«Το Καλάθι της Νοικοκυράς» ή «Το Καλάθι του Νοικοκυριού»; Ένα μέτρο που, πέρα από τον σκοπό του, επανάφερε στον δημόσιο διάλογο τον όρο «σεξιστική γλώσσα».
Εκφράσεις που έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε, όπως «φέρσου σαν άντρας», πόσο δόκιμες είναι σήμερα;
Σε αυτό το ερώτημα και πολλά άλλα θα βρουν απαντήσεις όσοι παρακολουθήσουν το σεμινάριο για τη μη χρήση Σεξιστικής Γλώσσας που οργανώνει η Επιτροπή Ισότητας των Φύλων του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η αρχή γίνεται αύριο, Τετάρτη, οπότε η καθηγήτρια στο ΑΠΘ Πετρούλα Τσοκαλίδου θα παρουσιάσει το θέμα “Ο σεξισμός στη γλώσσα και η μη σεξιστική γλώσσα”.
Το σεμινάριο διαρκεί επτά βδομάδες και ολοκληρώνεται στις 21 Δεκεμβρίου.
Η πρόεδρος της Επιτροπής για την Ισότητα των Φύλων, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας- Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Κατερίνα Δαλακούρα εξηγεί στην «Π» πως ο γλωσσικός σεξισμός είναι ένα από τα πεδία προτεραιότητας στις δραστηριότητες της Επιτροπής.
Αναφέρει ότι πρόκειται για ένα όχι καινούργιο θέμα καθώς έχει απασχολήσει την έρευνα τα τελευταία 50 χρόνια. Έχει επικαιροποιηθεί περισσότερο το τελευταίο διάστημα με τις συστάσεις, αρχικά, των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τα κράτη μέλη, καθώς η ίση γλωσσική μεταχείριση συμπεριλαμβάνεται στις ευρωπαϊκές πολιτικές για την προώθηση της ισότητας των φύλων, και τις οδηγίες μετά το 2014, που εντάσσουν τη μέριμνα για τη γλωσσική ισότητα στα εθνικά σχέδια δράσης των χωρών μελών.
Παρόλο που κάποια κράτη έχουν σημειώσει πρόοδο σε αυτό το κομμάτι, η πρόοδος είναι αργή, και η χώρα μας έχει ακόμα μία… τιμητική τελευταία θέση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Υπάρχει ο νόμος 4604 του 2019, που αφορά στην Προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων, όπου αναφέρεται πως σε δημόσια έγγραφα απαγορεύεται η χρήση διατυπώσεων που αποκρύπτουν ή εμπεριέχουν έμφυλη διάκριση. ενώ στον Ν. 4589/2019/
αρ.33 προβλέπεται η σύσταση Επιτροπών Ισότητας των Φύλων, στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα με στόχο την προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλο το φάσμα των ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων, καθώς και την εκπόνηση σχετικών σχεδίων δράσεων για την εξάλειψη των έμφυλων διακρίσεων, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν και το πεδίο της γλωσσικής έκφρασης.
Η κ. Δαλακούρα τονίζει πως «η γλώσσα δεν είναι ένα ουδέτερο, κοινωνικά και ιδεολογικά, μέσο επικοινωνίας», αλλά αντανακλά κοινωνικές, ταξικές και έμφυλες ιδεολογίες και ιεραρχίες». Όπως εξηγεί, ο γλωσσικός σεξισμός λειτουργεί πρωτίστως εις βάρος των γυναικών, καθώς στη γλωσσική έκφραση κυριαρχεί το αρσενικό γένος, η κυριαρχία του καθιστά αόρατο το άλλο γένος, που μένει στην αφάνεια. Δεν περιορίζεται όμως ο γλωσσικός σεξισμός μόνο στη χρήση των γραμματικών γενών ούτε μόνο εις βάρος των γυναικών.
Υπάρχουν, ακόμα, και οι υφολογικοί τρόποι έκφρασης που υποτιμούν ή και διακρίνουν το άλλο φύλο ή επιμέρους ομάδες στο ίδιο φύλο (π.χ. των μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και γενικά ομάδων που δεν φέρουν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ηγεμονικού ανδρικού φύλου).
Για παράδειγμα, λέμε οι φοιτητές του Ιδρύματος, οι φοιτήτριες πού είναι; Αυτό καθορίζει τις ιεραρχίες με τις οποίες σκεπτόμαστε. Υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι έκφρασης: οι φοιτητές και οι φοιτήτριες, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές, το «φοιτητικό δυναμικό».
Υπάρχουν εκφράσεις, όπως «μη γίνεσαι γυναικούλα», αυτή η προτροπή βάζει πρόσημο αρνητικό στις γυναικείες ποιότητες ή ταυτίζει γενικά το γυναικείο φύλο με συμπεριφορές που ιεραρχικά είναι κατώτερες των προσδοκιών για τον άνδρα (που «αξιωματικά» ταυτίζεται από θετικά χαρακτηριστικά).
«Στις εκφράσεις αυτές αποτυπώνονται αντιλήψεις χρόνων, τις οποίες έχουμε εσωτερικεύσει χωρίς να σκεφτόμαστε ότι λέμε κάτι προσβλητικό προς το άλλο φύλο και χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι σκεφτόμαστε με αξιολογικές ιεραρχίες (ανώτερου-κατώτερου, σημαντικού –ασήμαντου) σε ευθεία αντιστοίχιση με τα δύο φύλα, τις ποιότητες και τις συμπεριφορές τους. Χρειάζεται ενημέρωση για να αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε.
Γιατί π.χ. είναι κακό να συμπεριφέρεται κανείς σα γυναίκα και γιατί η ψυχραιμία, η γενναιότητα (άλλο παράδειγμα) είναι χαρακτηριστικά που αποδίδονται μονάχα στους άντρες;», αναφέρει η κ. Δαλακούρα.
Η Επιτροπή Ισότητας έχει δημιουργήσει έναν Γλωσσικό Οδηγό με μια θεωρητική ενημέρωση καταρχάς για το θέμα του γλωσσικού σεξισμού, αλλά και παραδείγματα – προτάσεις για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον λόγο αποφεύγοντας τον γλωσσικό σεξισμό και τις ασυνείδητες (τις περισσότερες φορές) διακρίσεις και την υποτίμηση άλλων κοινωνικών ομάδων.
Στο πανεπιστήμιο Κρήτης γίνεται μία προσπάθεια να δημιουργηθούν πρότυπα διοικητικών εγγράφων για κάθε χρήση, από τις ανακοινώσεις, ως τις επιστολές, χωρίς γλωσσικό σεξισμό. Ετοιμάζεται εισήγηση προς την πρυτανεία να αλλάξει η ονομασία επιτροπών και οργάνων με βάση τους κανόνες αποφυγής του γλωσσικού, όπως είναι ο Συνήγορος του Φοιτητή ή Το βραβείο του νέου ερευνητή.
Χωρίς παιδεία και σχετική ενημέρωση για το ρόλο του σεξισμού στη γλώσσα ως ανασχετικού παράγοντα στην εμπέδωση της ουσιαστικής ισότητας, θα συνεχίσει η αναπαραγωγή ανισοτήτων, διακρίσεων, καθώς η χρήση μίας σεξιστικής γλώσσας τις παγιώνει και τις αναπαράγει.