Στη χώρα μας η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται κυρίως από το φυσικό αέριο, ακολουθούν οι ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) και ο λιγνίτης και επίσης το ένα τρίτο περίπου της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας εισάγεται από γειτονικές χώρες. Σύμφωνα με την Eurostat, περισσότερο από το 35% της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από ΑΠΕ, κυρίως την ηλιακή, την αιολική και την υδροηλεκτρική ενέργεια (Αποστόλου, 2018).
Το διαθέσιμο, τεχνικά, δυναμικό ανάπτυξης της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη του κόσμου είναι πολύ μεγαλύτερο από την πραγματική παραγωγή. Παρά το ότι το ποσοστό της δυνητικής υδροηλεκτρικής ικανότητας στη χώρα μας εκτιμάται ότι είναι 65% των αναγκών της, σήμερα αξιοποιείται λιγότερο από το 30%, ενώ άλλες χώρες της ΕΕ αξιοποιούν σχεδόν το 100% του υδροηλεκτρικού δυναμικού τους.
Στη χώρα μας, σχεδόν το σύνολο των υδροηλεκτρικών έργων βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή είναι το φράγμα της Μεσοχώρας, που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Το έργο είναι σχεδόν έτοιμο από το 2000, αλλά ο ταμιευτήρας του είναι ακόμη άδειος. Κάθε χρόνο που περνά το κόστος μη λειτουργίας του και οι απώλειες της ΔΕΗ, με «παλιές» τιμές ενέργειας, υπολογίζονται σε 25-30 εκατομ. €, δηλαδή συνολικά περισσότερα από ένα δισεκ. € (με επιτόκιο 6%) (Αγγελάκης, 2022).
Στην Κρήτη, βρίσκεται το ολοκληρωμένο υβριδικό έργο Αμαρίου, που αξιοποιεί την αιολική παραγωγή 26 ανεμογεννητριών και την συνδυάζει με σχήμα ελεγχόμενης λειτουργίας και αποθήκευσης (αντλιοταμίευσης), με σκοπό την προσθήκη στο ηλεκτρικό δίκτυο της Κρήτης συνολική ετήσια παραγόμενη ενέργεια της τάξης των 226,56 GWh.
Ένα άλλο ενδιαφέρον υδροηλεκτρικό έργο θα μπορούσε να είναι η αξιοποίηση της πηγής Αλμυρού Ηρακλείου με την ανύψωση του υπάρχοντος φράγματος στα 25 m, με το οποίο πιθανότατα θα μπορούσε να επιτευχθεί: (i) ο διαχωρισμός του γλυκού από το αλμυρό νερό (0,50-5,0 g στερεών/L) και (ii) η δημιουργία μικρού υδροηλεκτρικού έργου ισχύος 2,4 MW και ετήσιας παραγωγής 11 εκατ. kWh με δαπάνη κατασκευής περί τα 5 εκατ. €. Σχετικά αποτελέσματα κατατάσσουν αυτό το υδροηλεκτρικό έργο στα όρια της επιχειρηματικότητας καθόσον με την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με το σχετικό νόμο, επιτυγχάνεται απόσβεση της δαπάνης του σε 7 περίπου χρόνια.
Επίσης, ένα άλλο εμβληματικό έργο φράγματος είναι αυτό που προβλέπεται να κατασκευασθεί στον Πλατύ ποταμό της Κρήτης, το οποίο μαζί με τα δίκτυα του εκτιμάται ότι θα κοστίσει περίπου 200 εκατ. ευρώ. Το συγκεκριμένο έργο σχεδιάζεται να συμβάλει κατ’ αρχάς στην άρδευση περισσότερων από 42.000 στρεμμάτων καθαρής αρδευόμενης έκτασης, αλλά κυρίως να εμπλουτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα της πεδιάδας της Μεσσαράς με τον πλεονάζοντα όγκο νερού και με αυτό τον τρόπο να λειτουργεί ευεργετικά ενάντια στις χρήσεις φυτοφαρμάκων και άλλων χημικών ουσιών. Δυστυχώς όμως δεν γίνεται κουβέντα για τη δυνατότητα παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Όλα σχεδόν τα φράγματα της Κρήτης, ακόμη και στη δυτική περιοχή της είναι μονοσήμαντα.
Το μέλλον της ενεργειακής επάρκειας της Ελλάδας και όχι μόνο, φαίνεται να βρίσκεται στα μεσογειακά κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Όπως με διαβεβαιώνει ο φίλος μου γνωστός καθηγητής Αντώνιος Φώσκολος**, τόσον η Κύπρος όσο και η Κρήτη, κάθονται επάνω σε ένα εργοστάσιο αέναης παραγωγής βιογενούς φυσικού αερίου. Σε αυτούς τους χώρους, που δημιουργήθηκαν περίπου πριν από 5 εκατ. χρόνια, στο τέλος της εποχής του Μειόκαινου (23-5 εκατ. χρόνια), ήτοι μετά την αποξήρανση της Μεσογείου, παράγεται συνεχώς φυσικό αέριο από την εν ψυχρώ αναερόβια ζύμωση τεράστιων ποσοτήτων βιομάζας.
Σύμφωνα με πρόσθετες πληροφορίες από τον ίδιο τον κ. Φώσκολο, η Γαύδος έχει ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο Η αξιοποίησή του μπορεί να αντιμετωπίσει το ενεργειακό πρόβλημα όχι μόνο της χώρας μας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης Η αξία του εκτιμάται σε δυο τρισ. ευρώ (€) εκ των οποίων 400 δισ. (€) θα πάνε στο Ελληνικό δημόσιο και 100 δισ. (€) στην Περιφέρεια Κρήτης Η Γαύδος μπορεί, αν θελήσουν οι Ελληνικές κυβερνήσεις, να γίνει το νέο Αμπού Ντάμπι της Ευρώπης. Το απόθεμα του εκτιμάται σε 150 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αέριου.
Αν οι απόψεις του Α. Φώσκολου και άλλων επιστημόνων είχαν εισακουστεί νωρίτερα, θα μπορούσε να έχει ήδη διερευνηθεί κατά πόσον αυτά τα κοιτάσματα είναι εκμεταλλεύσιμα. Ο μόνος πολιτικός, που είχε ενσκήψει σε αυτές τις απόψεις, ήταν ο καθηγητής κ. Γιάννης Μανιάτης, που διετέλεσε υφυπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής από το 2009-2012. Αν τότε είχε αρχίσει αυτή η διαδικασία, η Ελλάδα θα είχε επιλύσει τα οικονομικά και άλλα προβλήματά της και θα είχε γίνει διεθνής ενεργειακός κόμβος, προκειμένου να βοηθήσει και άλλες χώρες.
Δυστυχώς οι μετέπειτα πολιτικοί μας τα διάγραψαν, χάθηκε πολύτιμος χρόνος και φυσικά η δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε πλείονα άλλα προβλήματά μας, όπως π.x. η ακρίβεια, η ανεργία, ο πληθωρισμός και άλλα. Ας ευχηθούμε τα αποτελέσματα της τρέχουσας προσπάθειας να είναι ευοίωνα και να μην είναι πολύ αργά για να υλοποιηθούν οι προαναφερόμενοι στόχοι.
Πολύ πρόσφατα, με τις πρώτες σεισμικές έρευνες, τα ΜΜΕ, όπως η Εφημερίδα Handelsblatt αναφέρει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν γιγάντια αποθέματα φυσικού αερίου (πάνω από 2000 δισ. m3). Έτσι, τα τεράστια ενεργειακά ελλείμματα τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη, θα μπορούσαν πιθανότατα να έχουν αντιμετωπισθεί με την έγκαιρη αξιοποίηση των κοιτασμάτων Κύπρου και Κρήτης. Γι’ αυτό ο αγωγός East-Med πρέπει να κατασκευασθεί, για να επιβεβαιωθεί ενεργειακά ότι όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά ολόκληρη η Ευρώπη με την αξιοποίηση και των Ελληνο-κυπριακών κοιτασμάτων φυσικού αερίου, θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα τους, στέλνοντας ετησίως στην Ευρώπη περίπου 150 δισ. m3 φυσικού αερίου για 100 χρόνια.
Βιβλιογραφία
**Εκφράζονται θερμές ευχαριστίες στον καθηγ. Αντώνιο Φώσκολο, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης και ερευνητής της Γεωλογικής Υπηρεσίας του Καναδά..
- Αγγελάκης, Α.Ν. (2022). Νερό και Ενέργεια. ΠΑΤΡΙΣ 16/06/2022, https://www.patris.gr/2022/06/16/nero-kai-energeia/
- Αποστόλου, Ι. (2018). Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Ελλάδα: Εξέλιξη Ενεργειακών Μεγεθών και Προβλέψεις. Διπλωματική Εργασία. Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πειραιά.