Το Ηράκλειο είναι και παραμένει ανοχύρωτη αντιπλημμυρικά πόλη. Όχι γιατί δεν ξέρουμε ποια είναι τα προβλήματα και πώς θα τα αντιμετωπίσουμε, αλλά γιατί επιλέγουμε επαναλαμβανόμενα, να κάνουμε τα ίδια λάθη τα οποία μοιραία θα εξακολουθήσουν να μας πνίγουν. Από τη μια πλευρά το σχέδιο διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας λεκανών απορροής της Κρήτης το οποίο έχει δημοσιευτεί σε ΦΕΚ το 2018 δεν έχει αναμορφωθεί, παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χτυπήσει «καμπανάκι», ότι οφείλαμε να έχουμε επικαιροποιήσει τους χάρτες επικινδυνότητας που αποτελούν τη βάση για κατάρτιση των σχεδίων διαχείρισης κινδύνων από τον Δεκέμβρη του 2019!
Από την άλλη πλευρά τα κοστολογημένα έργα που περιλαμβάνονται στο σχέδιο διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας λεκανών απορροής της Κρήτης δεν υλοποιούνται… Ποτάμια και ρέματα δεν οριοθετούνται, οι κοίτες των ποταμών μπαζώνονται και στενεύουν, οι έξοδοι του νερού στενεύουν επικίνδυνα. Την ίδια στιγμή, το νομικό πλαίσιο αντί να διευκολύνει, περιπλέκει τα πράγματα και το πλαίσιο των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στις υπηρεσίες οι οποίες είναι τραγικά υποστελεχωμένες, αφού μόνο η Αποκεντρωμένη Διοίκηση έχει ένα υπάλληλο σε όλα τα αυθαίρετα της Κρήτης…
Η πρόεδρος της ΑΜΑΚ και στέλεχος της Περιφέρειας Κρήτης Ειρήνη Βρέντζου με δηλώσεις της στην «Π» εξηγεί ότι «δυστυχώς το Ηράκλειο παραμένει ανοχύρωτη πόλη αντιπλημμυρικά, διότι δεν έχει υλοποιηθεί το σχέδιο διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας λεκανών απορροής της Κρήτης στο οποίο περιλαμβάνεται και η πόλη μας που έχει δημοσιευτεί σε ΦΕΚ το 2018 και το οποίο έπρεπε να έχει επικαιροποιηθεί. Έχει γίνει παρατήρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι δε συμμορφωθήκαμε παρότι οφείλαμε να έχουμε επικαιροποιήσει τους χάρτες από το Δεκέμβρη του 2019 και πλέον η επιστολή της Κομισιόν αναφέρει ότι οι χάρτες επικινδυνότητας αποτελούν τη βάση για κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης κινδύνων και τα κράτη οφείλουν να τα έχουν κοινοποιήσει, πράγμα που εμείς εξακολουθούμε να μην έχουμε κάνει”.
Τι είναι τα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας
Όπως εξηγεί η κ. Βρέντζου, τα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας που έχουν θεσμοθετηθεί (και οφείλαμε να έχουμε υλοποιήσει) κατατίθενται σε επίπεδο υδατικού διαμερίσματος. Σε ό,τι μας αφορά το σχέδιο αυτό καλύπτει ολόκληρη την Κρήτη και περιλαμβάνει μια γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών των λεκανών απορροής, κάποια πρώτα πορίσματα για την αξιολόγηση των κινδύνων πλημμύρας που υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος περιλαμβάνει χάρτες επικινδυνότητας και χάρτες κινδύνων πλημμύρας με συμπεράσματα και συγκεκριμένες περιοχές που αναγράφονται όχι μόνο σε επίπεδο διαμερισμάτων αλλά σε συγκεκριμένες υποδομές όπως σε σχολεία σε δημόσια κτήρια…
Περιλαμβάνει στόχους για να το διαχειριστούμε, αναγκαία μέτρα και προτεραιότητες, για μια καλύτερη διαχείριση, το πως πρέπει να ενημερώσουμε το κοινό, και κοστολογημένα μέτρα και αρμόδιες υπηρεσίες που πρέπει να το συντονίσουν και να το ολοκληρώσουν.
Ποιες είναι οι λεκάνες απορροής της Κρήτης και τι πλημμύρες προβλέπονται;
Σύμφωνα με το σχέδιο διαχείρισης, όπως εξηγεί η κ. Βρέντζου, οι λεκάνες απορροής ποταμών στην Κρήτη είναι τρεις. Η μία είναι ολόκληρο το Λασίθι και οι άλλες δύο χωρίζουν το νησί στη μέση. Πιο συγκεκριμένα η δεύτερη αφορά στη βόρεια πλευρά των περιφερειακών ενοτήτων των Χανίων του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου και η τρίτη αφορά στη νότια πλευρά των αντίστοιχων νομών του νησιού.
Στις περιοχές αυτές έχουν εξεταστεί οι πλημμύρες υψηλής πιθανότητας υπέρβασης, με περίοδο επαναφοράς 50 χρόνια, πλημμύρες με περίοδο επαναφοράς 100 χρόνια και αντίστοιχα πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας υπέρβασης με περίοδο επαναφοράς τα 1000 χρόνια. Όπως σημειώνει η πρόεδρος της ΑΜΑΚ, παλιά σχεδιάζαμε τα έργα με ορίζονται 50 χρόνων. Τώρα πια επειδή έχει επιδεινωθεί η κατάσταση, πρέπει να το ξαναδούμε διότι πλέον τα δεδομένα έχουν αλλάξει.
Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι
Μέσα από το σχέδιο, έχει μελετηθεί ποια είναι τα κυριότερα ζητήματα για τη διαχείριση κινδύνων πλημμύρας στην Κρήτη. Σύμφωνα με την κ. Βρέντζου, «το ένα ζήτημα είναι οι υψηλές πλημμυρικές παροχές και η αδυναμία της κοίτης των υδατορεμάτων να τις παροχετεύσουν.
Επίσης η μορφολογία και η στενότητα της κοίτης των υδατορεμάτων εξαιτίας βλάστησης διατομών των τεχνικών έργων που είναι μειωμένες. Ακόμα η διάβρωση των εδαφών, με επισήμανση στις περιοχές του Τυμπακίου, του Ηρακλείου, Χανίων. Αντίστοιχα ο περιορισμός και η κάλυψη της κοίτης των υδατορεμάτων, λόγω ανθρωπογενών χρήσεων, δηλαδή κατοικίες, κτίσματα, τοίχοι. Η αποσπασματική αντιπλημμυρική προστασία και η ανεπαρκής αποστράγγιση στις κλειστές υδρολογικές λεκάνες. Άρα αυτή τη στιγμή έχουμε μεγάλες περιοχές στην Κρήτη που έχουν προβλήματα. Δηλαδή πολλά τετραγωνικά υπό τον κίνδυνο πλημμύρας».
Οι «κόκκινες» ζώνες
Ποιες όμως είναι οι κόκκινες πλημμυρικές ζώνες στην Κρήτη; Όπως εξηγεί η κ. Βρέντζου, με βάση τα στοιχεία του σχεδίου διαχείρισης, για κάθε 50 έτη έχουμε 53.079 τετραγωνικά χιλιόμετρα τα οποία κατακλύζονται από πλημμύρα στην Κρήτη, τα οποία προσδιορίζονται στα Χανιά, στους Βώρους, στο Ηράκλειο. Αν πάμε σε 100 έτη έχουμε 61,86 χιλ που πλημμυρίζουν και στην έκταση αυτή εντάσσεται η ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου. Εάν πάμε 1000 έτη τότε έχουμε 84,42 τετραγωνικά χιλιόμετρα τα οποία κατακλύζονται από πλημμύρα. Εδώ υψηλός κίνδυνος εντοπίζεται στις εκβολές του Κερίτη, στο Τυμπάκι, στο Γεροπόταμο, στη Ηράκλειο και ιδιαίτερα στο μέσο ρου του ποταμού του Γιοφύρου.
Στους χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις περιοχές, όπου υπάρχει πρόβλημα εκεί γίνεται αναφορά στην ευρύτερη λεκάνη Χανίων, Ηρακλείου, στο Τυμπάκι και τις Μοίρες, στο Οροπέδιο και στη Γρα Λυγιά προς Ιεράπετρα.
Στον Γιόφυρο
Για το Γιοφυρο το σχέδιο διαχείρισης λέει ότι διέρχεται από την πόλη του Ηρακλείου, και έχει συνδεθεί πολλές φορές με πλημμυρικά φαινόμενα. Η ζώνη κατάκλισης εκτείνεται εκατέρωθεν του ρέματος και έχει αυξημένο πλάτος από ανάντη προς κατάντη. Στο ανάντι τμήμα μέχρι το ΒΟΑΚ το εύρος είναι της τάξης των 200-450μ. Στο χαρακτηριστικό σημείο 236 στη βιομηχανική ζώνη το βάθος είναι 1,80-2.10,-3,20 μ. Στο ύψος του βιολογικού το βάθος του νερού είναι 3,6-3.90-5.00μ.Στο τεχνικό του ΒΟΑΚ η στάθμη της οδού είναι + 13.00 ενώ η στάθμη του νερού είναι + 9 .80 +10.26, +11.43. Στο τεχνικό έργο της λεωφόρου 62 Μαρτύρων η στάθμη της οδού είναι στο +7.35 ενώ η στάθμη του νερού είναι στο +8.00, + 8.30, +935. Τέλος στην πόλη του Ηρακλείου το βάθος του νερού είναι 1.95-2.25, -3.30 μ.
Στον Ξηροπόταμο
Αντίστοιχα στον Ξεροπόταμο, που επίσης έχει συνδεθεί πολλές φορές με πλημμυρικά φαινόμενα, στο τμήμα ανάντι του ΒΟΑΚ το εύρος κατάκλυσης είναι μικρό, και το πλάτος εκατέρωθεν του ρέματος περίπου 100-200μ. Στο τεχνικό του ΒΟΑΚ, η στάθμη της οδού είναι στο +19.00 και η στάθμη του νερού στο +18.60, + 19.30, + 21.73. Κατάντι του ΒΟΑΚ το ρέμα κινείται για περίπου 600 μ. σε λοφώδη περιοχή και στη συνέχεια μπαίνει στην πόλη του Ηρακλείου. Στο τεχνικό της παραλιακής οδού περίπου 180μ. πριν από την εκβολή στη θάλασσα, η στάθμη της οδού είναι στο +5.18 και η στάθμη του νερού, +3.89, +4.05,+4.60
Ο Συλαμιανό ρεμα
Το ρέμα Συλαμιανός στο τμήμα ανάντη του ΒΟΑΚ για περιόδους επαναφοράς 50 και 100 έτη περιορίζεται εντός της κοίτης. Στα 100 χρόνια το πλάτος της κατάκλυσης είναι περίπου 60μ. Στο τεχνικό του ΒΟΑΚ η στάθμη της οδού είναι στη στάθμη +23.70 και η στάθμη του νερού στο +14.28 +14.80 +16.20. Κατάντη του ΒΟΑΚ στο ρέμα συνεχίζει σε αστική περιοχή για περίπου 500μ. και στη συνέχεια στο σημείο που συναντά τη λεωφόρο Σ. Καζαντζίδη εισέρχεται σε κλειστό διευθετημένο τμήμα μέχρι την εκβολή στην περιοχή του λιμένα Ηρακλείου. Το τεχνικό εισόδου αποτυπώθηκε και συμπεριλήθηκε στην υδραυλική προσομοίωση.
Η ποσότητα του νερού που εισέρχεται στο κλειστό τμήμα δεν εμφανίζεται σε χάρτη, και η κατάκλυση υπολογίζεται από την παροχή που δεν μπορεί να εισέλθει στο τεχνικό. Παρατηρείται ότι για περίοδο επαναφοράς 50 έτη το σύνολο της παροχής εισέρχεται στο κλειστό τμήνα ενώ στα 100 και 1000 έτη ένα τμήμα δεν μπορεί να εισέλθει και κατακλύζει τις γύρω εκτάσεις σε ένα πλάτος της τάξεως των 150-250 μέτρων σε μέγιστα βάθη περίπου 0.40 και 1.80μ. αντίστοιχα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ειδικά για το τμήμα που διέρχεται από αστική περιοχή και προκειμένου να είναι ακριβής η προσομοίωση, θα πρέπει να εισαχθεί στο ψηφιακό μοντέλο εδάφους η γεωμετρία των κτηρίων (περίγραμμα και ύψος) ώστε αυτά να εξαιρεθούν από το πλημμυρικό πεδίο.
Αυτού του είδους η πληροφορία απαιτεί λεπτομερή τοπογραφική αποτύπωση, σχέδια πόλεως κ.λπ. και δεν ήταν διαθέισμη στην παρούσα μελέτη. Για το λόγο αυτό έγινε κατάλληλη χωρική προσαρμογή του συντελεστή Manning, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει ανάλογο επίπεδο λεπτομέρειας. Στο χαρακτηριστικό σημείο 240 (περιοχή λιμένα Ηρακλείου) το βάθος είναι 0.75 -2.30μ.
Ποιοι είναι οι στόχοι της διαχείρισης
Βασικοί στόχοι του σχεδίου διαχείρισης, σύμφωνα με την κ. Βρέντζου, είναι να μετριάσουμε την έκταση και την πιθανότητα των πλημμυρών, να ενισχύσουμε την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση και να βελιτώσουμε τους μηχανισμούς αποκατάστασης.
Ποια μέτρα συμβάλλουν στη διαχείριση του κινδύνου της πλημμύρας;
Τα μέτρα συμβάλλουν στον κίνδυνο διαχείρισης πλημμύρας, είναι ίσως η πιο κρίσιμη ερώτηση που εμπεριέχει το μεγαλύτερο μέρος της απάντησης σε σχέση με την ελλειμματική θωράκιση και προστασία του Ηρακλείου. Σύμφωνα με την κ. Βρέντζου «τα μέτρα προβλέπουν καταρχήν την πολιτική προστασία που αφορά σε χώρους ελεύθερους, να ξέρουμε πού θα πάμε σε ένα έκτακτο γεγονός.
Προβλέπουν επίσης ότι θα πρέπει να έχουμε συντηρήσει και καθαρίσει τα υδατορέματα μας. Θα πρέπει να έχουμε οριοθετήσει τα υδατορέματά μας. Θα πρέπει να έχουμε καθορίσει τις γραμμές αιγιαλού παραλίας, και να τις έχουμε ελευθερώσει από κατασκευές. Θα πρέπει να έχουμε ένα μηχανισμό ζημιών και αποζημιώσεων που να είναι ετοιμοπόλεμος και ενισχυμένος σε προσωπικό, και θα πρέπει να κάνουμε δράσεις για καθαρισμούς συντήρηση έργων υποδομής κ.α. Αυτά είναι μέτρα απλά που θα πρέπει να τα παίρνουμε υποχρεωτικά προκειμένου να συμβάλλουμε στη διαχείριση πλημμυρών.
Εμείς όμως τι έχουμε να απαντήσουμε; Ότι δεν έχουν οριοθετηθεί τα υδατορέματά μας, διότι είναι γεμάτα αυθαίρετα, δεν τα συντηρούμε και δεν τα καθαρίζουμε, δεν κάνουμε τις κατεδαφίσεις που πρέπει, τρία χρόνια τώρα «πάγωσαν» τα πρωτόκολλα κατεδαφίσεων σε αιγιαλούς και παραλίες. Μέσα σε όλα τα άλλα η ΤΑΕΦΚ έφυγε και πήγε στο Βόλο στις πλημμύρες και εδώ οι σεισμοπαθείς μένουν ακάλυπτοι. Σε όλα είμαστε πίσω».
Τι πρέπει να κάνουμε;
Στο κρίσιμο ερώτημα για το τι πρέπει να κάνουμε, η κ. Βρέντζου σημειώνει ότι ένα μεγάλο ζήτημα είναι η διαχείριση δασών και δέντρων που συγκρατούν τα νερά της βροχής. Δυστυχώς κάθε μέρα μειώνουμε πράσινο και δέντρα, ανοίγοντας νέους δρόμους στα βουνά και τοποθετώντας βαριές ΑΠΕ… Είναι κομβικό να έχουμε δασώσεις, θαμνώσεις, βαθμιδώσεις πρανών, αναβαθμίδες, ξερολιθιές, τάφρους, μικρά φραγματάκια, δηλαδή μια προώθηση πρακτικών ανάσχεσης των πλημμυρικών ροών σε σχέση με τη φύση. Μάλιστα όπως εξηγεί η κ. Βρέντζου ήδη από το 2014 έχει εγκριθεί διάθεση πίστωσης 2, 4εκ για να γίνουν έργα ορεινής υδρονομίας προστασίας του ποταμού Γιόφυρου.
Δεν έχει γίνει τίποτα γι’ αυτό. Εκεί προβλεπόταν το φράγμα των Δαφνών, καθαρισμοί στις κοίτες… Τέτοια αντίστοιχα ζητήματα υπάρχουν και στο Οροπέδιο Λασιθίου και στον παραπόταμο Κατσουλίδη στο Γεροπόταμο, στα ρέματα των Χανίων… Τα δάση και το πως αντιμετωπίζουμε τη βλάστηση και για ανάσχεση είναι πάρα πολύ σημαντικά. Επίσης οι μικροί ταμιευτήρες για αντιπλημμυρική προστασία, που πρέπει να εξεταστούν και να υλοποιηθούν. Προβλέπεται εκσυγχρονισμός και αποκατάσταση αποχετευτικών και αποστραγγιστικών δικτύων που πρέπει πλέον να τα δούμε πολύ συγκεκριμένα σε κάθε περιφερειακή ενότητα.
Το σχέδιο προβλέπει μελέτες και έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, που σημαίνει οριοθέτηση ποταμών και χειμάρρων, που δεν έχει γίνει διευθέτηση ποταμών, κατασκευή αντιπλημμυρικών αναχωμάτων όπου έχουμε θέμα. Εκτόνωση των πλημμυρικών νερών με έργα. Υπάρχουν ζητήματα στον ταμιευτήρα του Μπραμιανού, στη Γρα Λυγιά, στο φράγμα του Μύρτου, διευθέτηση μέσα στον Πλατανιά, στα Χανιά και στον Ταυρωνίτη υπάρχουν ζητήματα, στον Κλαδισό, στο Γιόφυρο. Όλα αυτά είναι κοστολογημένα. Επίσης απαιτείται να γίνει σύνταξη νέων κανονισμών μελέτης έργων αποχέτευσης ομβρίων και αντιπλημμυρικής προστασίας.
Οι υφιστάμενες μελέτες έργων αντιπλημμυρικής προστασίας, χρονολογούνται από τη δεκαετία του ΄70 άρα χρειαζόμαστε ένα νέο κανονισμό. Για παράδειγμα οι διατομές των αγωγών που χρησιμοποιούμε πρέπει να υπολογιστούν με βάση τα σύγχρονα μέτρα προστασίας, διότι, όταν υπολογίζουμε μειωμένη παροχή, δεν μπορούν οι υφιστάμενοι αγωγοί να σηκώσουν το μεγάλο όγκο των νερών. Επίσης πρέπει να γίνει σύνταξη στρατηγικών σχεδίων πλημμυρικής προστασίας υπό ένα φορέα και να δρομολογούνται μια σειρά έργων όχι αποσπασματικά.
Χρειάζεται μια στρατηγική μελέτη που θα ενώνει, θα αξιολογεί θα μαζεύει στοιχεία και θα μπορούμε να κάνουμε τις όποιες διορθώσεις. Επίσης η συντήρηση είναι ένα τεράστιο θέμα διότι δεν έχει νόημα να κάνουμε τα έργα και μετά να τα αφήνουμε στην τύχη τους και να έχουμε διαχειριστικά σχέδια ώστε να μην έχουμε σύγκρουση χρήσεων δηλαδή να έχουμε τα βοσκοτόπια να έχουμε και τα δασολιβαδικά, να έχουμε και τα ρέματα.
Επίσης χρειάζεται έγκαιρη προειδοποίηση πλημμύρας, ουσιαστική και άμεση επικαιροποίηση των σχεδίων πρώτης ανάγκης. Τεράστιο θέμα είναι οι ιρλανδικές διαβάσεις, καθώς πρέπει να δούμε πόσες μπορούμε να εξαλείψουμε και πού θα διατηρηθούν σε κάποιους δρόμους δασικούς».
Το μπάχαλο της πολυνομίας και η τραγικότητα της υποστελέχωσης
Όπως εξηγεί η κ. Βρέντζου, « χρειάζεται μια κωδικοποίηση της νομοθεσίας σε θέματα καθαρισμού συντήρησης ρεμάτων, έργων αποκατάστασης διότι κάθε μέρα γίνεται και χειρότερη μέσα από το μπαλάκι των ευθυνών. Για παράδειγμα ενώ η Περιφέρεια είναι υπεύθυνη για την αστυνόμευση των ρεμάτων όταν βλέπει ένα τοιχίο το οποίο έχει κατασκευαστεί μέσα στο ρέμα, ενώ μπορεί να μπει και να το κατεδαφίσει, δεν το κάνει, αλλά στέλνει ειδοποίηση στην πολεοδομία, να κάνει αυτοψία, μετά ενημέρωση στην Αποκεντρωμένη, για να βρει κονδύλι να κατεδαφιστεί.
Έτσι το νομικό πλαίσιο αντί να διευκολύνει, περιπλέκει και χειροτερεύει τα πράγματα. Επίσης χρειάζεται ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας των εμπλεκομένων φορέων. Η πολεοδομία που καταγράφει αυθαίρετα έχει ένα δύο υπαλλήλους, η Αποκεντρωμένη έχει ένα υπάλληλο σε όλα τα αυθαίρετα στην Κρήτη και η υποστελέχωση είναι τραγική. Μιλάμε για διάλυση των διοικητικών υπηρεσιών, μιλάμε για πλήρη κατάρρευση του συστήματος”.
Στο μεταξύ η κ. Βρέντζου σημειώνει ότι η ευρωπαϊκή ιστοσελίδα Γιουρακτιβ στη γερμανική της έκδοση αναφέρει ότι λίγες εβδομάδες πριν από τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ελλάδα η Κυβέρνηση της Αθήνας υπέβαλε στην εκτελεστική εξουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια αναθεωρημένη έκδοση του σχεδίου ανάκαμψης της χώρας από την οποία αφαιρέθηκαν τα αντιπλημμυρικά έργα. Και το ερώτημα είναι: Ισχύει; Και Γιατί; Τι προωθήθηκε στη θέση τους ;»
Όλοι ήξεραν ….
Για την ιστορία, όπως σημειώνει η κ. Βρέντζου, στη Θεσσαλία το σχέδιο διαχείρισης κινδύνων 2685/18 προειδοποιούσε ότι το διαμέρισμα της Θεσσαλίας είναι το πλέον ευάλωτο της Ελλάδας, καθώς οι πλημμυρικές ζώνες καλύπτουν το 31,2% της περιοχής. Όλα τα υδατορέματα και οι λεκάνες της Θεσσαλίας πλημμυρίζουν σε όλα τα σενάρια (50 χρόνια, 100 χρόνια 1000χρόνια) άρα έχουν πρόβλημα όλοι οι οικισμοί. Δεν υπάρχει κάτι που δεν ξέραμε και ότι μας αιφνιδίασε η κλιματική κρίση. Άρα είναι εγκληματικό, το ξέραμε αλλά δεν ασχοληθήκαμε…