Η έλλειψη του απαραίτητου εξοπλισμού αποτελεί τροχοπέδη για τον έγκαιρο έλεγχο όλων των δέντρων που έχουν καταγραφεί εντός των ορίων του Δήμου Ηρακλείου. Το παραπάνω επισημαίνει, σε συνέντευξή του στην «Π» ο δρ. Παναγιώτης Νεκτάριος, καθηγητής Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, κοσμήτορας της Σχολής Γεωπονικών Επιστημών στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, PhD Cornell University, ΗΠΑ.
Μιλά για τη συνεργασία που έχει αναπτυχθεί με τον δήμο Ηρακλείου, μετά από τον τραγικό χαμός ενός συνανθρώπου μας λόγω πτώσης δέντρου.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Ποια είναι τα διαχρονικά προβλήματα του αστικού πρασίνου στην Ελλάδα και πώς έχουμε καταλήξει σε αυξημένη επικινδυνότητα των αστικών δέντρων;
«Για πολλές δεκαετίες το αστικό πράσινο ήταν ένα απλό προσάρτημα των δημόσιων και δημοτικών έργων, το οποίο εστιαζόταν στην αμφιβόλου ποιότητας αισθητική διάσταση των κατασκευών. Χαρακτηριστικό της υποβάθμισης, την οποία έχει υποστεί διαχρονικά το αστικό πράσινο, είναι το γεγονός ότι μέχρι πρότινος, σε πολλές περιπτώσεις συμπεριλαμβανόταν στις αντιδημαρχίες οι οποίες ήταν υπεύθυνες για τον καθαρισμό των δήμων.
Επιτέλους, μετά από πολυετείς προσπάθειες του γεωτεχνικού επαγγελματικού χώρου, εκτός της αισθητικής, έχει γίνει αντιληπτή και η πολύτιμη συνεισφορά του αστικού πρασίνου στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος αλλά και στην ποιότητα της ζωής των δημοτών και των κατοίκων. Δυστυχώς, οι δεκαετίες που παρήλθαν, χωρίς να εισακούονται οι επιστημονικές οδηγίες και τεκμηριώσεις των εξειδικευμένων γεωτεχνικών και συναφών επαγγελμάτων, έχουν δημιουργήσει δυσεπίλυτες καταστάσεις τις οποίες έχουν πλέον κληθεί να αντιμετωπίσουν οι σύγχρονοι περιφερειακοί και δημοτικοί φορείς σε όλη την Ελλάδα.
Οι σημερινοί γεωτεχνικοί και υπηρεσίες Πρασίνου, καλούνται να αναστρέψουν τα κακώς κείμενα του αστικού πρασίνου προηγούμενων δεκαετιών που μπορεί χρονικά να φθάνουν και σε βάθος εβδομηκονταετίας. Στα μεγαλύτερα προβλήματα συγκαταλέγεται η ασφάλεια/επικινδυνότητα των αστικών δένδρων, καθώς ανεμοριψίες/ανεμοθλασίες ή χιονοριψίες/χιονοθλασίες έχουν προκαλέσει σημαντικές ζημιές σε υποδομές, σταθερά ή κινητά περιουσιακά στοιχεία αλλά και απώλειες ζωής ή τραυματισμούς πολιτών.
Τα προβλήματα που έχουν οδηγήσει στην παρούσα κατάσταση είναι πολυεπίπεδα και ισχυρά αλληλεπιδρώντα.
Ακατάλληλη επιλογή των φυτικών ειδών. Είναι σύνηθες φαινόμενο να έχουν επιλεγεί δένδρα, τα οποία είναι ακατάλληλα για τις αντίστοιχες θέσεις ανάπτυξης που τους έχουν αποδοθεί εντός του αστικού ιστού. Παλαιότερα, τα κριτήρια επιλογής ήταν η ταχύτητα ανάπτυξης με γνώμονα τον εντυπωσιασμό των δημοτών σε σύντομο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς, η πλειονότητα των ταχυαυξών δένδρων εμφανίζουν ξύλο μειωμένης αντοχής και σημαντικά προβλήματα στις συμφύσεις των βραχιόνων με τον κορμό, καταλήγοντας σε προβλήματα λόγω θραύσης βραχιόνων ή και κορμών.
Ελαχιστοποιημένες διαστάσεις του χώρου ανάπτυξης του ριζικού συστήματος. Αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει κληρονομηθεί από την εσφαλμένη εγκατάσταση των αστικών δένδρων τις προγενέστερες δεκαετίες.
Δένδρα τα οποία αναμένεται να αποκτήσουν μεγάλο ύψος και όγκο έχουν φυτευτεί σε χώρους φύτευσης μόλις ενός ή δύο πλακιδίων πεζοδρομίου, που περιτριγυρίζονται είτε από σκληρά υλικά, όπως το σκυρόδεμα και η άσφαλτος, είτε από συμπιεσμένο έδαφος το οποίο και αυτό λειτουργεί ως αδιαπέραστη επιφάνεια στη διείσδυση του ριζικού συστήματος. Το αποτέλεσμα είναι να προκαλούνται ασφυκτικές συνθήκες στο ριζόστρωμα και οι ρίζες να συστρέφονται γύρω από τη βάση του κορμού, μειώνοντας την αγκύρωση και κατ’ επέκταση τη στατικότητα των δένδρων.
Ακατάλληλες τεχνικές εγκατάστασης των αστικών δένδρων. Υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές για την εγκατάσταση των αστικών δένδρων ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η ικανή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Έχει διαπιστωθεί πως, σε παλαιότερες εγκαταστάσεις, τα φυτά που προήλθαν από φυτώρια είχαν συστραφείσες ρίζες, οι οποίες συνέχισαν τη στρεβλή τους ανάπτυξη δημιουργώντας συνθήκες ανατροπής των δένδρων.
Ακατάλληλες τεχνικές κλαδέματος κατά τη διάρκεια της ζωής των δένδρων. Αποτελεί μέγιστη πρόκληση η εξεύρεση εξειδικευμένων γεωτεχνικών και τεχνικών για την κλάδευση των αστικών δένδρων. Οι ειδικευμένοι δενδροκηπουροί έχουν εκλείψει ως ειδικότητα και οι υπηρεσίες πρασίνου είναι υποστελεχωμένες.
Σύγχρονες εξειδικεύσεις, όπως οι αναρριχητές δενδροκόμοι, είναι ελάχιστες στον Ελλαδικό χώρο. Ως αποτέλεσμα, το ενδεδειγμένο συχνό και ήπιο κλάδεμα έχει αντικατασταθεί από καρατομήσεις ή κοπές μεγάλων βραχιόνων, οι οποίες έχουν άμεση και δυσμενή επίδραση στο ριζικό σύστημα των δένδρων, συμβάλλοντας στην αποσταθεροποίηση της αγκύρωσής και της στατικότητάς τους.
Θεσμική ανυπαρξία. Παρόλες τις συνεχείς προσπάθειες του γεωτεχνικού επιστημονικού δυναμικού, υπάρχει θεσμικό κενό αναφορικά με την εγκατάσταση και διαχείριση των αστικών δένδρων. Ταυτόχρονα, η υπάρχουσα νομοθεσία έχει επιφέρει δυσμενέστατες επιπτώσεις λόγω κατακερματισμού των εργασιών και ευθυνών μεταξύ του προσωπικού που διαχειρίζεται τους αστικούς χώρους πρασίνου.
Επιπλέον, οι δήμοι οφείλουν να προβλέψουν διακριτή διεύθυνση για το Αστικό και Περιαστικό πράσινο, προκειμένου να υποστηρίξουν μελετητικά και διαχειριστικά τις ανάγκες των δήμων σε θέματα αστικού περιβάλλοντος και πρασίνου.
Λόγω και του πρόσφατου γεγονότος, ο κόσμος ανησυχεί. Είναι εφικτό να διαπιστώσουμε ποια δέντρα είναι επικίνδυνα και να υπάρξει άμεση επέμβαση;
Η διεύθυνση Πρασίνου έχει καταγράψει περίπου 13.500 δένδρα εντός των ορίων του δήμου Ηρακλείου. Λόγω του μεγάλου αριθμού των δένδρων είναι αδύνατο να γίνει εκτίμηση σε όλα τα υφιστάμενα δένδρα. Για το λόγο αυτό, γίνεται πολυεπίπεδη προσέγγιση προκειμένου να προσδιοριστεί η ασφάλεια/επικινδυνότητα σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό δένδρων με τον ταχύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο.
Σε πρώτο επίπεδο διεξάγεται οπτική αξιολόγηση των δένδρων τα οποία στη συνέχεια κατηγοριοποιούνται με βάση ορισμένα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί από την International Society of Arboriculture. Με βάση την αξιολόγηση αυτή, κάθε δένδρο λαμβάνει ένα αριθμό από το 3-12. Ως πλέον επικίνδυνα θεωρούνται αυτά που έχουν λάβει τη μεγαλύτερη βαθμολογία, ούτως ώστε να λάβουν προτεραιότητα στο επόμενο βήμα που αφορά την ενόργανη ανάλυση.
Στο δεύτερο βήμα διενεργείται ενόργανη ανάλυση στα επιλεγμένα δένδρα με σύγχρονο διεισδυτικό και μη διεισδυτικό εξοπλισμό. Η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρος και επίπονη ανάλογα με τον εξοπλισμό που θα χρησιμοποιηθεί και περιλαμβάνει αντιστασιογράφο, ηχητικό τομογράφο, σύστημα δοκιμών έλξης και πολλαπλούς αισθητήρες.
Δυστυχώς, ο εξοπλισμός αυτός δεν είναι στη διάθεσή μας προς το παρόν και αναζητούνται τρόποι απόκτησής του. Άρα είναι εφικτό να γίνει ακριβής εκτίμηση της επικινδυνότητας των δένδρων με χρήση του αναμενόμενου εξοπλισμού, ο οποίος χρησιμοποιείται μόνο από εξειδικευμένο προσωπικό στο πεδίο και τα λαμβανόμενα αποτελέσματα αποκωδικοποιούνται από επίσης εξειδικευμένους επιστήμονες.»
Πολλές φορές κατηγορούνται οι τοπικές Αρχές ότι δέντρα κόβονται χωρίς λόγο, συμφωνείτε με αυτό ή θεωρείτε πως οι αντιδράσεις δεν έχουν βάση;
Η έλλειψη του απαραίτητου εξοπλισμού για την ενόργανη ανάλυση της επικινδυνότητας των δένδρων, έχει οδηγήσει σε ορισμένες αυστηρές αποφάσεις αναφορικά με την κοπή δυνητικά επικίνδυνων δένδρων, οι οποίες όμως θεωρούνται περιορισμένες επί του παρόντος.
Ποια είναι τα πλάνα σας για το πράσινο στο Ηράκλειο;
Το Τμήμα Γεωπονίας της Σχολής Γεωπονικών Επιστημών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (ΕΛΜΕΠΑ), ως το καθ’ ύλην αρμόδιο Ίδρυμα στην Κρήτη, έχει αναλάβει πολλαπλές δράσεις ώστε να προσεγγιστεί το θέμα του αστικού πρασίνου με τη δέουσα επιστημονική υπευθυνότητα.
Σε εκπαιδευτικό επίπεδο, το πρόγραμμα των προπτυχιακών σπουδών περιλαμβάνει αλληλουχία μαθημάτων, τα οποία παρέχουν σημαντική εξειδίκευση στους αποφοίτους Γεωπόνους του ΕΛΜΕΠΑ, σε θέματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Αστικού Πρασίνου, με στόχο τη δημιουργία ικανών και έμπειρων μελετητών, κατασκευαστών και διαχειριστών αστικού πρασίνου.
Ο στόχος του ΕΛΜΕΠΑ, είναι η ολιστική προσέγγιση της βιώσιμης ανάπτυξης του αστικού πρασίνου μέσω του ορθολογικού σχεδιασμού, των καινοτόμων μεθοδολογιών εγκατάστασης και διαχείρισης, τη σύσταση κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, την ελαχιστοποίηση της χρήσης υδατικών πόρων, την ανάδειξη της βιοποικιλότητας της πλούσιας κρητικής χλωρίδας εντός του αστικού ιστού και την ενεργή εμπλοκή των δημοτών στη διαχείριση του αστικού πρασίνου.
Θα ήθελα να μας εξηγήσετε το αντικείμενο της συνεργασίας με τον δήμο Ηρακλείου, μία συνεργασία που επικαλέστηκε ο δήμος, αμέσως μετά το νέο περιστατικό με την πτώση δέντρου.
Εκτός από το εκπαιδευτικό έργο, το Τμήμα Γεωπονίας του ΕΛΜΕΠΑ συνεργάζεται με τοπικούς φορείς όπως είναι οι δήμοι, η εφορία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, η αποκεντρωμένη διοίκηση Κρήτης και η περιφέρεια Κρήτης.
Συγκεκριμένα, υπάρχει συνεργασία μέσω προγραμματικής σύμβασης με το δήμο Ηρακλείου από το 2020, για τη διεξαγωγή έρευνας αναφορικά με το σχεδιασμό υφιστάμενων και νέων χώρων πρασίνου. Στο πλαίσιο της σύμβασης, έχουν δοθεί προδιαγραφές για την εγκατάσταση αστικών δένδρων με σύγχρονες και καινοτόμες μεθοδολογίες, οι οποίες εξασφαλίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη των δένδρων καθώς και τη μεγιστοποίηση της μακροπρόθεσμης ασφάλειάς τους.
Μετά το τραγικό συμβάν με την απώλεια του συνδημότη μας από την πτώση δένδρου, το Τμήμα Γεωπονίας του ΕΛΜΕΠΑ, ανέλαβε αμίσθως να συνεπικουρήσει στις δράσεις και τις ενέργειες που στόχευαν στην εξακρίβωση της ασφάλειας/επικινδυνότητας των αστικών δένδρων του δήμου Ηρακλείου. Η συμβολή του ΕΛΜΕΠΑ περιλάμβανε τη διεξαγωγή σεμιναρίου προς τους τομεάρχες και διευθυντές της Υπηρεσίας Πρασίνου, αναφορικά με την οπτική εκτίμηση της επικινδυνότητας των αστικών δένδρων σύμφωνα με τις προδιαγραφές της International Society of Arboriculture.
Ταυτόχρονα, ομάδα εμπειρογνωμόνων από το Τμήμα Γεωπονίας διεξήγαγε οπτική και μορφολογική αξιολόγηση της επικινδυνότητας 37 επιλεγμένων δένδρων στο πλαίσιο της επιστημονικής τεκμηρίωσης για το έργο της Διεπιστημονικής Επιτροπής που συστάθηκε από το δήμο Ηρακλείου και στην οποία συμμετέχει και το ΕΛΜΕΠΑ.
Οι επόμενες δράσεις περιλαμβάνουν την προμήθεια ενόργανου διεισδυτικού και μη διεισδυτικού εξοπλισμού, ο οποίος θα βελτιώσει την ικανότητα πρόβλεψης της επικινδυνότητας και της ασφάλειας των αστικών δένδρων.
Επιπλέον, σχεδιάζεται η αξιολόγηση και χρήση δενδρολογίου ως μίας ενιαίας βάσης δεδομένων για τα δενδρώδη φυτικά είδη και η δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και των κατευθυντηρίων οδηγιών και προδιαγραφών για το σχεδιασμό, την εγκατάσταση και τη διαχείριση του αστικού πρασίνου και ιδιαίτερα των αστικών δένδρων.