Η Κρήτη, όπως είναι γνωστό, βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αιγαίου πελάγους στην ανατολική Μεσόγειο και καλύπτει έκταση 8.336km2. Είναι το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο νησί της Ελλάδας με μόνιμο πληθυσμό 624.408 κατοίκων, υπερπολλαπλάσιους τουρίστες και με σημαντική συμβολή στην οικονομία της χώρας.
Σε επίπεδο Μεσογείου είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε έκταση, μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο και την Κορσική. Πρωτεύουσα και έδρα της περιφέρειας Κρήτης είναι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά πόλη της, το Ηράκλειο.
Η Κρήτη έχει λαμπρά ιστορία και αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, διατηρώντας τα δικά της πολιτισμικά στοιχεία. Κατά την προϊστορική περίοδο, άκμασε κυρίως στην Κρήτη ο Μινωικός πολιτισμός (cα 3200-1100 π.Χ.), ο αρχαιότερος πολιτισμός της Ευρώπης, με κυριότερα κέντρα του την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, την Ζάκρο αλλά και την Σαντορίνη. Το νησί είναι εξαιρετικά ορεινό με τρεις κύριες οροσειρές, τα Λευκά Όρη (2453 m), τον Ψηλορείτη (Ίδα, 2456 m) και τη Δίκτη (Λασιθιώτικα Όρη, 2148 m), που το διασχίζουν κατά σειρά από τη δύση ως την ανατολή. Άλλοι ορεινοί όγκοι είναι η Θρυπτή (1476 m) στα ανατολικά και τα Αστερούσια με κορυφή τον Κόφινα (1231 m) στα νότια. Στα βόρεια του νομού Ρεθύμνης υψώνονται τα Ταλαία όρη (1088 m), καθώς και το αυτόνομο όρος Κέντρος (1777 m). Χαρακτηριστικό γνώρισμά τους είναι η υψηλή περατότητά τους.
Η Κρήτη ανήκει στη μεσογειακή κλιματολογική ζώνη, που προσδίδει τον εύκρατο κλιματικό χαρακτήρα της. Η ατμόσφαιρα μπορεί να είναι αρκετά υγρή, ανάλογα με την εγγύτητα σε παράκτιες περιοχές. Ο χειμώνας είναι αρκετά ήπιος και υγρός, με αρκετές βροχοπτώσεις, ως επί το πλείστο, στα δυτικά τμήματα του νησιού.
Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται από 25 μέχρι 30ο C, οπωσδήποτε πιο χαμηλά από αυτή της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η νότια περιοχή της, συμπεριλαμβανομένης της πεδιάδας της Μεσαράς και των Αστερούσιων ορέων, απολαμβάνει περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες και υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε σχέση με την υπόλοιπη μεγαλόνησο.
Στην Κρήτη παρατηρείται έντονη μεταβλητότητα των κλιματικών συνθηκών. Σχετικά με τις ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις, το εκτιμώμενο υδρολογικό υδατικό ισοζύγιο για τρεις υδρολογικές συνθήκες, δηλαδή ένα κανονικό έτος με περίοδο επιστροφής ίση ή μεγαλύτερη από 50%, ένα υγρό έτος με περίοδο επιστροφής ίση ή μεγαλύτερη από 10% και ένα ξηρό έτος με περίοδο επιστροφής ίση με/ή που υπερβαίνει το 90%, φαίνονται στον Πίνακα 1. Οι εκτιμήσεις προέκυψαν από την ανάλυση δεδομένων 40 ετών και από μοντέλα επιφανείας μεγάλων λεκανών απορροής και μοντέλα υπόγειων υδάτων υδροφορέων (Tzanakakis et al., 2020).
Τα υδρολογικά στοιχεία των τελευταίων ετών, 2017-18, 2022-23 και 2023-24 είναι μικρότερα, από το αναφερόμενο στον Πίνακα 1 για μέσο ξηρό έτος, δηλαδή των 610 mm ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων.
Όπως είναι γνωστό, η Κρήτη φαίνεται να «τραμπαλίζεται», με το ανατολικό άκρον του νησιού να βυθίζεται με ρυθμό λίγων εκατοστών τον χρόνο, ενώ στα δυτικά η επιφάνεια της γης υψώνεται με τον ίδιο ρυθμό. Η έντονη δραστηριότητα άντλησης υπογείων νερών πιθανόν να εντείνει την βύθιση του ανατολικού άκρου της Κρήτης ή άλλες ανατολικές περιοχές της. Σημειώνεται ότι πρόσφατες έρευνες σε ασιατικές χώρες και αλλού καταδεικνύουν παρόμοιες επιπτώσεις της υπεράντλησης.
Στην Κίνα, κυρίως στις μεγάλες πόλεις της, η γη βυθίζεται εξαιτίας κυρίως της υπεράντλησης υπογείων νερών, θέτοντας τις παράκτιες περιοχές της χώρας σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ό,τι οι πλημμύρες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Ιδιαίτερα στο Πεκίνο, που η υδατική οικονομία βασίζεται σε υπόγεια νερά, παρατηρήθηκε ότι μέχρι το 2010, η άντληση υπόγειων υδάτων στην πόλη είχε ως αποτέλεσμα μια σωρευτική καθίζηση μεγαλύτερη από 100 mm μιας περιοχής περίπου 3.900 km2, δηλαδή 47% της επιφάνειας της Κρήτης (Qin et al.,2018).
*O Ανδρέας Ν. Αγγελάκης
είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Υδατικών Πόρων.
Βιβλιογραφία
Qin, H., Andrews, C. B., Tian, F., Cao, G., Luo, Y., Liu, J., and Zheng, C. (2018). Groundwater-pumping optimization for land-subsidence control in Beijing plain, China. Hydrogeology Journal 26:1061–1081
Tzanakakis, V. A., Angelakis, A. N., Paranychianakis, N. V., Dialynas, Y. G., and Tchobanoglous, G. (2020). Challenges and Opportunities for Sustainable Management of Water Resources in the Island of Crete, Greece. Water 2020, 12(6), 1538; https://doi.
org/10.3390/w12061538.