Ιδιαίτερα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του Μικρασιατικού Ελληνισμού στην επανεκκίνηση της αθλητικής ζωής στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, που δεν οφείλεται μόνο στην πλούσια αθλητική παράδοση, η οποία υπήρχε πριν το ξεριζωμό, αλλά και στην αριθμητική προσθήκη των προσφύγων στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, καθώς μία δεκαετία πολέμων.
Όπως ο Α! Παγκόσμιος πόλεμος, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η εκστρατεία στην Κριμαία, αλλά και η Μικρασιατική εκστρατεία, είχαν πλήξει στην Ελλάδα τις ηλικίες, κυρίως τις νεώτερες, εκείνες που κατά κανόνα ασχολούνταν με τον αθλητισμό και γενικά με κάθε είδους αθλητικές δραστηριότητες.
Πολλοί ήταν οι έφηβοι, οι νέοι σχετικά άνδρες, οι οποίοι είχαν πέσει στα πεδία των μαχών και γενικά στα μέτωπα των πολέμων. Σίγουρα το μικρασιατικό στοιχείο υπήρξε, τόσο σε αθλητικό δυναμικό, όσο και σε επίπεδα διοίκησης αθλητικών σωματείων και διαφόρων ενώσεων.
Σύμφωνα με έρευνα που έχει κάνει η φιλόλογος Ευγενία Λαγουδάκη, μελετήτρια και ερευνήτρια, όσο κανείς άλλος σε θέματα που άπτονται της παρουσίας, αλλά και της ιστορικής διαδρομής των προσφύγων, μας παρουσιάζει την οκταετία (1923-1931), από τότε που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες, αναφορικά με τις αθλητικές τους δραστηριότητες, ως εξής:
«Ιδρύθηκαν πολλοί νέοι αθλητικοί σύλλογοι, οι οποίοι εισήγαγαν καινοτομίες στον αθλητισμό και πολλοί εξελίχθηκαν με πανελλήνια διάκριση. Τέτοιοι σύλλογοι είναι η «Ένωσις Γυμνασιακών Οργανώσεων» (1924), ο «Όμιλος Φιλάθλων Ηρακλείου» (αριθμός απόφασης Πρωτοδικείου Ηρακλείου 1239,29/12/1925, είχε ιδιαίτερο τμήμα πυγμαχίας που αποτελούνταν ως επί το πλείστον από Κωνσταντινοπολίτες και Σμυρναίους μποξέρ), ο «Νέος Αστήρ» (1927), η «Αθλητική Ένωσις Ηρακλείου Κρήτης ‘’Ο Εργοτέλης’’» (αριθμός απόφασης Πρωτοδικείου Ηρακλείου 1778/1929), «Ολυμπιακός Αθλητικός Όμιλος Ηρακλείου», (1929) και ο Αθλητικός Όμιλος Ηρακλείου ο ‘’Ηρακλής’’» (1931).
Παράλληλα συστάθηκαν μικρές ομάδες η «Αθλητική και Ποδοσφαιρική Ένωσις Πόρου» (έτσι μετονομάστηκε ο «Παναθηναϊκός» Πόρου), ο «Μινώταυρος» (ίδρυση 1932), ο «Ερμής», ο «Τάλως» (σε αντιδιαστολή με τον ομώνυμο σύλλογο Χανίων), ο «Άφοβος» (Χρυσοπηγή) και ο Πανηρακλειώτικος Αθλητικός Όμιλος Κρητών «Π.Α.Ο.Κ» (Μασταμπάς).
Βασικοί συντελεστές της ανάπτυξης του αθλητισμού την περίοδο αυτή ήσαν οι πρόσφυγες. Είναι γνωστό πως ο αθλητισμός-είτε σωματειακός είτε συνδεόμενος με το σχολείο-κατείχε εξέχουσα θέση στις «χαμένες πατρίδες» και αποτελούσε συνεκτικό στοιχείο του Ελληνισμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως στη δεκαετία του 1890 ιδρύθηκαν στη Σμύρνη αρκετοί αθλητικοί σύλλογοι: «Ορφέας» (1890), «Απόλλωνας» (1891), «Γυμνάσιον» (1893), «Πανιώνιος» (1898), στον Μπορνόβα ο «Θησέας» και «Ερμής» κ.α., στην πόλη Ορτάκιοϊ (Βιθυνία) γινόταν κάθε χρόνο λαϊκοί αγώνες με ποικίλο πρόγραμμα και στην Κύζικο (Πέργαμος) ανθούσε η πάλη και η κατάδυση.
Δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο στο ποδόσφαιρο ως ιδρυτικά μέλη, ως αθλητές και ως μέλη συμβουλίων. Αθλητικοί προσφυγικοί σύλλογοι ιδρύθηκαν κυρίως σε συνοικίες του Ηρακλείου με έντονη παρουσία του προσφυγικού στοιχείου (Ατσαλένιο, Νέα Βρυούλα, Κιζίλ Τάμπια και κοινότητα της Νέας Αλικαρνασσού) Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως (1930), «Αθλητικός όμιλος «”Ιωνία” Ηρακλείου» (1932, ομότιτλο σωματείο υπήρχε στα Χανιά) η «Ένωσις Ατσαλένιου» (1930), η «Ένωσις Μικρασιατών», (Νέα Βρυούλα), ο «Εθνικός» (μάλλον Κιζίλ Τάμπια), ο «Ολυμπιακός Αθλητικός Όμιλος Αλικαρνασσέων» (1929), και η « Αθλητική Ένωσις Νέας Αλικαρνασσού ο “Ηρόδοτος”» (αριθμός απόφασης του Πρωτοδικείου Ηρακλείου 1498/1932).»
Ας δούμε στη συνέχεια πως προέκυψε η ιδέα ίδρυσης του Ο.Φ.Η. Ποιοί ήταν οι πρωτεργάτες αυτής της κίνησης;
Την ιδέα της ίδρυσης του Ο.Φ.Η είχε ο Θεοδόσης Καρούσος, πρωταθλητής δρόμων ημιαντοχής Κωνσταντινούπολης, ο οποίος μαζί με τους πρόσφυγες Μηνά Κιρλή, Βασίλη και Χρίστο Μυστίλογλου, Θεοδόση και Λέανδρο Καρούσο, Στέλιο Σταμπουλή, Μιχάλη Ψαρά και Νικόλαο Κωνσταντινίδη( οι υπόλοιποι ήταν Μηνάς Ζαμπιώτης, Μηνάς Μαρκόπουλος, και Μ. Φωστιέρης και Ν. Παπουτσάκης)αποφάσισαν την ίδρυσή του.
Όλα αυτά γίνονται το Δεκέμβριο του 1925. Το άρθρο που ακολουθεί το αντλήσαμε από της εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΨΙΣ» ΤΟΥ 1929 και κάποια αποσπάσματά του μας δίνουν μία πληρέστερη εικόνα για την ίδρυση του προαναφερομένου σωματείου. Το άρθρο είναι του Φάνη Φλεριανού:
«Ο Όμιλος Φιλάθλων , το καλόν τούτο αθλητικό σωματείον του Ηρακλείου, αριθμεί βίον τριών ετών μόνον. Παρ’ όλον όμως τούτο το μικρόν χρονικό διάστημα της υπάρξεώς του χάρις εις τα εκάστοτε εκλεγόμενα διοικητικά του συμβούλια, τα οποία το ένα μετά το άλλο εργάζονται δραστηρίως προσπαθούντα να βελτιώνουν τόσον την διοικητικήν του λειτουργίαν, όσον και τα εν γένει κατά τους διαφόρους αγώνας αποτελέσματα, κατέχει σήμερον ξέχουσαν θέσιν μεταξύ των άλλων αθλητικών συλλόγων της Κρήτης.
Ως σωματείον ανεγνωρισμένον ανεφάνη την 29-12-1925, το δε πρώτον Δ. Συμβούλιον απετελέσθη εκ των Μ. Κιρλή προέδρου, Αν. Μαυρουδή αντιπροέδρου, Χρίστου Μιστίλογλου Ταμίου, Νικ. Κωνσταντινίδη γεν.γραμματέως, Χρ. Τρικουράκη, Θεοδ. Καρούζου και Ασσαριωτάκη συμβούλων.
Πρώτη φροντίς του Δ.Σ, του Ομ. Φιλάθλων ήτο η εξεύρεσις χρημάτων προς αγοράν αθλητικών οργάνων και ποδοσφαιρικών αμφιέσεων, άτινα και εξερεύθησαν αμέσως, διαθέσαντος του προέδρου του δρ. 100, ποσόν το οποίο και απετέλεσε το πρώτον κεφάλαιο του συλλόγου.
Η πρώτη ποδοσφαιρική του εμφάνισις έγινε τον Φεβρουάριον 1926 εις αγώνα με την ομάδα των Γυμν. Οργανώσεων, την οποίαν ύστερα από ένα πεισματώδη αγώνα ενίκησε με 2-0 τέρματα, κάμνων τοιουτοτρόπως καλήν απαρχήν της νικηφόρου σταδιοδρομίας του. Την ομάδα του κατά την συνάντησιν ταύτην αποτελούν οι Α. Καραπάνος, Χρ. Τρικουράκης, Μ. Κιρλής, Ν. Αλιγιζάκης, Ν. Κωνσταντινίδης, Μηνάς Μαρκόπουλος, Μ. Φωστιέρης, Ζ. Σεντούκας, και Θ. Καρούσος.
Τον Μάρτιον ιδίου έτους , εν συνεργασία μετά του Συλλόγου των «Γυμν. Οργανώσεων» διοργάνωναν εις το θέατρον Πουλακάκη, μεγάλην χοροεσπερίδα προς οικονομικήν ενίσχυσιν του ταμείου των εκ της οποίας όμως δεν απεκόμισαν και πολλά κέρδη.
Μετά ταύτην εν συνεργασία πάλιν μετά του ιδίου συλλόγου προεκήρυξαν τους Α’ ετησίους αθλητικούς αγώνας Ηρακλείου.
Προς μεγαλυτέραν επιτυχίαν τούτων, υποστηρίζοντες συνάμα τας προσπαθείας των καλών μας σωματείων, διέθεσαν ο Δήμος Ηρακλείου 5000 δρχ, η Μοναστηριακή Επιτροπή ετέρας 5000, και ο καλός και φιλοπρόοδος σύνδεσμος των Λιμενεργατών δρχ 2000 ως και δύο καλλιτεχνικά κύπελλα διά τους νικητάς των αγώνων, δίδων ταυτοχρόνως ένα μεγάλο δίδαγμα εις τους μεγαλόσχημους και πολυτάλαντους πλουσίους μας, οι οποίοι ηγνόησαν τελείως και δυστυχώς ακόμη σήμερον, τας ευγενικάς προσπαθείας των νέων μας.»
Φυσικά από την ιστορία της πορείας του συλλόγου, τα πράγματα δεν ήταν όλες τις φορές ρόδινα, υπήρξαν πολλές δυσκολίες που χάρη στην προσπάθεια και στην αγάπη πολλών ξεπεράστηκαν.
Εκατό χρόνια πέρασαν από την μεγαλύτερη ίσως τραγωδία των αιώνων, όπως πολλοί την χαρακτήρισαν. Πριν από έναν αιώνα έφθαναν στη πόλη μας, στο νησί μας, στον τόπο μας, οι τόσο κατατρεγμένοι και βασανισμένοι συνάνθρωποί μας! Αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες, υπέφεραν, δούλεψαν όμως σκληρά και με οδηγό την ελπίδα, στάθηκαν στα πόδια τους, προσφέροντας τόσα πολλά στο τόπο μας.
Μία προσφορά ανεκτίμητης αξίας κα τόσο πολύπλευρη!
Του Δημήτρη Σάββα, προϊσταμένου Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης