Ανάγκες της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας για φαρμακευτικά προϊόντα και εμβόλια έρχεται να καλύψει η πρώτη εταιρεία θαλάσσιας βιοτεχνολογίας Aquatic Biologicals, που αποτελεί τεχνοβλαστό του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ.
Ο επικεφαλής της εταιρείας, δρ. Παντελής Καθάριος, σε συνέντευξή του στην «Π» αναφέρει πως «νέα φάρμακα και ένζυμα με μεγάλο εύρος δραστικότητας μπορούν να προέλθουν από τους θαλάσσιους οργανισμούς.
Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες και εμείς βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Η πρόοδος στην τεχνολογία και στη γενετική θα δώσουν απίστευτη ώθηση σ’ αυτόν τον τομέα τα επόμενα χρόνια.»
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Η Aquatic Biologicals είναι η πρώτη εταιρεία spinoff του ΕΛΚΕΘΕ. Ποιος είναι ο στόχος της;
«Η Aquatic Biologicals ιδρύθηκε το 2019 έχοντας ως στόχο την ανάπτυξη και παραγωγή καινοτόμων προϊόντων πρόληψης ασθενειών των εκτρεφόμενων ψαριών σε ιχθυοκαλλιέργειες, όπως είναι τα αυτεμβόλια.
Αυτό θα επιτευχθεί με την εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων του εργαστηρίου μας στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).
Μέχρι σήμερα οι ανάγκες της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας για φαρμακευτικά προϊόντα και εμβόλια καλύπτονται αποκλειστικά από εταιρείες του εξωτερικού, παρότι η Ελλάδα είναι από τις πλέον προηγμένες χώρες στην ιχθυοκαλλιέργεια, και η μεγαλύτερη παραγωγός θαλάσσιων ψαριών (εκτός σολομού) στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ύπαρξη μιας τέτοιας εταιρείας στην Ελλάδα η οποία θα μπορεί να ανταποκρίνεται άμεσα στις υπάρχουσες αλλά και αναδυόμενες ασθένειες των εκτρεφόμενων ψαριών θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη περαιτέρω βιώσιμη ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιέργειας στη χώρα.
Τα προϊόντα μας θα μειώσουν έως και εξαλείψουν τη χρήση αντιβιοτικών τόσο στην ιχθυοκαλλιέργεια όσο και στους υπόλοιπους κλάδους ζωικής παραγωγής. Επιπλέον, βασική μας επιδίωξη είναι να δημιουργήσουμε μια παραγωγική επιχείρηση στην Ελλάδα. Δηλαδή δεν μας αρκεί μόνο να εργαζόμαστε στην έρευνα και ανάπτυξη, ούτε θέλουμε να είμαστε οι μεσάζοντες μεταξύ των φαρμακευτικών εταιρειών και των ιχθυοκαλλιεργειών.
Θέλουμε να δημιουργήσουμε την απαραίτητη υποδομή ώστε να παράγουμε τα προϊόντα αυτά στην Ελλάδα. Φυσικά, εφόσον μιλάμε για μια φαρμακευτική εταιρεία το κόστος αυτών των υποδομών είναι ιδιαίτερα υψηλό και απαιτούν σημαντικές επενδύσεις.
Αυτός είναι ο ουσιαστικός λόγος που μας οδήγησε στην ίδρυση της Aquatic Biologicals ως ιδιωτική εταιρεία, καθώς τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν μπορεί να υλοποιούνται στο πλαίσιο ενός δημοσίου φορέα.»
![Τα προϊόντα της εταιρείας στόχο έχουν να μειώσουν έως και να εξαλείψουν τη χρήση αντιβιοτικών τόσο στην ιχθυοκαλλιέργεια όσο και στους υπόλοιπους κλάδους ζωικής παραγωγής]()
Αυτεμβόλια
Τι είναι τα αυτεμβόλια και πού χρησιμεύουν;
«Τα αυτεμβόλια είναι προσαρμοσμένα εμβόλια τα οποία παράγονται κατά παραγγελία και χρησιμοποιούνται για την πρόληψη συγκεκριμένων ασθενειών όταν δεν υπάρχουν στο εμπόριο αδειοδοτημένα εμβόλια για τις ασθένειες αυτές. Είναι εμβόλια άμεσης ανάγκης, τα οποία στην πράξη δεν έχουν σημαντικές τεχνικές διαφορές από τα εμπορικά εμβόλια, υπόκεινται όμως σε ιδιαίτερους περιορισμούς σε ότι αφορά στη χρήση τους.
Η βασικότερη διαφορά είναι πως τα αυτεμβόλια δεν χρειάζονται άδεια κυκλοφορίας όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα κτηνιατρικά φάρμακα. Παράγονται χρησιμοποιώντας τον παθογόνο μικροοργανισμό που προκάλεσε την ασθένεια σε μια συγκεκριμένη μονάδα εκτροφής, μετά την απομόνωση και ταυτοποίησή του.
Τα αυτεμβόλια επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά στην μονάδα όπου απομονώθηκε ο παθογόνος μικροοργανισμός και πουθενά αλλού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα αυτεμβόλια είναι «κομμένα και ραμμένα» για να αντιμετωπίσουν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα που ανακύπτει σε μια μονάδα εκτροφής και για το οποίο δεν υπάρχει λύση διαθέσιμη στο εμπόριο.
Και ακριβώς επειδή είναι «κομμένα και ραμμένα» στο πρόβλημα προσφέρουν πιο αποτελεσματικές λύσεις από τα εμπορικά εμβόλια. Η χρήση των αυτεμβολίων ελέγχεται από τις κτηνιατρικές αρχές και από τον ΕΟΦ ενώ η νομοθεσία που αφορά στις συνθήκες παραγωγής τους έχει αυστηροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητα και η ασφάλεια τους αλλά και να μη γίνεται κατάχρησή τους.
Τα τελευταία χρόνια η μεσογειακή ιχθυοκαλλιέργεια διευρύνεται σημαντικά με την εισαγωγή νέων ειδών όπως είναι το μαγιάτικο και ο κρανιός. Και ενώ η διεύρυνση αυτή έχει θετικότατο αντίκτυπο και στις εταιρείες αλλά και στους καταναλωτές οι οποίοι έχουν περισσότερες επιλογές ποιοτικών προϊόντων, από την άλλη δημιουργεί πρόβλημα διότι η αδειοδότηση νέων κτηνιατρικών φαρμάκων και εμβολίων για νέα είδη είναι μια πολύ δαπανηρή διαδικασία που επιπλέον απαιτεί και πολύ χρόνο.
Οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες δεν επενδύουν στην ανάπτυξη και αδειοδότηση νέων προϊόντων για νέα είδη ψαριών των οποίων η συνολική παραγωγή είναι μικρή σε μέγεθος. Έτσι, το κενό αυτό καλύπτεται από τα αυτεμβόλια. Επιπλέον, τα αυτεμβόλια αποτελούν το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη και αδειοδότηση εμπορικών εμβολίων.
Αποτελούν ουσιαστικά τις πρώτες δοκιμές με τις οποίες σταδιακά θα αναπτυχθεί η απαιτούμενη τεχνογνωσία για να περάσουμε στο επόμενο στάδιο, που είναι η ανάπτυξη ενός εμπορικού εμβολίου που θα έχει γενικότερη χρήση (πανευρωπαϊκή ή και παγκόσμια).»
Η Θάλασσα
Τι έχει να προσφέρει η θάλασσα στον άνθρωπο, σε ερευνητικό επίπεδο;
Μη ξεχνάμε ότι η ζωή ξεκίνησε στη θάλασσα! Είναι τόσα πολλά που έχει ήδη προσφέρει αλλά και που μπορεί να προσφέρει στο μέλλον που δεν μπορούν να απαριθμηθούν.
Από την τροφή μέσω της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας μέχρι τη ναυτιλία, το κλίμα αλλά και τη βιοτεχνολογία.
Ειδικά στο θέμα της βιοτεχνολογίας έχει πλέον αναπτυχθεί ένας νέος κλάδος ο οποίος ονομάζεται Γαλάζια Βιοτεχνολογία που αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ασχολείται με την παραγωγή νέων προϊόντων από θαλάσσιους οργανισμούς όπως είναι τα σφουγγάρια, τα φύκη αλλά και τα θαλάσσια μικρόβια.
Νέα φάρμακα και ένζυμα με μεγάλο εύρος δραστικότητας μπορούν να προέλθουν από τους θαλάσσιους οργανισμούς. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες και εμείς βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Η πρόοδος στην τεχνολογία και στη γενετική θα δώσουν απίστευτη ώθηση σ’ αυτόν τον τομέα τα επόμενα χρόνια.
Θα ήθελα να δώσω μόνο δύο παραδείγματα που όμως δείχνουν την συμβολή της θαλάσσιας έρευνας στην γενικότερη επιστημονική πρόοδο που έχει ως στόχο την ευημερία του ανθρώπου. Το πλέον σύγχρονο εργαλείο που διαθέτει ο άνθρωπος για να παρέμβει, να τροποποιήσει ή και να διορθώσει το γενετικό κώδικα (DNA) των οργανισμών αλλά και του ανθρώπου είναι το περίφημο σύστημα CRISPR-Cas9.
Η μοριακή αυτή τεχνική που έχει φέρει επανάσταση στην γενετική ανακαλύφθηκε μέσω της μελέτης του DNA θαλάσσιων μικροβίων. Ένα άλλο παράδειγμα το οποίο είναι πάρα πολύ επίκαιρο είναι το σκουαλένιο το οποίο προέρχεται από το συκώτι των καρχαριών και χρησιμοποιείται ως ανοσοενισχυτικό σε εμβόλια. Μάλιστα, κάποια από τα εμβόλια που αναπτύσσονται για τον κοροναϊό θα έχουν ως ανοσοενισχυτικό το σκουαλένιο.
Η θαλάσσια βιοτεχνολογία είναι ένας ερευνητικός κλάδος αιχμής που μπορεί να φέρει τη χώρα μας στην πρωτοπορία. Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών ασχολείται με όλα αυτά τα αντικείμενα με έναν ολοκληρωμένο τρόπο καθώς διαθέτει όλα τα απαραίτητα εργαλεία αλλά και το ανθρώπινο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό.»
Τελικά, η πολυπόθητη σύνδεση της έρευνας με την αγορά έχει επιτευχθεί;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του ενδιαφέροντος των επιχειρήσεων για συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα.
Αυτό αρχικά ευνοήθηκε από τη παροχή επιδοτήσεων, όμως πλέον οι επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί πως μέσα από την έρευνα μπορεί να έχουν πολλαπλά και ουσιαστικά οφέλη. Θα πρέπει η επικοινωνία μεταξύ ερευνητών και επιχειρήσεων να είναι αμφίδρομη και συνεχής.
Ο ρόλος του κράτους σ’ αυτό τον τομέα πρέπει να είναι καταλυτικός. Και ο ερευνητής όμως από την πλευρά του, ειδικά όταν ασχολείται με την εφαρμοσμένη έρευνα θα πρέπει να έχει κατά νου πως οι προσπάθειές του με έμμεσο ή άμεσο τρόπο πρέπει να βοηθήσουν την αγορά.
Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει στο επιθυμητό σημείο που τόσο έχουμε ανάγκη. Η κυριότερη αιτία είναι η ύπαρξη σοβαρών γραφειοκρατικών αγκυλώσεων αλλά και η ασυνέχεια στις πολιτικές που εφαρμόζονται.»
Ποια είναι η συμβολή του Υπουργείου Ανάπτυξης σε όποια προσπάθεια γίνεται;
«Το Υπουργείο Ανάπτυξης έχει συμβάλει πάρα πολύ στις μέχρι τώρα προσπάθειες. Εδώ θα ήθελα να επισημάνω πως η τεχνογνωσία που υπάρχει σήμερα στην Aquatic Biologicals και αναπτύσσεται εδώ και 15 χρόνια στο ΕΛΚΕΘΕ, αποκτήθηκε εν μέρει με χρηματοδοτήσεις μέσω ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων από την ΕΕ, αλλά και από εθνικούς πόρους των Υπουργείων Ανάπτυξης, Παιδείας και Αγροτικής Οικονομίας.
Η Aquatic Biologicals συμμετείχε το 2019 στο πρόγραμμα Ερευνώ, Καινοτομώ, Δημιουργώ του Υπουργείου Ανάπτυξης και η πρόταση της ήρθε πρώτη στη δράση που αφορά στην αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων λαμβάνοντας κρατικής χρηματοδότηση ύψους 835.000 ευρώ υπό την προϋπόθεση αντίστοιχης χρηματοδότησης από ιδιωτικούς πόρους. Πλέον είμαστε στη διαδικασία προσέλκυσης επενδυτών για να ολοκληρώσουμε το έργο.»