Ένας από τους καλύτερούς φίλους της ενήλικης ζωής μου, ο Ορέστης Μανούσος, έφυγε από τη ζωή στη 21 Ιουνίου 2021.
Με τον Ορέστη συναντηθήκαμε για πρώτη φορά το 1964 στην Οξφόρδη, εκείνος στο Nuffield Ddepartment of Medicine στην ομάδα της γαστρεντερολογίας και εγώ στο Department of the Regius Professor of Medicine στην ομάδα της καρδιολογίας, του Νοσοκομείου Radcliffe Infirmary. Βρεθήκαμε επίσης στο ίδιο Κολλέγιο, το Linacre College. Ήταν εγκάρδιος, απλός και φιλικός και αμέσως αναπτύχθηκε θερμή επικοινωνία. Ωστόσο εκείνος παντρεμένος και με παιδιά και εγώ ελεύθερος, είχαμε λίγες ευκαιρίες για κοινωνική συναστροφή.
Ο Ορέστης ήταν σεβαστός και αγαπητός από τους συναδέλφους του και ιδιαίτερα τον εκτιμούσε ο μέντοράς του, ο πρωτοπόρος του κλάδου τους, με σπουδαία και πρωτότυπη συμβολή στη νόσο ελκώδης κολίτις, ο Σίδνει Τρούλαβ (Sydney Truelove), με τον οποίο ο Ορέστης ανέπτυξε ισχυρό φιλικό δεσμό διάρκειας με συχνές ανταποδοτικές φιλοξενίες στη Αθήνα και Οξφόρδη.
Θυμάμαι το βράδυ του αποχαιρετισμού για την αναχώρηση του, στο εντευκτήριο της ιατρικής σχολής της Οξφόρδης με την παρέα της κλινικής του και μετά από μερικά ποτά, πόσο άνετα το Βρετανικό χιούμορ παντρεύονταν με το Ανωγειανό και κατάλαβα γιατί εκτός από τις παλληκαριές και τους ηρωισμούς Άγγλοι και Ανωγειανοί τα πήγαιναν τόσο καλά, όπως στην περίπτωση του Πάτρικ Λη Φέρμορ. Ο Ορέστης αργότερα έγραψε βιβλίο για τον Λη Φέρμορ και τη ζωή του στη Κρήτη. Συμπέσαμε στην Οξφόρδη για μόνο ένα περίπου χρόνο αλλά ξανά βρεθήκαμε στην Αθήνα μετά από αρκετά χρόνια.
Ο Ορέστης γυρνώντας στην Ελλάδα αρχικά δούλεψε στον Ευαγγελισμό στην κλινική του Θωμά Δοξιάδη, αλλά μετά συνδέθηκε με την περίφημη Κλινική Κολούμπια του Ευαγγελισμού. Η κλινική αυτή ήταν μία πρωτοβουλία Ελληνοαμερικάνων της Νέας Υόρκης οι οποίοι σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κολούμπια είχαν προσφερθεί να ιδρύσουν μία κλινική, κυρίως ογκολογική χειρουργική, στον Ευαγγελισμό με πρόεδρο έναν διάσημο Καθηγητή Χειρουργικής του Κολούμπια, τον Χάγκενσεν (Cushman D.Haagensen), ο οποίος και είχε την επιστημονική εποπτεία.
Ο Ορέστης είχε αναλάβει την παθολογικό τομέα, ήταν εκεί οι χειρουργοί Πάνος Σακελλαριάδης, με τον οποίο είχα συνυπηρετήσει σε νοσοκομείο στην Αγγλία, και ο Θέμις Βραχνός, επίσης η ανοσολόγος Ιωάννα Οικονομίδου και η παθολογοανατόμος Δέσποινα Γεωργιάδου. Ο Χάγκενσεν είχε καλέσει τους Σακελλαριάδη και Ορέστη να περάσουν ένα διάστημα στο Κολούμπια και τους είχε φιλοξενήσει. Ο Ορέστης διασκέδαζε να αφηγείται φαιδρές ιστορίες από την παραμονή τους εκεί.
Μου έκαναν την τιμή να με περιλάβουν στην σφiχτοδεμένη αυτή παρέα και έτσι συνδέθηκα στενά με όλους αυτούς. Με τον Ορέστη βέβαια μας συνέδεε επιπλέον η Οξφόρδη και το Linacre College και ο Ορέστης συχνά μου έλεγε ότι είμαστε η «Λέσχη των Δύο» αφού τότε στην Ελλάδα μόνοι εμείς είχαμε διδακτορικό ιατρικής της Οξφόρδης ( D. Phil, Oxon).
Μετά πέντε χρόνια στο Κολωνάκι εγώ με σύζυγό μου Σίλα μετακομίσαμε το 1976 στο Χολαργό όπου ζούσε με την πολυμελή οικογένειά του ο Ορέστης. Την Σίλα ο Ορέστης υπεραγαπούσε και συχνά την ρωτούσε με σκοπτική διάθεση τί βρήκε σε αυτόν τον Πελοποννήσιο -βλάχο και τον παντρεύτηκε. Τα εφτά χρόνια που μείναμε στο Χολαργό περάσαμε άπειρες ώρες μαζί. Βόλτες στους δρόμους των παρυφών του Υμηττού και στα μονοπάτια του βουνού και βραδινές συζητήσεις που τελείωναν με ένα ποτήρι κρασί.
Ο Ορέστης με το Ανωγειανό του χιούμορ αποκαλούσε τις συναντήσεις μας συνεδρίες της «Κρασοφιλοσοφικής Εταιρείας». Στην ευρύτερη παρέα, εκτός από τα παλαιά μέλη της Κολούμπια, είχαν τώρα προστεθεί ο Θόδωρος Μουντοκαλάκης και ο Πλάτωνας Κεχαγιάς. Ο Βραχνός είχε στο μεταξύ επιστρέψει στη Νέα Υόρκη όπου είχε μία εξαιρετικά πετυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία στη χειρουργική και είχε αποκτήσει ένα θαυμάσιο μεγάλο σπίτι όπου φιλοξενούσε όποιον από την παρέα περνούσε από τη Νέα Υόρκη.
‘Όταν ο Γεώργιος Μερίκας, που ήταν ένας από τους διευθυντές παθολόγους του Ευαγγελισμού, έγινε καθηγητής και ανέλαβε την Πανεπιστημιακή Κλινική του Ιπποκράτειου, κάλεσε τον Ορέστη και τον Θόδωρο να έρθουν μαζί του στη νέα κλινική του. Ο Ορέστης εκεί γνώρισε το Θόδωρο, αναγνώρισε τις ικανότητές του και παρότι ο Θόδωρος ήταν Χανιώτης συνδέθηκε μαζί του στενά. Του πρότεινε να γράψουν μαζί ένα πρωτότυπο ιατρικό βιβλίο για νέους γιατρούς με δικές τους αντιλήψεις, ιδεολογία και μεθοδολογία με τίτλο “Εισαγωγή στην Κλινική Ιατρική”, το οποίο ο Ορέστης ονόμαζε “Το καλό βιβλίο”.
Το βιβλίο αυτό ήταν η απαρχή μίας συγγραφικής δραστηριότητας και για τους δύο τους. Ο Θοδωρής έγραψε έκτοτε πολλά ιατρικά βιβλία ενώ ο Ορέστης διακρίθηκε στα φιλολογικά. Ωστόσο δημοσίευσε και ένα σπουδαίο σύγγραμμα πάνω στο αγαπητό του θέμα τις φλεγμονώδεις και τις λειτουργικές παθήσεις του εντέρου με τίτλο “Κολίτιδες και Κολίτιδες”.
Ορέστης, Μερίκας, Μουντοκαλάκης, Κεχαγιάς και μερικοί ακόμα συναντιόντουσαν τακτικά για παρτίδες σκάκι και παρέα. Ο Ορέστης διασκέδαζε να μεταφέρει πικάντικες ιστορίες από τις συναντήσεις αυτές. Έδινε παρατσούκλια σε όλους της παρέας.
Ο Μερίκας είχε το χαϊδευτικό “Μπάπμος” και ο Θοδωρής ήταν ” ο Μούντοξ”, εμένα με φώναζε Καρατζόπουλο, λίγο υποτιμητικά ως καταγόμενος από την Πελοπόννησο, η καταγωγή για τον Ορέστη υπερίσχυε από τον τόπο γέννησης και ανατροφής. Ωστόσο μου έλεγε συχνά ότι ήθελε να με προτείνει για επίτιμο δημότη Ανωγείων, για τον Ορέστη αυτό ήταν η υπέρτατη αναγνώριση, άλλωστε στα Ανώγεια είχα βαπτίσει τον πρώτο εγγονό του, τον μικρό Ορέστη.
Μετά το Ιπποκράτειο και πριν την ίδρυση του ΕΣΥ, ο Ορέστης αναλαμβάνει τη διεύθυνση της νεοϊδρυθείσας γαστρεντερολογικής κλινικής του Ευαγγελισμού. Είχε όμως βάλει πλώρη για τη Κρήτη. Ήταν μέλος της Ιδρυτικής Επιτροπής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης μαζί με τους Γιώργο Δαίκο, Τζων Αλιβιζάτο και άλλους. Ο Ορέστης δούλεψε με πάθος σε αυτήν.
Είχε γνωρίσει στην Οξφόρδη τον μετέπειτα Ιδρυτικό και πρώτο Κοσμήτορα της νέας Ιατρικής Σχολής του Σαουθάμπτον, Άτσεσον ( Sir Donald Acheson) η οποία σχολή είχε αναγνωριστεί για την επιτυχία στην εισαγωγή σύγχρονων αντιλήψεων για την ιατρική εκπαίδευση. Ο Ορέστης μεσολάβησε να κληθεί ο Ατσεσον στην Αθήνα, να μελετήσει τις εδώ συνθήκες και να κάνει προτάσεις για την Ιατρική της Κρήτης. Ο Ατσεσον δούλεψε φιλότιμα και σίγουρα η έκθεσή του ισχυροποίησε τις θέσεις του Ορέστη.
Ο Ορέστης ξεκίνησε με ενθουσιασμό ως ο πρώτος Καθηγητής Παθολογίας της νέας σχολής στο Ηράκλειο. Ωστόσο με το καθεστώς για τα πανεπιστημιακά πράγματα που ακολούθησε τις αλλαγές της δεκαετίας του ’80 αισθάνθηκε απομονωμένος και ιδίως μετά τον πρώιμο θάνατο σε ατύχημα του άλλου Καθηγητή Παθολογίας. Ήταν χαρακτηριστικό ότι συχνά με μεμφόταν με τη φράση : “σου στρώσαμε το κόκκινο χαλί για να έρθεις καθηγητής Καρδιολογίας και εσύ με άφησες μόνο μου”.
Μια διέξοδος για τον Ορέστη ήταν η ίδρυση της Μεσογειακής Ιατρικής Εταιρείας το 1989. Η ιδέα του Ορέστη ήταν ότι, καθώς το Ηράκλειο ήταν στη μέση των Μεσογειακών χωρών, που είχαν παρόμοια προβλήματα και κουλτούρα, θα μπορούσε να γίνει βάση για να συσπειρωθούν σε κοινή προσπάθεια ιατρικής προόδου των χωρών τους. Κατάφερε να κινητοποιήσει σημαντικές ιατρικές προσωπικότητες από Ιταλία, Ισπανία, Ισραήλ, Αίγυπτο, Τουρκία, Γιουγκοσλαβία, Κύπρο και αλλού.
Είχε και την υποστήριξη των Βρετανών φίλων του, του Σίδνει Τρούλαβ αλλά και του καινούργιου φίλου, τον οποίο του είχα εγώ γνωρίσει, τον Καθηγητή του Εδιμβούργου και παγκόσμιου κύρους ειδικού στην Ιατρική Εκπαίδευση, Χένρι Γουόλτον (Henry Walton), τον οποίο αρχικά είχε φέρει στην Ελλάδα ο υπουργός Σπύρος Δοξιάδης ως σύμβουλο για θέματα ψυχιατρικής περίθαλψής και οργάνωσης της ιατρικής μετεκπαίδευσης.
Στα συνέδρια της εταιρείας συνέβαλαν καθηγητές και από άλλες ιατρικές σχολές της Ελλάδας. Έμεινε στην ιστορία η εναρκτήρια διάλεξη του Καθηγητή Σπύρου Βρυώνη με τίτλο “The Medical Unity of the Mediterranean World in Antiquity and the Middle Ages” που εκδόθηκε σε τεύχος το 1991 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Σε ένα από τα μετέπειτα συνέδρια της εταιρείας με έμφαση στην Ιατρική Εκπαίδευση με προεδρεία του Χένρι Γουόλτον διατυπώθηκε μία διακήρυξη για την ιατρική παιδεία την οποία ο Γουόλτον έφερε στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη της Συνομοσπονδίας Οργανισμών Ιατρικής Εκπαίδευσης ως το “The Cretan Statement” και έτσι η προσπάθεια του Ορέστη πήρε παγκόσμια αναγνώριση.
Μετά την αδρανοποίηση της Μεσογειακής Εταιρείας από έλλειψη οικονομικής υποστήριξης (τα συνέδρια κοστίζουν), ο Ορέστης το έριξε στη συγγραφή. Το πρώτο και πολύ επιτυχημένο βιβλίο του ήταν ένα συγκινητικό βιβλίο για τον πατέρα του, τον ηρωικό γιατρό των Ανωγείων επί κατοχής και μετά, “Ο Γιος της Ζαχαρένιας”. Η Ζαχαρένια ήταν η γιαγιά του Ορέστη. Το βιβλίο που ακολούθησε ήταν για τους παλαιούς Ανωγειανούς.
’Εγγραψε ένα γοητευτικό μυθιστόρημα με ιστορικές αναφορές για την “Ευμενία” την κρητικοπούλα που απήχθη από το χωριό της για το χαρέμι στην Κωνσταντινούπολη που έφτασε να γίνει Σουλτάνα, μοναδική σύζυγος Σουλτάνου και μητέρα Σουλτάνου. Ακολούθησε άλλο βιβλίο για τον Λη Φέρμορ στην Κρήτη. Το τελευταίο βιβλίο που έγραψε ήταν “Ο γέρο-Κούντης”, η μυθιστορηματική βιογραφία του παππού του, ενός γενναίου και συνετού Κρητικού άρχοντα, όπως τον χαρακτηρίζει.
Ο Ορέστης ταλαντούχος στιχουργός του ιαμβικού ομοιοκατάληκτου δεκαπεντασύλλαβου σκάρωνε “ποιήματα” με κάθε αφορμή. Είχε παραλάβει στον οίστρο του και είχε σαρκάσει όλους τους φίλους τους. Από τον Πρύτανη Γραμματικάκη, τον φίλο και ερευνητικό του συνεργάτη αλλά και νονό της μικρής κόρης του Δημήτρη Τριχόπουλο, ως και όλους τους φίλους που έχω προαναφέρει. Εμένα τίμησε με τρία ποιήματα.
Το ένα έδωσε αφορμή μια από τις πιο δραματικής στιγμές για τον Ορέστη. Ο Ορέστης ήταν διαρκώς αγχωμένος για τα προβλήματα των πέντε παιδιών του και τις οικονομικές και άλλες ανάγκες τους. Αλλά η μία φορά που τον είδα σχεδόν να καταρρέει ήταν όταν έφεραν στον Ευαγγελισμό αναίσθητη μετά από αυτοκινητιστικό ατύχημα την κόρη του Μαργαρίτα, που έμεινε σε κώμα λόγο εγκεφαλικής διάσεισης για ένα τουλάχιστον εικοσιτετράωρο.
Ο Ορέστης την ξενύχτισε στον Ευαγγελισμό και εγώ προσπαθούσα να είμαι όσο μπορούσα κοντά του. Τον είχε πιάσει ένας αφόρητος πόνος στην οσφύ που δεν υποχωρούσε με παυσίπονα και η πίεση του ήταν στα ουράνια. Τον πήρα στο ιατρείο μου, που τότε ήταν δίπλα, στην Υψηλάντου και του εφάρμοσα στη μέση ένα έμπλαστρο “Λέοντα” που προμηθεύτηκα από το γειτονικό φαρμακείο μήπως και τον ανακουφίσει.
Ο Ορέστης συνέχισε να πονάει και μετά μερικές μέρες απέβαλε ένα λίθο με την ούρηση που ήταν η αιτία του πόνου. Το τι πλάκα μου έκανε ο Ορέστης έκτοτε δεν λέγεται. Πώς ο περίφημος γιατρός της υπέρτασης γιατρεύει τον κωλικό του νεφρού και την υπέρταση με το έμπλαστρο “Λέοντα”. Το περιστατικό έγινε ένα από τα ποιητικά “έπη” του Ορέστη. Ήμουνα βέβαια ο γιατρός του και ο γιατρός όλης της στενής και της ευρύτερης οικογένειάς του.
Ο ποιητικός σαρκασμός του Ορέστη ήταν διεισδυτικός και ανελέητος αλλά καλοήθης, ποτέ προσβλητικός, ανέδυε την αγάπη του για τη ζωή και τους ανθρώπους. Ο Ορέστης το 2007 παρακινήθηκε να δημοσιεύσει με πρωτότυπο όσο και καλλιτεχνικό τρόπο το σατυρικά του ποιήματα με τίτλο “Ποιήματα Επικά και Σατυρικά”. Τα ποιήματα μεταγράφηκαν χειρόγραφα με ιστορικό καλλιγραφικό χαρακτήρα από το Θόδωρο Μουντοκαλάκη με ένθετα όμορφα γελοιογραφικά σκίτσα.
Ως συγγραφέας του βιβλίου φιγούραρε ο ΟΡΜΑΝ (Ορέστης Μανούσος) και η εικονογράφηση αποδίδεται στον “θε μου” (Θεόδωρος Μουντοκαλάκης). Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου υπάρχουν πολλές φωτογραφίες με τους ήρωες των ποιημάτων σε διάφορες από τις δραστηριότητες που αναφέρονται σε αυτά.
Σε όσους από τους ” ήρωες” του που είμαστε ακόμα στη ζωή μας λείπει πολύ ο Ορέστης με τις τολμηρές ιδέες και το χιούμορ του.
ΥΓ: Οι Θωμάς Δοξιάδης, Sydney Truelove, Πάτρικ Λη Φέρμορ, Cushman D. Haagensen, Πάνος Σακελλαριάδης, Δέσποινα Γεωργιάδου, Γεώργιος Μερίκας, Σπύρος Δοξιάδης, Henry Walton, Σπύρος Βρυώνης, Τζων Αλιβιζάτος, Donald Acheson και Δημήτρης Τριχόπουλος έχουν φύγει από τη ζωή.
του Νίκου Β. Καρατζά