«Αισθάνομαι εξαιρετικά τυχερή που ζω και έχω τη δυνατότητα να ασχολούμαι με τα πράγματα που αγαπώ και με ενδιαφέρουν”. Aυτό απάντα στο ερώτημα αν αισθάνεται τυχερή η αρχαιολογος που έφερε στο φως τους νέους εκπληκτικούς θησαυρούς που έκρυβε στα σπλάχνα της η κρητική γη, στην Κνωσό, αποδεικνύοντας την τεράστια διαχρονία του κρητικού πολιτισμού.
Γιατί η Δρ. Αθανασία Κάντα, μπορεί να φέρει τους τίτλους της επίτιμης Διευθύντριας Αρχαιοτήτων της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου, της Γενικής Γραμματέως της Μεσογειακής Αρχαιολογικής Εταιρείας και της
Διευθύντριας του Κέντρου Μελέτης του Κρητικού και Μεσογειακού Πολιτισμού,είναι όμως πάντα μια αρχαιολόγος που με την “τρέλα“ της κερκυραϊκής της καταγωγής σκάβει ακούραστα … την ιστορία της Κρήτης, αλλά εσχάτως και της Κύπρου.
Στην ανασκαφή που έφερε στο φως το Θρησκευτικό Κέντρο της πόλης της Κνωσού, το οποίο έκρυβε πολύτιμα μυστικά, αλλά και τα «κλειδιά» που ίσως στο μέλλον οδηγήσουν τους ειδικούς στην αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α’ ,βρέθηκε ως γνωστόν ένα σημαντικότατο εύρημα: ένα σκήπτρο, φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από ελεφαντόδοντο, ολοπλούμιστο και κατάγραφο. Έχει σχήμα στρογγυλό με τετράπλευρη διατομή και κάθε πλευρά φέρει επιγραφές από την αδιάβαστη έως σήμερα Γραμμική Α’.
“Το «σκήπτρο» είναι -τονίζει η κ.Κάντα μιλώντας στην “Π” και σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις της- ένα θρησκευτικό έμβλημα. Αν θέλαμε να το παραλληλίσουμε με κάτι πιο οικείο σε μας θα λέγαμε ότι είναι κάτι σαν τα εξαπτέρυγα της ορθόδοξης λειτουργίας. Βρέθηκε σε έναν αποθέτη ιερού χαρακτήρα. Η μελέτη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Φαίνεται ότι χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Με την ολοκλήρωση της μελέτης, η χρονολογία αυτή μπορεί να αλλάξει λίγο”.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μέχρι τώρα επιγραφή της Γραμμικής Α’, γραφής και όπως όλα δείχνουν σύμφωνα με τους ειδικούς και όσα γνωρίζουν έως τώρα για την “άγνωστη” αυτή γλώσσα καταγράφονται προσφορές προς τη θεότητα.
Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα ήταν και το χάλκινο ξίφος με ένθετο χρυσό γρύπα, το όποιο όμως όπως αναφέρει δεν συνδεεται με τον περίφημο σφραγιδόλοθο που ανακαλύφθηκε στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο.
Η ίδια θεωρεί ότι η κρητική γη κρύβει ακόμα πολλά στα σπλάχνα της έως ότου φθάσουμε στην αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α’ ενώ θεωρεί ιδιαιτέρως σημαντική την ύπαρξη συνέχειας μεταξύ του Μινωικού και του Ελληνικού πολιτισμού.
Στην συνέντευξη της στην “Π” η δρ Αθανασία Κάντα μιλά για το ποιος είναι πιθανόν ο κτήτορας του σκήπτρου,για τις σχέσεις μινωιτών και μηκηναίων, για το τι έφερε στο φως η ανασκαφή στο Μοναστηράκι, αλλά και τι έγινε ένας άλλος θησαυρός με τους 65 σκελετούς που βρέθηκαν στο χωριό Σφεντύλι, που βούλιαξε, λόγω του φράγματος του Αποσελέμη.
“Το «σκήπτρο» θα λέγαμε ότι είναι κάτι σαν τα εξαπτέρυγα της ορθόδοξης λειτουργίας”
Έχουν προκύψει κάποια συμπεράσματα σχετικά με τη γραφή του περίφημου σκήπτρου που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στην Κνωσό που έφερε στην επιφάνεια και το Θρησκευτικό Κέντρο Ολόκληρης της πόλης της Κνωσού;
Το «σκήπτρο» είναι ένα θρησκευτικό έμβλημα. Αν θέλαμε να το παραλληλίσουμε με κάτι πιο οικείο σε μας θα λέγαμε ότι είναι κάτι σαν τα εξαπτέρυγα της ορθόδοξης λειτουργίας. Βρέθηκε σε έναν αποθέτη ιερού χαρακτήρα.
Η μελέτη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Φαίνεται ότι χρονολογείται γύρω στο 1600 π.Χ. Με την ολοκλήρωση της μελέτης, η χρονολογία αυτή μπορεί να αλλάξει λίγο.
-Τί μπορεί να αναφέρει στην επιφάνεια του;
Η μινωική γραφή του «σκήπτρου» είναι η Γραμμική Α. Η γραφή αυτή δεν έχει διαβαστεί ακόμα. Ωστόσο, οι ειδικοί γνωρίζουν αρκετά πράγματα για αυτήν. Το «σκήπτρο» καλύπτεται ολόκληρο από επιγραφές. Αυτές χωρίζονται ανά λέξη ή και φράση με κάθετες γραμμές. Φαίνεται λοιπόν ότι καταγράφονται προσφορές προς τη θεότητα. Οι προσφορές αυτές είναι ζώα, αγγεία που περιέχουν διάφορα προϊόντα, αλλά και πολύτιμα υλικά. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μέχρι τώρα επιγραφή της Γραμμικής Α γραφής.
-Τί συμπεράσματα εξάγονται για την ταυτότητα του κτήτορα του;
Λεπτομέρειες για τον ιδιοκτήτη του «σκήπτρου» βεβαίως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Παρόλα αυτά, υποθέτουμε ότι είναι ενδεχόμενο να ανήκε σε κάποιον ιερέα ή ιέρεια που είχε ευθύνη για μια μεγάλη θρησκευτική τελετή με την οποία συνδέονταν οι συγκεκριμένες προσφορές που αναφέρονται στο «σκήπτρο».
-Όπως έχει ήδη γράψει η “Π” το Θρησκευτικό Κέντρο έκρυβε πολύτιμα μυστικά, αλλά και τα «κλειδιά» που ίσως στο μέλλον οδηγήσουν τους ειδικούς στην αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α’.Τι θα σήμαινε αυτό για τον μινωικό πολιτισμό εν γένει;
Ασφαλώς, εάν αποκρυπτογραφηθεί η Γραμμική Α γραφή, και υπό την προϋπόθεση ότι θα βρεθούν και πολλές άλλες επιγραφές, τότε θα έχουμε μια πληθώρα πληροφοριών για τον Μινωικό πολιτισμό την εποχή της ακμής του.
-Θεωρείτε ότι η κρητική γή κρύβει πολλά ακόμα μυστικά έως ότου φθάσουμε μέχρι εκεί;
Δεν έχω καμιά αμφιβολία για αυτό.
-Η ανασκαφή και τα ευρήματα δίνουν μια απάντηση σε μια από τις μεγαλύτερες διαφωνίες των ειδικών επιστημόνων που είναι το αν υπάρχει συνέχεια μεταξύ του Μινωικού και του Ελληνικού Πολιτισμού. Γιατί είναι τόσο σημαντικό αυτό το θέμα και πώς δίνεται η απάντηση;
Είμαι σίγουρη για την ύπαρξη συνέχειας μεταξύ του Μινωικού και του Ελληνικού πολιτισμού. Στην Κρήτη αυτό καταδεικνύεται από διάφορες ανασκαφές. Στην περίπτωση του Θρησκευτικού Κέντρου της Πόλης της Κνωσού η συνέχεια αυτή είναι σαφής. Η θρησκευτική διαχρονία που υπάρχει περνάει από τους Μινωικούς Χρόνους στους πρώιμους Ελληνικούς, στους Αρχαϊκούς, Κλασικούς, Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί μας βοηθάει να κατανοήσουμε την ελληνική πολιτιστική εξέλιξη κατά τη διάρκεια των αιώνων.
“Τέτοια ευρήματα είναι εξαιρετικά σπάνια. Σίγουρα ήταν κάτι που δεν το περιμέναμε”
-Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα ήταν και το χάλκινο ξίφος με ένθετο χρυσό γρύπα. Το εύρημα αυτό συνδέεται με τον περίφημο σφραγιδόλοθο που ανακαλύφθηκε στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο;
Όχι, δεν συνδέεται. Ο τάφος αυτός ονομάστηκε έτσι επειδή υπάρχουν αντικείμενα σε αυτόν που διακοσμούνται με γρύπες. Τα αντικείμενα αυτά δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμη. Ίσως αργότερα, μετά τη δημοσίευσή τους να φανεί κάποια τυχόν σχέση.
-Ποιες θα μπορούσαν να ήταν οι σχέσεις που θα μπορούσαν να έχουν οι Μινωΐτες με τους Μυκηναίους;
Μετά το 1450 π.Χ. και την καταστροφή των μινωϊκών ανακτόρων και κέντρων από σειρά σεισμών, επέζησε μόνο το ανάκτορο της Κνωσού, το οποίο επισκευάστηκε και λειτούργησε κάτω από έναν Μυκηναίο άνακτα. Τότε άλλαξε η γραφή της Κρήτης και από Γραμμική Α μεταβλήθηκε σε Γραμμική γραφή Β.
Ενώ η Γραμμική Α δεν έχει διαβαστεί, η Γραμμική Β αποδίδει μια πανάρχαια ελληνική διάλεκτο αρχαιότερη από την γλώσσα του Ομήρου. Άλλαξε λοιπόν η γλώσσα της γραφειοκρατίας και διοίκησης στην Κνωσό. Υπάρχουν πολλά άλλα αρχαιολογικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την κατάκτηση της Κρήτης από τους Μυκηναίους. -Έχετε βρεί κάτι καινούριο στην ανασκαφή των 525 τμ του οικοπέδου όπου ήρθε στο φως το Θρησκευτικό Κέντρο;
Η ανασκαφή σταμάτησε το 2017. Τα νέα στοιχεία που έχουμε προέρχονται από τη μελέτη των ευρημάτων που προέκυψαν από αυτήν.
-Αλήθεια πώς νιώσατε όταν καταλάβετε ότι δεν πρόκειται για μια απλή σωστική ανασκαφή κι ήρθαν στο φως όλα αυτά τα σημαντικότατα ευρήματα;
Ήταν πραγματικά απίστευτο. Σίγουρα ήταν κάτι που δεν το περιμέναμε. Άλλωστε τέτοια ευρήματα είναι εξαιρετικά σπάνια.
“Σε δύο περίπου χρόνια θα γνωρίζουμε για το μοναδικό εύρημα με τους 65 σκελετούς που βρέθηκαν στο Σφεντύλι”
-Πριν κάποια χρόνια είχατε φέρει στο φως άλλον ένα θησαυρό, τους 65 σκελετούς που βρέθηκαν στο χωριό Σφεντύλι, που βούλιαξε, λόγω του φράγματος του Αποσελέμη. Έχουν προκύψει κάποια συμπεράσματα από αυτό το μοναδικό σκελετικό υλικό;
Εδώ και χρόνια προχωρεί η μελέτη του μοναδικού αυτού ευρήματος της Νεολιθικής Εποχής. Ευελπιστούμε ότι σε δύο περίπου χρόνια θα έχει περατωθεί και η μελέτη.
Τα μέχρι τώρα συμπεράσματα για το σκελετικό υλικό έχουν παρουσιαστεί σε διάφορα διεθνή επιστημονικά συνέδρια.
Ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν καλή υγεία, είχαν σημαντικό προσδόκιμο ζωής και ενδεχομένως είχαν εμπλακεί σε διαμάχες- πολεμικές συγκρούσεις αφού αρκετοί φέρουν επουλωμένα τραύματα στην κεφαλή. Επίσης, φαίνεται ότι πολλές γυναίκες επιζούν του τοκετού και ότι κάποιες από αυτές είχαν μια ειδική θέση στην κοινωνία.
“Το Μοναστηράκι και η σχέση με τη Φαιστό”
Επίσης σκάβετε στο Μοναστηράκι. Τι έχει έρθει έως τώρα στο φως;
Στο Μοναστηράκι έχει έρθει στο φως ένα ανακτορικό κέντρο που χρονολογείται από το 1900 έως το 1700 π.Χ. περίπου.
Μας έχει δώσει μέχρι τώρα πληθώρα ενδείξεων για το διοικητικό σύστημα της Κρήτης στην εποχή αυτή. Πρόσφατα συμπεράσματα αφορούν στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση της κεντρικής περιοχής και του τρόπου που αυτή συντελέστηκε.
Φαίνεται ότι έγινε κάτω από συγκεκριμένο σχέδιο από μια ισχυρή εκτελεστική εξουσία, που είχε σχέση με τη Φαιστό.
“Αισθάνομαι εξαιρετικά τυχερή που ζω και ασχολούμαι με τα πράγματα που αγαπώ και με ενδιαφέρουν”
-Νιώθετε τυχερή;
Αισθάνομαι εξαιρετικά τυχερή που ζω και έχω τη δυνατότητα να ασχολούμαι με τα πράγματα που αγαπώ και με ενδιαφέρουν.
-Ο Μινωϊκός Πολιτισμός προσελκύει επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Τι είναι αυτό που προσελκύει αρχαιολόγους από τόσο διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα ν ασχοληθούν μ ΄αυτόν;
Ο Μινωικός πολιτισμός, που είναι ο παλαιότερος πολιτισμός επί ευρωπαϊκού εδάφους, διαθέτει πολλά ιδιαίτερα ελκυστικά στοιχεία: αγάπη για τη φύση, τα ζώα, τα πουλιά, τα λουλούδια, για τη νεότητα και την ομορφιά. Απεικονίζει την πολυτέλεια και τον αισθησιασμό χωρίς χυδαιότητα. Τα αντικείμενά του, ακόμα και αυτά της καθημερινής χρήσης έχουν γίνει με εξαιρετική τέχνη. Παρόλο που στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπάρχουν μεγάλοι πολιτισμοί, όπως αυτοί της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, ο Μινωικός πολιτισμός διαφέρει ως προς την κλίμακα, που είναι ανάλογη με το μέγεθος του νησιού της Κρήτης αλλά και την ίδια την τέχνη.
-Πώς εσείς μια Κερκυραία γοητευτήκατε από αυτόν;
Εγώ πρωτοήρθα στην Κρήτη για ανασκαφές ως πρωτοετής φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και από τότε ασχολούμαι συνεχώς με την αρχαιολογία της Κρήτης.
-Λείπουν πολλά από το παζλ της κατανόησης του μινωϊκού πολιτισμού;
Πάντα τα νέα ευρήματα αλλά και οι νέες μελέτες προσθέτουν σημαντικά στοιχεία στο παζλ που αναφέρεστε.
-Ποιο εύρημα είναι το ιερό δισκοπότηρο για έναν ανασκαφέα -αρχαιολόγο του μινωϊκού πολιτισμού;
Δεν υπάρχει τέτοιο εύρημα.
– Όπως έχει γράψει η γνωστή αρχαιολόγος και συνεργάτης του Μ.Ανδρόνικου ,Αγγελική Κοτταρίδη, ‘’ο αρχαιολόγος είναι το έλλογο διάμεσο που «καταδύεται» στον κόσμο των νεκρών για να φέρει γνώση στους ζωντανούς ‘’.Συμφωνείτε;
Η εξαίρετη κυρία Κοτταρίδη αναφέρεται ποιητικά σε τάφους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αρχαιολόγοι, όπως εμείς, που δεν διαθέτουμε ποιητική φλέβα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανασκαφή ανασύρει από το παρελθόν τη ζωή και τα έργα των ανθρώπων που έζησαν πριν από μας. Ευελπιστούμε λοιπόν ότι μπορούμε να διδαχτούμε σήμερα για ό,τι συνέβη στο χτες.