Του Βασίλη Ζαννή
To αρχικό όραμα ίδρυσης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Είναι προνόμιο για μένα να μιλήσω στη γιορτή αποφοίτησης της Ιατρικής μας Σχολής που είχα την τιμή να υπηρετήσω από το 1985 που ξεκίνησε, μέχρι σήμερα.
Το όραμα δημιουργίας ενός μοντέρνου Πανεπιστημίου στην Κρήτη που περιελάμβανε και την Ιατρική μας σχολή δημιουργήθηκε κατ’ αρχήν στη φαντασία των πρωτοπόρων στελεχών του που ίδρυσαν τα Ινστιτούτα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΤΕ) και γύρω τους θεμελιώθηκαν οι Πανεπιστημιακές Σχολές και το Ιατρικό μας Τμήμα.
Δύο επιπρόσθετες αρχές υιοθετήθηκαν από την αρχή, που ήταν απαραίτητες για τη μακρόχρονη επιβίωση και πρόοδο του νέου Πανεπιστημίου. Αυτές ήταν η αρχή της Αξιοκρατίας και η αρχή της Αριστείας που είχαν στόχο να εξασφαλίσουν ότι κάθε επόμενη γενιά καθηγητών θα είναι ίση ή καλύτερη από τις προηγούμενες.
Εκπαιδευτικά, οικονομικά κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη, δικαιώματα, υποχρεώσεις , δείκτες προόδου και η ανάγκη συνεχούς αξιολόγησης των ΑΕΙ
Τα εκπαιδευτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη ενός Πανεπιστημίου είναι προφανή και πολύ σημαντικά για όλους, και ιδιαίτερα για τη νέα γενιά.
Στη σημερινή κοινωνία της γνώσης η πρόσβαση στην ανωτάτη εκπαίδευση είναι καθοριστικής σημασίας για την ευημερία του πολίτη και την πρόοδο του κοινωνικού συνόλου.
Στη δική μου εποχή το ποσοστό αποφοίτων Λυκείων που πετύχαιναν στις Πανελλήνιες εξετάσεις στα ΑΕΙ ήταν περίπου 20% ενώ σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί περίπου στο 70%.
Η τεράστια αυτή πρόοδος ξεκίνησε με πρωτοποριακούς νόμους στις αρχές της δεκαετίας του ’60 για την ανωτάτη εκπαίδευση που καθιέρωσαν αδιάβλητες Πανελλήνιες εξετάσεις, κατάργησαν τις πολιτικές διακρίσεις για την είσοδο στα ΑΕΙ και θέσπισαν δωρεάν παιδεία για το σύνολο των νέων που πετύχαινε στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Για να εκτιμήσουμε το μέγεθος αυτής της κοινωνικής παροχής αρκεί να σας αναφέρω ότι το κόστος φοίτησης σε μια Ιατρική Σχολή της Αμερικής είναι περίπου 50.000 ευρώ ετησίως.
Οι φοιτητές μας κέρδισαν το προνόμιο εισαγωγής στα ΑΕΙ και η Πολιτεία πληρώνει αγόγγυστα για την εκπαίδευσή τους, με την ελπίδα ότι αυτοί αργότερα θα ανταποδώσουν το χρέος τους προς την κοινωνία.
Βασικός παράγοντας διεθνούς αναγνώρισης ενός πανεπιστημίου είναι η έρευνα που δημιουργεί νέα γνώση και προάγει την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία, συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και συντελεί στη δημιουργία νέων επιστημόνων.
Καταλυτική για την πρόοδο της Έρευνας στο Ιατρικό Τμήμα και τις άλλες σχολές που το περιβάλουν ήταν η συνεισφορά του ΙΤΕ και ιδιαίτερα του Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας της Κρήτης υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Φώτη Καφάτου, του πιο λαμπρού σύγχρονου Έλληνα επιστήμονα στις βιολογικές επιστήμες. Δείκτες προόδου στην έρευνα είναι η προσέλκυση ανταγωνιστικών κονδυλίων έρευνας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η υψηλή ποιότητα δημοσιεύσεων που προέρχονται από το Τμήμα και η διεθνής προβολή του πανεπιστημίου της Κρήτης και των Καθηγητών του. Στον τομέα της περίθαλψης πολλές κλινικές του νοσοκομείου πρωτοπορούν και χαίρουν εθνικής και διεθνούς αναγνώρισης. Σαν σύνολο το πανεπιστήμιο Κρήτης κατετάγη σε μια πρόσφατη αξιολόγηση στο 30% των καλλιτέρων 1000 πανεπιστημίων του κόσμου.
Το όραμα συνεχίζεται
Με τη διαλεύκανση του ανθρώπινου γονιδιώματος, η Ιατρική έχει ξαναγραφτεί. Νέες μέθοδοι ανακαλύπτονται συνεχώς για τον προσδιορισμό της αιτιολογίας, τη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενειών του ανθρώπου
Απαντώντας σ’ αυτή την πρόκληση το Ιατρικό μας Τμήμα εισήγαγε σχετικό προπτυχιακό μάθημα το 1986, και δημιούργησε το 2003 ένα πρωτοποριακό διδακτορικό πρόγραμμα (ΜD/PhD) που καλύπτει αυτό το νέο επιστημονικό χώρο που θα εξηγήσω πιο κάτω.
Η αναγνώριση της ανάγκης συνεχούς ανανέωσης και εκσυγχρονισμού της Ανωτάτης παιδείας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οδήγησε στο νόμο ίδρυσης ανεξάρτητης αρχής στην Ελλάδα που ονομάστηκε ΑΔΙΠ, και έχει αποστολή της την διασφάλιση και βελτίωση της ποιότητας των ΑΕΙ και ΑΤΕΙ μέσω τακτής αξιολόγησης.
Στόχος της αξιολόγησης είναι τα ΑΕΙ και τα ΑΤΕΙ να παρέχουν ποιοτική εκπαίδευσης σε όλους τους Έλληνες που θέλουν να σπουδάσουν, για να γίνουν ίσοι ή καλύτεροι από τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους και μ’ αυτό τον τρόπο να συμβάλουν στην επιστημονική, οικονομική, πολιτισμική και τεχνολογική ανάπτυξη της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Στο απώτερο μέλλον, Πανεπιστήμια υψηλής ποιότητας θα μπορούσαν να καταστήσουν την Κρήτη ουσιαστικό εκπαιδευτικό κέντρο για τις χώρες της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Ένας τέτοιος ρόλος θα έχει προφανή οικονομικά και πολιτικά οφέλη για τη χώρα μας, και θα συμβάλει στη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή.
«Προβληματισμοί και Μελλοντικές Προοπτικές»
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει προβληματισμός για την μετακίνηση κορυφαίων στελεχών του Ιατρικού μας τμήματος και του πανεπιστημίου Κρήτης σε άλλα πανεπιστήμια της χώρας και του εξωτερικού χωρίς να υπάρχει δυνατότητα άμεσης ανανέωσης.
Επίσης υπάρχει μεγάλη ανησυχία για την πλημμελή χρηματοδότηση της έρευνας και την διαρροή των αρίστων αποφοίτων των ανωτάτων εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της χώρας μας στο εξωτερικό.
Στη δημόσια συζήτηση που έγινε πρόσφατα γι’ αυτό το θέμα στο Ινστιτούτο Παστέρ εξέφρασα τη γνώμη ότι αντί να θρηνούμε για τις απώλειες, ίσως θα ήταν πιο εποικοδομητικό να διερευνήσουμε τις επιλογές που έχουμε ούτως ώστε το τεράστιο δυναμικό των νέων της Ελλάδος να αξιοποιηθεί όσο καλύτερα γίνεται υπό τις παρούσες συνθήκες.
Μορφωμένοι Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό παραμένουν πολύτιμο κεφάλαιο της Ελλάδος και μπορεί να επιστρέψουν αν οι συνθήκες βελτιωθούν, η να δημιουργούν από τις θέσεις που βρίσκονται ευκαιρίες εκπαίδευσης η μετεκπαίδευσης για τους νέους της Ελλάδος.
Για να εξηγήσω το πως αυτό μπορεί να γίνει χρησιμοποίησα σαν παράδειγμα δύο προγράμματα της Κρήτης που έχουν προοπτική με ελάχιστο κόστος να αποφέρουν σημαντικά αποτελέσματα στην εκπαίδευση της επόμενης γενιάς των ηγετικών στελεχών σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία στην Ελλάδα. Το πρώτο παραδείγματα που χρησιμοποίησα ήταν το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών ιατρικής των πανεπιστημίων Βοστώνης και Κρήτης που ξεκίνησε το 2001. Οι Έλληνες φοιτητές που επιλέγονται για κλινικές εγγράφονται και παίρνουν διδακτικές μονάδες και αυτό πολλαπλασιάζει τις μελλοντικές τους ευκαιρίες για μετεκπαίδευση στο εξωτερικό
Τα τελευταία 16 χρόνια, περίπου 140 επίλεκτοι φοιτητές της Ιατρικής μας πήγαν στη Βοστώνη και ένας αντίστοιχος αριθμός Αμερικανών φοιτητών ήλθαν στην Κρήτη για ένα μήνα βασικής ή κλινικής εξάσκησης.
Δείκτης της αξίας ενός προγράμματος είναι η επιτυχία των συμμετεχόντων.
Ένας μεγάλος αριθμός φοιτητών του προγράμματος επεδίωξε κλινική άσκηση ή έρευνα ή μεταπτυχιακές σπουδές στη Αμερική, την Ευρώπη ή την Ελλάδα.
Δώδεκα από τους φοιτητές που ήρθαν τα πρώτα χρόνια έχουν γίνει επίκουροι καθηγητές σε φημισμένες ιατρικές σχολές των ΗΠΑ όπως αυτές του Σικάγου, του Χιούστον, του Mάουντ Σινά της Νέας Υόρκης και άλλες, καθώς και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αυτοί που ήρθαν μεταγενέστερα βρίσκονται σε παρόμοια τροχιά επιτυχίας. Η υλοποίηση του προγράμματος ανταλλαγών με ελάχιστο κόστος έγινε εφικτή διότι οι Ιατρικές σχολές και νοσοκομεία της περιοχής της Βοστώνης απήλλαξαν τους φοιτητές μας από τα δίδακτρα που ανέρχονται σε 3.000 δολάρια το μήνα.
Κατά τα τελευταία 7 χρόνια, η Παγκρήτια Ένωση της Αμερικής υποστήριξε το πρόγραμμα με $4.000 το χρόνο και ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Καραταράκη και την κόρη του Μαρία που επιμελούνται αυτής της δωρεάς. Παρόμοιες μικρές δωρεές είχαν γίνει από καθηγητές ιατρικής της Κρήτης και ιδιώτες τα προηγούμενα χρόνια.
Ειλικρινά πιστεύω πως η επένδυση σε νέους ανθρώπους για να αξιοποιήσουν το δυναμικό τους είναι ευγενής υπόθεση που αξίζει την υποστήριξη μας.
Η προσδοκία είναι ότι μία πολύ μικρή επένδυση σήμερα μπορεί να μετατραπεί σε μια λαμπρή καριέρα ενός νέου επιστήμονα τα επόμενα 15 χρόνια που θα συμβάλλει στην πρόοδο των επιστημών και θα ωφελήσει την κοινωνία.
Σύμβολο του προγράμματος ανταλλαγών είναι το πλατάνι του Ιπποκράτη της Κω, που έχει φυτευτεί έξω από την Ιατρική Σχολή της Βοστώνης κι ένα του κλαδί μεταφέρθηκε στην Κρήτη τον Οκτώβριο του 2014 και φυτεύτηκε στο λόφο αριστερά καθώς και τον λόφο πίσω από το αμφιθέατρο. Οραματιζόμαστε όταν ο πλάτανος μεγαλώσει οι φοιτητές μας να δίνουν τον όρκο τους ατενίζοντας τον πλάτανο του Ιπποκράτη.
Το δεύτερο παράδειγμα που χρησιμοποίησα στη συζήτηση στο Ινστιτούτο Παστέρ ήταν το συνδυασμένο πτυχίο Ιατρικής και διδακτορικού (που ονομάζεται MD/PhD πρόγραμμα) της Κρήτης που συνεπικουρεί το πρόγραμμα ανταλλαγών και βασίζεται στο μοντέλο παρόμοιων προγραμμάτων που λειτουργούν στις ΗΠΑ και τον Καναδά.
Το MD/PhD πρόγραμμα, έχει κρίσιμη μάζα καλά εκπαιδευμένων επιστημόνων του πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς και διακεκριμένους επισκέπτες-καθηγητές από όλον τον κόσμο, και διεθνή συμβουλευτική επιτροπή. Διευθυντές του προγράμματος υπηρέτησαν οι καθηγητές Δημήτρης Μπούμπας και Δημήτρης Καρδάσης. Στις εξωτερικές αξιολογήσεις που έγιναν το 2006 και 2011, το πρόγραμμα έλαβε επαινετικά σχόλια για την υψηλή του ποιότητα, τους στόχους του και την πρωτοτυπία του.
Με την καθοδήγηση του προγράμματος 12 διδακτορικοί φοιτητές του έκαναν μέρος ή το σύνολο της διδακτορικής τους διατριβής σε επίλεκτα εργαστήρια στις ΗΠΑ.
Η αξιοποίηση των Ελλήνων Επιστημόνων του Εξωτερικού
Το τελευταίο θέμα είναι η αξιοποίηση των Επιστημόνων του Εξωτερικού που είναι πάγια πολιτική του Ισραήλ και πολλών χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και έχει συμβάλει σημαντικά στην επιστημονική τους πρόοδο και οικονομική τους ανάπτυξη.
Οι Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού μεμονωμένα ή σαν ομάδες μπορούν
- να συνεισφέρουν σε βραχείας διάρκειας διδασκαλία σε μεταπτυχιακά προγράμματα,
- να γίνουν σύμβουλοι νέων επιστημόνων που επιστρέφουν στην Ελλάδα,
- να δεχτούν μεταπτυχιακούς φοιτητές να κάνουν τη διατριβή τους στο εργαστήριό τους, και
- να συμμετέχουν σε Ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας που υποβάλλονται από την Ελλάδα.
Ο νόμος της Διαμαντοπούλου το 2011 για την Ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα που ψηφίστηκε αρχικά από άνω των 250 βουλευτών προέβλεπε δράσεις παρόμοιες με αυτές που περιέγραψα πιο πάνω.
Δυστυχώς, αρκετές μεταγενέστερες τροποποιήσεις του αρχικού νόμου ανέστρεψαν πολλές ουσιαστικές του διατάξεις αλλά, θέλουμε να ελπίζουμε, ότι αυτά τα σημαντικά θέματα θα αναβιώσουν στο εγγύς μέλλον.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, η μεγαλύτερη αναξιοποίητη πηγή πλούτου της Ελλάδας είναι το υψηλό δυναμικό των νέων μας και οι Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού.
Μεγιστοποίηση στη χρήση αυτού του δυναμικού προσφέρει την καλύτερη ελπίδα για την ανανέωση των πανεπιστημίων μας και μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα να ξεπεράσει τις δυσκολίες της και να προχωρήσει στο μέλλον.
Ευχαριστίες και ευχές
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον πρώην Προέδρο Βάρδα που αφυπηρετεί και αυτούς που τον διαδέχθηκαν, καθώς και τους φίλους καθηγητές Δημήτρη Μπούμπα και Δημήτρη Καρδάση, που κατανόησαν και στήριξαν το έργο μου στην Κρήτη. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους φίλους μου Βασιλή και Μαίρη Μανιού για την συνεχή τους φιλοξενία, και να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στη γυναίκα μου Ελένη και τα παιδιά μου Γιάννη και Μαρκέλλα που υπέμειναν καρτερικά την μακρόχρονη απουσία μου για τα πρώτα 23 χρόνια που υπηρέτησα στην Κρήτη.
Κλείνοντας θα ήθελα να συγχαρώ τους γονείς και συγγενείς των αποφοίτων, που είδαν σήμερα τις προσδοκίες τους να δικαιώνονται. Η εποχή που διανύουμε βρίσκεται στο επίκεντρο μιας επιστημονικής επανάστασης στις βιολογικές επιστήμες που είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ιατρική και οι απόφοιτοί μας σήμερα είναι στρατιώτες αυτής της επανάστασης. Η ιστορία του πανεπιστημίου Κρήτης και της Ιατρικής μας Σχολής ελπίζω να τους διδάσκει ότι για την επιτυχία χρειάζεται όραμα και στόχος που δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπουν εν όψη δυσκολιών. Αντίθετα με αισιοδοξία και σκληρή δουλεία να εμμένουν στην πραγματοποίηση των ονείρων τους. Με αυτές τις συμβουλές εύχομαι στους νέους πτυχιούχους της Ιατρικής και των μεταπτυχιακών προγραμμάτων και τους νέους Διδάκτορες, προσωπική ευτυχία και επιτυχία, στην προσπάθεια τους να υπηρετήσουν σωστά την Ιατρική, την Επιστήμη και την Κοινωνία.
1 Πρόκειται για την ομιλία χθες στην ορκωμοσία των φοιτητών του ΠΚ.
2 Ο Βασίλης Ζαννής είναι καθηγητής Βιοχημείας και Ιατρικής του Πανεπιστημίου Βοστόνης και ομότιμος καθηγητής Βιοχημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης.