Απόκριες, έθιμα που στις ημέρες μας σιγά – σιγά ντύνονται με το σύννεφο της λήθης έχοντας τη δυσκολία να περάσουν στις επόμενες γενιές, συνδέοντας το μακρινό παρελθόν της παράδοσης με το παρόν και το μέλλον!
Άνθρωποι φωτισμένοι που έχουν θέσει τον εαυτό τους στην διάθεση του Πολιτισμού προσπαθούν από το δικό τους μετερίζι να φωτίσουν τις ξεθωριασμένες πτυχές του πολιτισμού, των εθίμων, δίνοντάς τα απλόχερα στη νέα γενιά!
Η Άννα Μαχαιριανάκη ως ερευνήτρια της ίδιας της ζωής, πέρα από την επαγγελματική της ιδιότητα ως σκηνογράφος, σκηνοθέτιδα και ενδυματολόγος μας μιλάει για τα των Απόκρεω δρώμενα, τους συμβολισμούς και την ιστορία τους.
Έρχονται στο νου μου τα λόγια του ποιητή: «έρθης δεν έρθης, εγώ θα σύρω τ’ αργά τα πόδια γοργά ως εκεί (…).Έρθει δεν έρθει η ώρα η ευλογημένη ν΄ακούσουν οι ιθύνοντες και να καταλάβουν ότι πρέπει ν΄αναδειχθεί ο πολιτισμός μας σε όλες του τις εκφάνσεις, εσείς συνεχίζετε με αμείωτο ενδιαφέρον, κα Μαχαιριανάκη να εργάζεστε στο στασίδι του πολιτισμού;
-Αρχίζουμε με δύσκολη ερώτηση αλλά εύκολη απάντηση. Αλίμονο αν ο δημιουργός περίμενε τους ιθύνοντες για να παράξει πολιτιστικό αγαθό. Τα μουσεία, οι βιβλιοθήκες, τα θέατρα και όλοι οι χώροι προβολής του πολιτισμού θα ήταν άνευ περιεχομένου. Από την άλλη η εξουσία αν δεν εξυπηρετείται, συνδράμεται για να το πω πιο κομψά, από την σκέψη και τη φαντασία των προϊόντων των δημιουργών στην καλύτερη περίπτωση κωφεύει. Γι’ αυτό και εγώ πορεύομαι σε μοναχικό δρόμο.
Απόκριες και η μεταμφίεση έχει την τιμητική της, πιστεύετε πως τα έθιμα τούτα που έλκουν την γέννησή τους από την αρχαιότητα, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στις ημέρες μας ώστε να έχουν συνέχεια;
-Φυσικά, γιατί τα έθιμα των Απόκρεω έχουν καταγωγή που χάνεται στο βάθος του προϊστορικού χρόνου και καθρεφτίζουν πανάρχαιες τοτεμικές δοξασίες. Η αγωνία του ανθρώπου για εξασφάλιση της υγείας, της γονιμότητας και της αφθονίας ώθησαν τις κοινωνικές ομάδες άλλοτε και τώρα να δημιουργήσουν ιερές τελετές- λαϊκά δρώμενα με συγκεκριμένη μορφή και χαρακτήρα. Όσο ο κύκλος της ζωής από την γέννα ως τον θάνατο απασχολεί τις ανθρώπινες κοινότητες τόσο θα δίνονται ευκαιρίες για τα ευετηριακά πανηγύρια. Τις γιορτές δηλαδή που υμνούν τη ζωή. Και σ’ αυτά τα δρώμενα η μεταμφίεση και η μεταμόρφωση έχουν καθοριστικό ρόλο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι είτε με την ίδια μορφή είτε με εκσυγχρονισμένα μέσα και παραλλαγμένες όψεις, η Αποκριά θα είναι παρούσα.
Τί συμβολίζει η μάσκα που συνδυάζει την δεντρολατρία με την ζωομορφία;
-Πίσω από τη μάσκα- προσωπείο ο άνθρωπος μετατρέπεται σε έναν άλλο, αυτόν που φοβάται ό,τι του στερεί ότι έχει ανάγκη για να υπάρξει, δηλαδή την τροφή, την υγεία, την ίδια του τη ζωή. Γι΄αυτό μεταμφιέζεται στο πνεύμα του θηράματος που χρειάζεται για να τον θρέψει είτε αυτό είναι ζώο, πουλί, ψάρι ή φυτό. Η μάσκα που δημιουργεί έχει γι΄αυτό το λόγο ζωομορφικά ή δεντρολατρικά χαρακτηριστικά. Ο άνθρωπος επίσης φοβάται τον θάνατο γι΄αυτό χρειάζεται να τον αποτρέψει φοβερίζοντας τον με προσωπεία τρομακτικά. Όπως παρατηρούμε στην εκπληκτική μάσκα του Σίβα, την οποία θα μπορέσετε να δείτε σε μοναδικές παραλλαγές, αν έρθετε στην ομιλία μας στο Πολύκεντρο σήμερα Τσικνοπέμπτη, στις 6.30.
Στην μεταμφίεση της αποκριάς, ποιοί είναι οι πρωταγωνιστές;
Στο γλέντι της Αποκριάς βασίλισσα είναι η φαντασία. Από κει και πέρα πρωταγωνιστές είναι όλοι. Ισότιμα τα φύλα, μικροί μεγάλοι, πλούσιοι φτωχοί, χωρίς καμία διάκριση. Η Αποκριά είναι η μόνη κοινωνικοθρησκευτική γιορτή που πίσω από την ελευθερία που προσφέρει η μεταμφίεση ο άνθρωπος απελευθερώνεται και με τη βοήθεια του κρασιού επιπλέον μπορεί να εκφρασθεί ελεύθερα για ό,τι τον καταπιέζει, τον πονά, τον ενοχλεί ή τον εκμηδενίζει.
Ποιά είναι εκείνα τα στοιχεία που τα βρίσκει κανείς ενωμένα στις Απόκριες;
-Στα δρώμενα της αποκριάς επιτρέπεται το ξενύχτι, η υπερβολική οινοποσία, ο Διονυσιασμός, οι καρναβαλικές παρελάσεις, οι κωδωνοκρουσίες, η μουσική τα πειράγματα.
Πλάθεται το βασίλειο της ανεμελιάς και της ευθυμίας.
Ως σκηνοθέτιδα, ενδυματολόγος τί στοιχεία βρίσκετε στη «Σιβιανή μάσκα» (που να παραπέμπουν στην Διονυσιακή λατρεία;)
-Αφήνω τους επαγγελματικούς προσδιορισμούς που μου αποδίδετε, οι οποίοι φυσικά με προσδιορίζουν κυρίως σαν σκηνογράφο- ενδυματολόγο και μιλώντας σαν ερευνήτρια της ζωής δεν μπορώ να μην παραδεχτώ ότι η Σιβιανή Μάσκα – Προσωπείο έχει ευθεία σχέση με τη Διονυσιακή λατρεία. Έχει μορφή και χαρακτηριστικά αποτροπαϊκά. Βγάζει τη γλώσσα στον θάνατο. Δημιουργείται και φοριέται την περίοδο των λαϊκών πανηγυριών, των Απόκρεω εποχή που από τα αρχαία χρόνια γιορτάζεται η λατρεία του Διονύσου.
Γιορτή που συνδέεται με την αναγέννηση της φύσης και αποτελεί σπονδή στην άνοιξη της ζωής, ύμνο στην ευζωία και στην καταπάτηση του Θανάτου. Από την άλλη η ίδια η κατασκευή της αποτελεί έργο καλλιτεχνικό ανεκτίμητης αξίας και χρειάζεται την προσοχή μας και την διαφύλαξή της.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Καλές Απόκριες!
*Η Εύα Καπελλάκη Κοντού είναι εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός