Πριν από μερικές ημέρες άρχισε να προβάλλεται στους κινηματογράφους η ταινία “Oppenheimer”. Το έργο του σκηνοθέτη Κρίστοφερ Νόλαν είναι η μεταφορά στην οθόνη του βιβλίου των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν «Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ». Η κινηματογραφική ταινία προβληματίζει και ταυτόχρονα τρομάζει, φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με τους κινδύνους από τα ατομικά και τα πυρηνικά όπλα.
Κατά παρόμοιο τρόπο σήμερα η κοινή γνώμη θέτει πολλά ερωτηματικά για τις συνέπειες της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και ειδικότερα της ΤΝ. Ήδη το θέμα έχει γίνει αντικείμενο συζητήσεων ειδικά και μετά την εξάπλωση της εφαρμογής των συστημάτων τύπου GhatGPT.
Οι επικεφαλής εργαστηρίων των εταιριών ΤΝ, όπως Open AI, Antropic και Google Deep Mind, ερευνητές, όπως ο Geoffrey Hinton και ο Yoshua Bengio καθώς και διακεκριμένοι επιχειρηματίες του χώρου, όπως ο Bill Gates, υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή δηλώνοντας ρητά:
«Η αντιμετώπιση του κινδύνου εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους από την ΤΝ θα πρέπει να είναι μια παγκόσμια προτεραιότητα όπως άλλοι κοινωνικοί κίνδυνοι π.χ. πανδημίες και πυρηνικοί πόλεμοι» (Guardian 30/5/2023). Η επιστολή μάλλον έχει μεγάλη δόση υπερβολής.
Όμως είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό ότι η ΤΝ και τα πυρηνικά όπλα ή οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν την ίδια επικινδυνότητα. Ο αρχικός αριθμός των θυμάτων που πέθαναν ακαριαία από τη ρίψη των βομβών υπολογίζεται σε περίπου 70.000 στη Χιροσίμα και 40.000 στο Ναγκασάκι. Όμως οι ολέθριες συνέπειες της πυρηνικής ακτινοβολίας συνεχίστηκαν. Μέχρι το 1950 ο απολογισμός των θυμάτων είχε φτάσει τα 200.000 θύματα.
Είναι απίθανο σε ένα ατύχημα ΤΝ ο αριθμός των θυμάτων να ανέλθει σε τέτοιο αριθμό.
Και οι δύο τεχνολογίες είχαν μια ραγδαία ανάπτυξη. Η έρευνα της πυρηνικής τεχνολογίας είχε αρχίσει από το 1934 από τους χημικούς Otto Hahn και Fritz Strassmann.
Ανακάλυψαν ότι εάν βομβαρδίσουν ένα ραδιενεργό στοιχείο ουρανίου με νετρόνια θα προέκυπτε ένα στοιχείο που θα έμοιαζε με βάριο, ένα άτομο πολύ μικρότερο από το ουράνιο. Έτσι κατέληξαν με περαιτέρω έρευνες στην επινόηση της διαδικασίας της σχάσης. Η ΤΝ ως κλάδος εμφανίστηκε στην δεκαετία του 50, αλλά οι νεότερες τεχνικές του όπως της βαθιάς μάθησης (Deep learning), ολοκληρώθηκαν τα τελευταία χρόνια με ραγδαία όμως εξέλιξη.
Σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο τεχνολογιών είναι ότι η μεν πυρηνική τεχνολογία είναι κυρίως τεχνολογία ειδικού σκοπού (Special Purpose Technology), δηλαδή είναι μια στρατιωτική τεχνολογία με λίγες πολιτικές εφαρμογές όπως στην παραγωγή ενέργειας και στη χρήση ραδιοϊσοτόπων στην πυρηνική ιατρική. Αντιθέτως η ΤΝ είναι μια τεχνολογία γενικού σκοπού (General Purpose Technology) που χρησιμοποιείται σε πολλούς τομείς πολλοί εκ των οποίων είναι κοινωνικά επωφελείς.
Επίσης ενώ η μια τεχνολογία χρησιμοποιεί επικίνδυνες ουσίες που βλάπτουν τον άνθρωπο και το περιβάλλον, η ΤΝ δεν χρησιμοποιεί επικίνδυνες ουσίες ή επικίνδυνα υλικά παρά μόνον ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα εξαρτήματα των οποίων όταν ανακυκλωθούν σωστά δεν δημιουργούν τέτοια προβλήματα.
Βέβαια υπάρχει μεγάλος προβληματισμός και φόβος για τις επιπτώσεις της ΤΝ στην καθημερινότητά μας, πολλές φορές υπερβολικός. Κάθε τεχνολογία μπορεί να γίνει επιβλαβής ή χρήσιμη αναλόγως της εφαρμογής της. Ακόμη και η πυρηνική τεχνολογία έφερε οφέλη στην ανθρωπότητα και ειδικά στην ιατρική, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
Όταν έγινε η πρώτη ανακάλυψη της παραγωγής του ραδίου από το ουράνιο το 1898 από το ζεύγος Κιουρί. Αυτή ήταν μια πρωτοποριακή ανακάλυψη που εφαρμόστηκε στην καταστροφή καρκινικών όγκων. Το 1903 το ζεύγος βραβεύτηκε με το Νόμπελ φυσικής.
Η δημιουργία των ατομικών όπλων άρχισε την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρχε η υποψία και όχι αδίκως, ότι οι Ναζί ετοίμαζαν ατομικές βόμβες. Έτσι αποφασίστηκε στις ΗΠΑ η έναρξη του Manhattan Project με επικεφαλής τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και άλλους διακεκριμένους επιστήμονες για την κατασκευή ατομικής βόμβας.
Εν συνεχεία αναπτύχθηκαν και οι πυρηνικές ή υδρογονοβόμες, βόμβες που έχουν πολύ μεγαλύτερη ισχύ και οι οποίες στηρίζονται στη σύντηξη απλών ατόμων από την οποία εκλύεται ενέργεια.
Ακολούθησε η εποχή του ψυχρού πολέμου που πάντα υπήρχε η τρομακτική απειλή ενός πυρηνικού πολέμου. Ευτυχώς χάριν στις διεθνείς συμφωνίες αποφεύχθηκε μια πυρηνική σύγκρουση, όμως δεν παύει να είναι μια απειλή εφόσον υπάρχουν αποθηκευμένα πυρηνικά όπλα ως κεφαλές διηπειρωτικών πυραύλων.
Οι απειλές με τις εφαρμογές της ΤΝ είναι διαφορετικού χαρακτήρα. Η σωστή χρήση των εφαρμογών της μπορεί να κάνει θαύματα. Μπορεί δε να αποτελέσει ένα υποστηρικτικό εργαλείο για όλες τις επιστήμες. Π.χ. οι εφαρμογές της ρομποτικής σε ιατρικές επεμβάσεις έχουν αποδείξει τη χρησιμότητα του κλάδου αυτού της ΤΝ. Επίσης η ρομποτική στην περίπτωση υποστήριξης των ΑμεΑ ακόμη και χωρίς συμμετοχή ανθρώπου μπορεί να προσφέρει πολλά. Αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για διάφορους επιστημονικούς κλάδους.
Βέβαια μια τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για επιβλαβείς σκοπούς εφόσον απωλεσθεί ο έλεγχος. Μερικές από τις προβλεπόμενες επιβλαβείς χρήσεις της ΤΝ είναι:
- Παραπληροφόρηση με fake news και videos, δηλ. με την παραγωγή ψευδών ειδήσεων ή και εικονικών παραστάσεων που μπορεί να παραπλανήσουν και να δυσφημίσουν αδίκως.
- Ισχυρότερες κυβερνοεπιθέσεις π.χ σε υποδομές κοινής ωφελείας. Οι νέες μέθοδοι κυβερνοεπιθέσεων με ΤΝ μπορεί να εξουδετερώσουν αμυντικές μεθόδους για την αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων βασισμένων σε κλασική πληροφορική. Η αντιμετώπιση κυβερνοϊών που διαθέτουν ΤΝ απαιτεί και αντίστοιχη ανάπτυξη εξουδετέρωσης.
- Παραγωγή λανθασμένων απαντήσεων σε ερωτήσεις χρηστών. Η περίπτωση αυτή εμφανίζεται συχνά κατά τη χρήση συστημάτων τύπου ChatGPT.
- Αστοχίες των αυτόνομων συστημάτων. Λόγω της ατελούς ανάπτυξης αυτονόμων συστημάτων και λόγω της δυσκολίας πρόβλεψης όλων των περιπτώσεων ή σεναρίων.
- Αδυναμία εξήγησης των κρίσιμων αποφάσεων που λαμβάνουν κρίσιμα συστήματα υποστηριζόμενα από ΤΝ. Η θεραπεία αυτής της αδυναμίας επιδιώκεται από τους σύγχρονους ερευνητές και έχει αποτελέσει ισχυρά χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα της DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency).
Eν κατακλείδι συγκρίνοντας τους φόβους των δύο τεχνολογιών καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι κίνδυνοι της πυρηνικής τεχνολογίας είναι ασυγκρίτως μεγαλύτεροι και δεν είναι λογικό να τους παραλληλίζουμε με τους κινδύνους της ΤΝ.
Ακόμη και στην περίπτωση που παρουσιαστεί κάποιο ατύχημα με ένα σύστημα ΤΝ υπάρχει ο χρόνος να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα πριν προξενηθεί μεγάλη, γενικευμένη και συνεχιζόμενη καταστροφή, όπως συνέβη στην Χιροσίμα, στο Ναγκασάκι και στο Τσέρνομπιλ όπου οι εξελίξεις των καταστροφών ήταν αδύνατον να ανατραπούν.
* Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι Δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας-Ιστορικός