Λύττος ή Λύκτος, μία πόλη που στη συνείδηση του κόσμου θα μπορούσε στο μέλλον να πάρει τα σκήπτρα από την Κνωσό!
Με έκταση, δύναμη και διάρκεια στον χρόνο, η Λύττος κυριαρχεί όχι μόνο κατά την αρχαϊκή περίοδο αλλά η φήμη της απλώνεται ακόμα και ως το Βυζάντιο· μινωικά ευρήματα υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή.
Αύριο, Πέμπτη, ξεκινούν ανασκαφές στην περιοχή που θα διαρκέσουν έναν μήνα, στο πλαίσιο προγράμματος που έχει διάρκεια πέντε χρόνια. Πρόκειται για μια συνεργασία του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον και του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Η αρχική χρηματοδότηση από τους δύο φορείς είναι 60.000 ευρώ και αφορά στον πρώτο μήνα των ανασκαφών.
Υπεύθυνη για την ανασκαφή είναι η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία που ήδη από το 1910 έχει δείξει ενδιαφέρον για την περιοχή.
Διευθυντές της ανασκαφής είναι ο κ. Άγγελος Χανιώτης, από το Πρίνστον, και ο κ. Αντώνης Κοτσώνας, από τη Νέα Υόρκη, σε συνεργασία με την κ. Βάσω Συθιακάκη, έφορο Αρχαιοτήτων Ηρακλείου.
Συμμετέχει μία διεθνής ομάδα 15 αρχαιολόγων και φοιτητών αρχαιολογίας από διάφορα πανεπιστήμια.
Ο κ. Χανιώτης εξηγεί στην «Π» πως η αρχή θα γίνει σε τρεις τομείς ανασκαφής, αφού ο χώρος είναι μεγάλης έκτασης, με δύο ακροπόλεις, πολλά νεκροταφεία και τείχος.
Οι αρχαιολόγοι θα εστιάσουν σε τρία σημεία: ένα δημόσιο κτήριο-βουλευτήριο, που είχε ανασκάψει ο Γιώργος Ρεθεμιωτάκης, ένα δημόσιο κτήριο της αρχαϊκής ή κλασικής περιόδου και μία βυζαντινή βασιλική.
Σημειώνεται πως η τελευταία φορά που έγιναν συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 από τον Γ. Ρεθεμιωτάκη.
Ο κ. Χανιώτης είχε βρεθεί στην περιοχή για τελευταία φορά το 2019, πριν ξεσπάσει η πανδημία. Είχε εξασφαλίσει τη συνεργασία των κατοίκων της περιοχής που έχουν δώσει το «πράσινο φως» για να γίνουν έρευνες ακόμα και στα οικόπεδά τους.
Εξάλλου, περιμένουν με αγωνία και ενδιαφέρον να αρχίσει η ανασκαφή.
Είναι εντυπωσιακό ότι στην περιοχή πολλές αρχαιότητες είναι ορατές χωρίς να έχουν γίνει ανασκαφές. Έχουμε μαρτυρίες από τον Ονόριο Μπέλλι, γιατρό από τα Χανιά που είχε βρεθεί στην περιοχή τον 16ο αιώνα και περιγράφει θέατρο και βάσεις αγαλμάτων. Ακόμα και οι κάτοικοι της περιοχής λένε πως όταν ήταν παιδιά έπαιζαν σε ένα κτήριο με κόγχες.
Ο Έβανς ήθελε να σκάψει στη Λύττο
Λύττος συνδέεται και με άλλες περιοχές, όπως είναι η Χερσόνησος που ήταν το λιμάνι της. Στη μινωική εποχή υπήρχαν σημαντικές θέσεις στην ευρύτερη περιοχή, όπως τα Μάλλια, ο Γαλατάς και το Δικταίο Άντρο.
«Θα εξετάσουμε την αρχαιολογία μιας ευρύτερης περιοχής», αναφέρει ο κ. Χανιώτης και θεωρεί ευτυχή συγκυρία το γεγονός ότι είναι σε εξέλιξη ανασκαφές λόγω των εργασιών για την κατασκευή του αεροδρομίου στο Καστέλλι. Εξηγεί πως η Λύττος στην αρχαιότητα είχε τεράστια εδαφική έκταση· στα εδάφη της ανήκε π.χ. το οροπέδιο του Λασιθίου.
«Ήταν η μόνη πόλη της Κρήτης, που τα εδάφη της εκτείνονταν από το Κρητικό ως το Λιβυκό πέλαγος», τονίζει.
Αποτύπωμα της Λύττου υπάρχει και στη Σύμη Βιάννου, στο ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης, όπου έχει βρεθεί επιγραφή με την αφιέρωση κάποιου οικοδομήματος από αξιωματούχους της πόλης. Σε ερώτηση γιατί αναδείχθηκε η Κνωσός και όχι η Λύττος, ο κ. Χανιώτης απαντά πως και ο Έβανς θέλησε να κάνει ανασκαφές στη Λύττο, κάτι που τελικά δεν κατάφερε.
Συνεπώς, η εικόνα που έχουμε για την ιστορία της Κρήτης έχει επηρεαστεί από το πώς έχουν γίνει οι ανασκαφές στο νησί και η αρχαιολογική έρευνα. κ. Χανιώτης αναφέρει πως αν ο Έβανς είχε προχωρήσει σε ανασκαφές στη Λύττο θα είχαμε διαφορετική εικόνα για την κρητική αρχαιολογία.
Η Λύττος έχει σημασία στην αρχαϊκή αλλά και κυρίως στη ρωμαϊκή εποχή.
Από πηγές γνωρίζουμε πως ήταν ο σημαντικότερος εξαγωγέας κρασιού προς την Ιταλία, τροφοδοτούσε, μάλιστα, το ρωμαϊκό στρατό με κρασί.
«Έχουμε επιλέξει τρεις θέσεις, που εκπροσωπούν τρεις διαφορετικές ιστορικές περιόδους: την αρχαϊκή/κλασική, ξέρουμε από τον Πλούταρχο και τον Πολύβιο πως ήταν η σημαντικότερη πόλη της Κρήτης, τη ρωμαϊκή, μία περίοδο που παραμένει αρκετά άγνωστη στην Κρήτη, και την πρωτοβυζαντινή περίοδο, για την οποία έχουμε στοιχεία κυρίως από την Γόρτυνα και την Ελεύθερνα», εξηγεί ο κ. Χανιώτης.
«Κάποιες εποχές παραμένουν «σκοτεινές», επειδή δεν έχουν γίνει ανασκαφές», αναφέρει.
Ισχυρή πόλη
Γνωρίζουμε πως την ελληνιστική εποχή υπήρχε αντιπαλότητα ανάμεσα στην Κνωσσό, την Γόρτυνα και τη Λύττο. Καταλαβαίνουμε τη δύναμη της Λύττου αν λάβουμε υπόψη μας πως οι άλλες δύο πόλεις συμμάχησαν για να την πολεμήσουν. Τελικά, κατάφεραν το 221 πΧ, όπως αναφέρει ο Πολύβιος, να την καταστρέψουν.
Αυτό μας βοηθάει για να ορίσουμε χρονικά και τα ευρήματά μας, ό,τι είναι πιο χαμηλά από το «ορίζοντα καταστροφής» χρονολογούνται πριν το 221 π.Χ.και πιο ψηλά μετά. Ο κ. Χανιώτης τονίζει πως στόχος της έρευνας δεν είναι απλώς να ρίξει φως στη Λύττο αλλά στο σύνολο της κρητικής ιστορίας.
«Η ιστορία της Κρήτης είναι ιστορία συνέχειας, δεν σταματά στο μινωικό πολιτισμό», αναφέρει και εξηγεί πως μπορούμε να δούμε τη μετάβαση από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο, μετά στην Ενετοκρατία και τη σημερινή εποχή. Έτσι, κατανοούμε πολλά στοιχεία για την περιοχή.
Για παράδειγμα, η ονομασία Ξυδάς υπονοεί την ύπαρξη αμπελιών, όπως και στην αρχαιότητα· όμως, επί Τουρκοκρατίας ήταν περιορισμένη η παραγωγή κρασιού λόγω της ισλαμικής θρησκείας. Κατά την διάρκεια των αιώνων, από την εποχή του Χαλκού ως σήμερα πολλές δραστηριότητες, αν εξαιρέσουμε την επέλαση του τουρισμού τα τελευταία 40 με 50 χρόνια, μένουν ίδιες, όπως είναι η κτηνοτροφία.
Ακόμα, η Κρήτη επειδή βρίσκεται στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου, ανάλογα με το πώς είναι ο πολίτικός συσχετισμός, αποτελεί ένα κέντρο, απ᾿ όπου περνάνε πλοία, προϊόντα από Παλαιστίνη, Αίγυπτο, Πελοπόννησο, Μ. Ασία, ακόμα και ιδέες.