, να είναι τέτοιες που να είναι αναστρέψιμες, γιατί η κλιματική αλλαγή είναι τέτοια που μας οδηγεί σε μονοπάτια που δεν ξέρουμε πού θα βγάλουν».
Οι φετινές καιρικές συνθήκες είναι απόρροια της κλιματικής αλλαγής;
«Θεωρώ ότι είναι τυχαίες, έχω ακούσει πολλά τραβηγμένα για το θέμα, ότι θα οδηγήσει σε πιο τροπικό κλίμα… Όχι βέβαια. Θα οδηγήσει σε μια λειψυδρία, περισσότερη ζέστη. Οι βροχές μας θα πέφτουν πιο μαζεμένες, άρα αυτό κάνει την αποθήκευση του νερού πολύ πιο επιτακτική και ουσιαστικά οι ευνοϊκές συνθήκες μετατοπίζονται βορειότερα. Κάποιες περιοχές, όπως στη Μεσόγειο, θα γίνουν πιο θερμές και ξηρές αλλά θα γίνουν πιο ευνοϊκές περιοχές στη Β. Ευρώπη, τη Σιβηρία, τον Καναδά. Πιθανότατα το ισοζύγιο θα είναι το ίδιο. Αυτό σημαίνει μια μετατόπιση πληθυσμών και των καλλιεργητικών δραστηριοτήτων που θα πρέπει να μας βρει έτοιμους αλλά δυστυχώς δε θα γίνει αυτό. Όλος αυτός ο πληθυσμός που συγκεντρώνεται γύρω από τη μεσογειακή λεκάνη, τις περιοχές της Ινδίας, Μπαγκλαντές, νότιες περιοχές, θα μετακινηθεί. Θα πάει σε μια άδεια Σιβηρία, σε Κεντρική Ευρώπη, Σκανδιναβία, Καναδά; Θα πρέπει σε παγκόσμια κλίμακα να προβλεφθεί τι θα γίνουν όλοι αυτοί οι περιβαλλοντικοί μετανάστες. Δε νομίζω ότι θα γίνει κάτι χωρίς τοπικές συγκρούσεις».
Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που ζήσατε και ποια η πιο ευτυχισμένη στη θητεία σας στο Μουσείο;
«Υπήρξε μια πολύ δύσκολη πορεία, τα πράγματα για τη διαμόρφωσή του δεν ήταν εύκολα, παρόλο που αγκαλιάστηκε από την αρχή, από όταν ξεκινήσαμε το 1994 με την έκθεση στον Κούλε. Το Μουσείο και όλη αυτή η προσπάθεια εξωστρέφειας αγκαλιάστηκε πολύ από τον κόσμο και από πολλούς που είχαν σημαντικές θέσεις στα πολιτικά δρώμενα. Υπήρξαν, όμως, και αντιδράσεις αυτών που δεν καταλαβαίνανε τη σημασία του. Ενώ θα μπορούσε να γίνει χωρίς ιδιαίτερο κόπο και με πολύ πιο σημαντικά αποτελέσματα σε πανελλαδική κλίμακα, ξεκινήσαμε να μιλούμε για Μουσείο Φυσικής Ιστορίας πριν ακόμα ξεκινήσουν τα άλλα μουσεία, όπως του Απολιθωμένου Δάσους, να υπάρχουν ως σκέψη καν. Παρόλα αυτά υπήρξαν αντιδράσεις, στενομυαλιές, δεν ήταν μια συγκεκριμένη πολιτική δράση. Στην Ελλάδα αν δεν υπάρχει από πίσω από μια ιδέα μια πολιτική δύναμη, δεν προωθείται. Εμείς δεν είχαμε συνδέσει ούτε θελήσαμε ποτέ να συνδεθεί το Μουσείο με κάποιο πολιτικό χώρο. Θεωρούσαμε ότι έπρεπε να κρατήσουμε μακριά το Μουσείο από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις. Στην πορεία υπήρξαν πολιτικοί που είπαν ότι εμείς μπορούμε να σας βοηθήσουμε, φτάνει να μας διορίζετε αυτούς κι αυτούς. Δεν το ακολουθήσαμε αυτό κι έτσι μείναμε έξω από πολλές χρηματοδοτήσεις.
Η καλύτερη στιγμή ήταν όταν καταφέραμε να εξασφαλίσουμε τη χρηματοδότηση για τη διαμόρφωση της έκθεσης, που ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Συνέβαλε η τότε διευθύντρια της Περιφέρειας Κρήτης, η Μαρία Ιωαννίδου, ήταν και η πρώτη πρόεδρος των Φίλων του Μουσείου, και ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, ο τότε υφυπουργός Περιβάλλοντος, από τον χώρο της οικολογίας, είχε εκτιμήσει τη δουλειά που κάνουμε, προσπάθησε να φέρει χρήματα στην πόλη, παρόλη την αντίδραση που υπήρξε από τον τότε δήμαρχο. Θυμάμαι ότι δεν ήθελε να γίνει το Μουσείο και έγιναν άλλες προσπάθειες, μαζεύτηκαν και υπογραφές από πολίτες της πόλης για να μείνει και να μη μεταφερθεί το Μουσείο στο Ρέθυμνο. Καταφέραμε και εξασφαλίσαμε τα πρώτα χρήματα, μέσα από το πρόγραμμα Urban και από τότε ξεκίνησε να υλοποιείται κάτι.
Η έκθεση γιατί ήταν σημαντική; Θεωρούσαμε ότι τα μουσεία φυσικής ιστορίας πουθενά στον κόσμο δεν είναι αυτοδύναμα οικονομικά, συνεισφέρει το κράτος, η πολιτεία, ο δήμος. Εμείς ξέραμε ότι αν θέλαμε να μακροημερεύσει ένα μουσείου φυσικής ιστορίας με τις επιστημονικές του δραστηριότητες, θα έπρεπε να έχει έσοδα και κάνοντας μία πρώτη μελέτη σκοπιμότητας είδαμε ότι μια καλή έκθεση του Μουσείου θα μπορούσε να έχει έσοδα που να καλύψουν τις δραστηριότητές του και να μη ζητάει συνέχεια ούτε από το Πανεπιστήμιο, από τους τοπικούς φορείς χρήματα για τις λειτουργιές του ανάγκες. Είχαμε κάνει μια μελέτη με βάση τους επισκέπτες που υπήρχαν τότε στο Αρχαιολογικό και είδαμε ότι ένα 15% θα ενδιαφερόταν να επισκεφτεί και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, περίπου 70.000 επισκέπτες, θα ήταν η έκθεση κερδοφόρα, θα έμεναν λεφτά να λειτουργεί εφόσον το διαμορφώναμε όπως το θέλαμε.
Εκεί είναι και το μεγάλο μου παράπονο, βρήκαμε τα χρήματα, η κεντρική πολιτεία έδωσε χρήματα για να φτιαχτεί το κτήριο αλλά στην πορεία δεν καταφέραμε να εξασφαλίσουμε 2 εκατ. που χρειάζονταν για να διαμορφωθεί ο εσωτερικός χώρος. Προσπαθούσαμε μέσω προγραμμάτων να βρίσκουμε κάποια χρήματα μέσω interreg και είχε ως αποτέλεσμα να μην αποκτήσει το ύφος που θα θέλαμε. Είναι καλή η έκθεση και ο κόσμος μένει ικανοποιημένος, αλλά δεν είναι στο επίπεδο που θα θέλαμε».
Τι θα θέλατε να υπάρχει ακόμα;
«Έχει γίνει η μελέτη με χρήματα της Περιφέρειας, έγινε αποδεκτή μετ’ επαίνων από το Περιφερειακό Συμβούλιο, η υλοποίηση απαιτούσε 2,5 εκατ. ευρώ, μας υποσχέθηκε ότι θα δοθούν μέσω ΕΣΠΑ και μας έδωσε 1 εκατ. και μετά σταμάτησε. Είμαστε στον αέρα ακόμα, δεν είμαστε σε θέση να πούμε ότι ολοκληρώνεται η έκθεση όπως θα θέλαμε.
Όλο το -2 επίπεδο, είναι 1.000 τμ, ένα μεγάλο κομμάτι θα αναφέρεται στο μινωικό περιβάλλον, πώς οι Μινωίτες σχετίζονταν με το περιβάλλον και διαδικασίες που οδήγησαν στο περιβάλλον, τις γεωλογικές διεργασίες, την επίδραση των ηφαιστείων, της διάβρωσης, των κινήσεων των ηπείρων και πώς αυτά οδήγησαν στην ανύψωση, η διαμόρφωση ενός βουνού μέσα στο Μουσείο, εξωτερικά θα είναι ένα βουνό της Κρήτης με διάφορα μεγάλα ζώα και εσωτερικά θα έχει μία επισκέψιμη σπηλιά με τον ρόλο που έπαιξαν οι σπηλιές στην ανάπτυξη του πολιτισμού στην Κρήτη και για τους σπηλαιόβιους οργανισμούς. Θα γίνει η διαμόρφωση ενός διαδρόμου για το περιβάλλον της Κρήτης, τη βιοποικιλότητα. Η Κρήτη περίπου έχει γύρω στα 20.000 με 25.000 είδη φυτά και ζώα. Θα προσπαθήσουμε τα περισσότερα από αυτά να παρουσιαστούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, θα είναι η μεγάλη παρέλαση των φυτών και ζώων της Κρήτης.
Αυτή τη στιγμή έχουν χρηματοδοτηθεί τα επίπεδα 4, τα δύο μεσαία, ελπίζω ότι θα προχωρήσει, θα υπάρχουν τα χρήματα μέσω ΕΣΠΑ. Ήταν να ενταχθούν το υπόγειο και +1, μας είπαν από τη στιγμή που χρηματοδοτήθηκε το ένα θα θεωρηθεί κατάτμηση και μας άφησαν ξεκρέμαστους. Κάνουμε προσπάθειες να χρηματοδοτήσει το Πανεπιστήμιο μέσα από τις δημόσιες επενδύσεις, κάτι που είναι δύσκολο, ή να υπάρξει μια χορηγία από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ο περιφερειάρχης λέει ότι κάπου θα βρει χρήματα. Αλλιώς θα μείνει πάλι ημιτελής η έκθεση του Μουσείου».
Το τελευταίο διάστημα το Μουσείο έχει ανοιχτεί πολύ στην κοινωνία.
«Η προσπάθειά μας ήταν να δημιουργήσουμε έναν χώρο πολιτισμού, όχι ένα μουσείο για επισκέπτες, Έλληνες ή ξένους, που θα έρχονται μόνο μία φορά. Θέλουμε να είναι ένας ζωντανός χώρος που οι Κρητικοί θα αγαπήσουν και κάθε φορά να έχουν κάτι διαφορετικό να δουν, να κάνουν. Ως προς τα παιδιά είμαστε πλήρως ικανοποιημένοι, έχουμε πάρα πολλές δραστηριότητες. Μένει να αναπτύξουμε δραστηριότητες για μεγάλους, να τους φέρουμε κοντά στο Μουσείο. Θα πέσει το βάρος σε αυτό, να νιώσουν ότι είναι δικός τους χώρος και ότι έχουν να κερδίσουν συνεχώς καινούργια πράγματα συνδυάζοντας την έκθεση με εκδρομές στον γύρω χώρο, όπου θα μαθαίνουν περισσότερα για τα φυτά, τα ζώα, θα μαθαίνουν τις ιδιαιτερότητες της Κρήτης.
Επίσης, σίγουρα υπάρχει ανάγκη για το μόνιμο κτήριο του Μουσείου. Αυτή τη στιγμή δουλεύουμε 50 άτομα συν φοιτητές, ερευνητές από άλλες χώρες, στα προκατασκευασμένα κτήρια που έχουν παλιώσει και είναι αρκετά μακριά από το Πανεπιστήμιο. Πρέπει να διαμορφωθούν κατάλληλοι χώροι για το Μουσείο και τις συλλογές του, που είναι μοναδικές και βρίσκονται σε χώρους που είναι επιεικώς απαράδεκτοι, υπό συνθήκες φύλαξης.
Στην πανεπιστημιούπολη υ-πάρχει χώρος, αλλά χρειάζονται άλλα χρήματα. Όλα θα πέσουν στις πλάτες του νέου διευθυντή και συμβουλίου του Μουσείου.
Θέλω να πω πως αν υπάρχει αυτή τη στιγμή το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας δεν είναι γιατί βρέθηκαν κάποιοι κουζουλοί που τράβηξαν κουπί, αλλά επειδή αγαπήθηκε από τον κόσμο, ο οποίος ένιωσε την ανάγκη να υπάρχει ένα μουσείο που θα του δώσει περισσότερες διεξόδους και για πολιτισμό και για να μεγαλώσει σωστά τα παιδιά του. Είναι διέξοδος για όλη την Κρήτη, όχι μόνο για το Ηράκλειο, αλλά θα μπορούσε να έχει δραστηριότητες και σε άλλες πόλεις».
“Θα το πάει παραπέρα”
Μιλήστε μας για τον κ. Νίκο Πουλακάκη που θα βρίσκεται στο εξής στη θέση σας.
«Τον ξέρω από τη στιγμή που μεγάλωσε επιστημονικά σε αυτό τον χώρο, δε χρειάζεται να πω πόσο τον εκτιμώ ως επιστήμονα και άνθρωπο. Θα προσφέρει κι αυτός στην ανάπτυξη του Μουσείου. Αυτή τη στιγμή έχει εδραιωθεί στη συνείδηση των πολιτικών, των Κρητικών, στον επιστημονικό χώρο, νιώθει το Πανεπιστήμιο ότι έχει την ανάγκη του Μουσείου. Δε θα αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε στην αρχή όταν ξεκινήσαμε. Άρα τώρα είναι να προχωρήσει παραπέρα. Να ολοκληρωθεί η έκθεση, να καταφέρει να αφήσει χρήματα και να αναπτυχθεί και το όνειρό του. Στην ουσία, είναι εθνικό μουσείο φυσικής ιστορίας, δεν υπάρχει άλλο στην Ελλάδα και δεν υπάρχει χώρα στην Ευρώπη χωρίς εθνικό μουσείο φυσικής ιστορίας. Οι επιστήμονες που το έφτιαξαν εξακολουθούν να υπάρχουν, ελπίζω ότι θα έχουμε την εκλογή ενός ικανού και επιστήμονα και ανθρώπου, ο οποίος νοιάζεται για το Μουσείο και τα επόμενα χρόνια θα είναι και αυτά επιτυχημένα χρόνια. Χρειάζεται να συνεχίσει η εξωστρέφεια και η αγάπη του κόσμου».